موعود عدالت گستر، مهدی فاطمه(ع) مانند دیگران نیاز به اصحاب و یارانی پاک و مخلص دارد که به وسیله راهنماییهای حکیمانه آن حضرت بتوانند در پیشبرد اهداف مقدسش گامهای بزرگی بردارند. یاران امام مهدی(ع) دو دسته اند:
1 - یاران مهدی در زمان غیبت.
2 - یاران مهدی در زمان حضور و قیام آن حضرت.
یاران مهدی در زمان غیبت آن قدر فراوانند که نه ما آن ها را می شناسیم و نه از کار و وظایفشان باخبریم; اما به هر حال اخبار و احادیث اسلامی به نام فرد و یا گروه و طبقه خاصی به عنوان یاران مهدی در عصر غیبت اشاره کرده اند که به شناسایی یکی از این چهره های مقدس می پردازیم.
خضر
بسیاری از ما نام خضر را شنیده ایم; چهره ای که سابقه چندین هزار ساله دارد، چهره ای که با پیامبر خدا یعنی حضرت موسی سفر دریایی داشت، چهره ای که از بهترین یاران ذوالقرنین بوده است. خداوند به او عمر طولانی داد تا بر طولانی بودن عمر امام زمان دلیل و برهانی قوی باشد. او را نگه داشت تا انیس و مونس تنهایی امام زمان ما در زمان غیبت باشد.
نام و نسب
همانگونه که تاریخ نویسان در نام حضرت خضر اختلاف دارند، در نسب او نیز اختلاف دارند. طریحی به نقل این اقوال پرداخته می نویسد: خضر صاحب موسی بفتح خاء و بکسر آن و سکون ضاد و فتح و یا کسر آن. وی فرزند ماعید بن عیص بن اسحاق است. و برخی گفته اند: نامش ایلیا فرزند ملکان بن قالع بن قالع بن ارفخشد بن سام بن نوح می باشد. و در برخی شروح آمده که نامش الیاس بن ملکان بن ارفخشد بن سام بن نوح است. و گفته شده که نامش ایلیا بن عامیل بن شمالخین بن اریا بن علقما بن عیص بن اسحاق بن ابراهیم است. همچنین گفته اند نامش ارمیا بن حلشا، و از اسباط هارون بوده است. (1) ولی اصح آن است که اهل سیر نقل کرده و آنچه که از پیامبر رسیده که نامش بلیا بن ملکان عامر بن ارفخشد بن سام بن نوح می باشد. (2) بنابراین نام اصلی وی خضر نبوده بلکه به خاطر صفاتی که در او بوده است به خضر معروف شده است.
آیا خضر پیامبر بوده است؟
در اینکه آیا حضرت خضر پیامبری از پیامبران و یا بنده ای از بندگان صالح خدا بوده بحث و گفتگو است. در بعضی اخبار آمده است که خضر و ذوالقرنین پیامبر نبوده بلکه هر دو عالم بوند. چنانچه برید بن معاویه از امام باقر و صادق نقل می کند که حضرت فرمود: صاحب موسی - خضر - و ذوالقرنین پیامبر نبودند بلکه عالم بودند. (3) اما بسیاری از علما به استناد برخی آیات و روایات معتقدند که حضرت خضر(ع) پیامبری از پیامبران خدا بوده است.
علامه طریحی می فرماید: بسیاری از علما می گویند وی پیامبر بوده و استدلال کرده اند به اینکه به موسی گفت: «و ما فعلت عن امری; (4) هرگز این کارها را از پیش خود انجام ندادم.»
علامه طباطبایی پس از آنکه مساله عالم بودن خضر را مطرح می کند، بعد می فرماید: لکن آیات نازل شده در قصه خضر و موسی ظاهر در این است که وی پیامبر بوده است. (5)
و آنگاه اضافه می کند: آنچه که از روایات نبوی و از طریق اهل بیت وارد شده چنانکه محمد بن عماره از امام صادق آورده به دست می آید که خضر پیامبری مرسل بوده است که خداوند وی را به سوی قومش فرستاد. او نیز مردم را دعوت به توحید و اقرار به انبیا و رسل و کتابهای آسمانی نمود. (6)
ویژگیهای خضر(ع)
حضرت خضر(ع) دارای ویژگیهای زیادی است که به برخی از آنها به استناد روایات اشاره می کنیم:
1 - وی از جمله کسانی است که به چشمه آب حیات دست پیدا کرده و مقداری از آن را نوشیده است. (7)
2 - خضر(ع) هم اکنون زنده است و تا نفخ صور زنده خواهد بود. امام رضا(ع) فرمود: خضر از آب حیات نوشید پس او زنده است تا نفخ صور دمیده شود. (8)
حلبی نیز در همین راستا آورده است که: اجمع العلماء بالنقل علی کون الخضر حیا باقیا الی الآن. (9)
3 - خداوند به خضر(ع) توان و قدرت نیرومندی عطا کرده، چنانکه طریحی می نویسد: خداوند به خضر توان و قدرت بسیار بالایی عطا کرد. (10) و مسؤول مقدمة الجیش ذی القرنین بوده است. (11)
4 - از خصوصیات و ویژگیهای خضر این بوده که به هر کجا می نشسته آنجا سرسبز می گشت. امام صادق(ع) فرمود: بر هیچ تخته خشکیده ای نمی نشست مگر آنکه سبز می گشت و بر هیچ زمینی بی آب و علف قرار نمی گرفت مگر آن که سرسبز می گشت و به همین جهت خضر نامیده شد. (12) همچنین گفته شده که هر گاه به نماز می ایستاد اطرافش سرسبز می گشت. (13)
5 - قرآن مجید هر چند آشکارا نام او را نبرده است اما از او به عنوان عالم یاد کرده است و در سوره کهف در جریان ملاقات حضرت موسی با خضر چنین می فرماید: «فوجدا عبدا من عبادنا آتیناه رحمة من عندنا و علمناه من لدنا علما». (14)
6 - هر کجا نامش برده شود فورا حاضر می گردد. امام رضا(ع) در باره این ویژگی می فرماید: «و انه لیحضر حیث ما ذکر فمن ذکره منکم فلیسلم علیه »; (15) هر کجا از او یاد شود همانجا حاضر می شود، پس هر یک از شما به یاد او افتاد بر او سلام کند.
7 - حضور همه ساله در مراسم حج. همچنین امام رضا(ع) می فرماید: «و انه لیحضر الموسم کل سنة فیقضی جمیع المناسک و یقف بعرفه فیؤمن علی دعاء المؤمنین »; (16) همه ساله در مراسم حج حضور می یاب و تمام مناسک حج را نیز انجام می دهد، و در عرفات در کنار سایر حجاج خانه خدا می ایستد و بر دعای مؤمنین آمین می گوید.
8 - اندرزگویی و نصیحت پذیری. از دیگر ویژگیهای حضرت خضر(ع) این است که هم به دیگران توصیه و اندرز می داده و هم دنبال آن بوده که از نصایح و گفته های بزرگان و صالحان کمال بهره و استفاده را ببرد. مثلا گاه می بینیم که معصومین (علیهم السلام) امثال امام صادق و امام باقر و امام زین العابدین وصایای او را به موسی و اندرزهای خضر را به دیگران برای ما نقل کرده اند. (17) و گاهی هم روایت کرده اند که خضر به محضرشان می رفته و درخواست نصیحت و توصیه می نموده مثلا به امیرالمؤمنین پیشنهاد کرد که مرا به کاری راهنمایی کن که اگر آن را انجام دهم خداوند مرا از آتش جهنم نجات دهد. (18)
آیا خضر(ع) را می توان دید؟
در اینکه آیا می شود حضورا به خدمت خضر رسید یا نه باز روایات دو دسته هستند دسته اول آنهایی می باشند که امکان رؤیت را نفی کرده حتی از امامان معصوم.
مثلا از امام رضا(ع) نقل شده که فرمود: «و انه لیاتینا فیسلم فنسمع صوته و لا نری شخصه .. (19) »; خضر نزد ما می آید و به ما سلام می کند پس ما صدایش را می شنویم ولی شخص او را نمی بینیم.
همچنین از حضرت رضا(ع) روایت شده که هنگامی که رسول خدا رحلت کرد شخصی در خانه اهل بیت آمده و به آنان تعزیت و تسلیت گفت، اهل بیت صدایش را می شنیدند اما شخص او را نمی دیدند، حضرت علی(ع) فرمود این خضر است که آمده و مصیبت پیامبر را به شما تعزیت می دهد. (20) و از امام زین العابدین شبیه آنچه که گذشت نقل شده است. (21)
و دسته دوم روایاتی هستند که از آنها چنین برمی آید: علاوه بر اینکه معصومین صدای خضر را می شنیدند شخص او را نیز می دیدند و گاهی هم یاران امام با خضر ملاقات می کردند.
و بارها دیده شده که به حضور امامان رسیده و سؤالاتی از آنان کرده که در برخی موارد پاسخ پرسشها را به فرزند معصومشان واگذار کرده اند.
همانگونه که روایت شده امام باقر در حج بودند مردی به حضور امام رسید و دو زانو نشست و از آن حضرت سؤالی کرد. امام باقر فرمودند از فرزندم جعفر(ع) بپرس. و در آخر خبر آمده که امام باقر فرمود: این خضر است. (22)
همچنین از ملاقاتهای مکرر خضر با حضرت امیر که هم میثم تمار (23) او را دیده و هم شرطة الخمیس شخص خضر را دیده بودند و به گمان اینکه او دشمن علی است و از تاریکی شب آمده است استفاده کند تا علی را ترور بنماید. (24)و همچنین از ملاقات و گفتگوی مکرر خضر با امام زین العابدین در مدینه (25) و در بین راه مکه و مدینه (26) و از فرستادن امام صادق(ع) چوبی از درخت طوبی را جهت رفع تشنگی داود رقی به وسیله او (27) و روایات متعدد دیگر استفاده می شود. خضر(ع) با اهل بیت(ع) تماس حضوری داشته بلکه بسیاری اوقات کارهای معصومین را نیز انجام می داده است. اما نسبت به سایر مردم در زمان حیات معصومین گاه گاهی مورد رؤیت بوده است و اما در زمان غیبت، همانند خود امام زمان جز در موارد بسیار نادر، برای احدی قابل رؤیت و شناسایی نمی باشد.
رابطه خضر با اهل بیت(ع)
بسیاری از روایات و احادیث دلالت دارند که حضرت خضر(ع) رابطه بسیار خوبی با اهل بیت پیامبر(ص) داشته بلکه طبق فرمایش امام رضا(ع) هر روز نزد معصومین(ع) می رفته و عرض سلام می کرده است. حضرت فرمود: و انه لیاتینا فیسلم فنسمع صوته و لا نری شخصه. (28) آری همو بود که پس از رحلت پیامبر خدا به در خانه اهل بیت آمده و به آنان تسلیت مصیبت رسول خدا را گفت (29) و همو بود که پس از شهادت مولی الموحدین امیرالمؤمنین با شتاب در حالی که لااله الاالله می گفت خود را به در خانه علی رسانده و می گفت: خدای تو را رحمت کند ای اباالحسن تو اولین فردی بودی که به اسلام گرویدی، و از نظر ایمان خالص ترین آنها، و از همه یقینت به خدا شدیدتر و بیشتر از همه از خدا ترس داشتی .. . علی تو همانند کوهی بودی که هرگز بادها و طوفانها او را از جای تکان ندهد. ابن عباس گوید: همگان سکوت کردند تا سخنانش تمام شد سپس خود گریه کرد و یاران رسول خدا را به گریه انداخت. سپس به دنبالش گشتند ولی او را نیافتند. (30)
و همو بود که پس از شهادت امام حسن(ع) در گوشه ای از مسجدالحرام در مصیبت آن حضرت اشعاری سوزناک می خواند.
ابن عباس گوید: روزی که امام حسین(ع) به شهادت رسید صدایی از گوشه خانه به گوشمان رسید که می گفت:
اصبروا آل الرسول قتل الفرخ النحول نزل الروح الامین ببکاء و عویل
صبر کنید ای آل رسول الله! فرزندی که خدا به پیامبر هدیه کرد، کشته شد.
جبرئیل امین نازل شد در حالی که گریه و زاری می کرد.
علاقه شدید خضر به علی(ع)
بدون شک حضرت خضر از جمله کسانی بود که جایگاه معصومین بالاخص علی(ع) را خوب درک کرده بود. بدین جهت پس از رحلت رسول الله، این علاقه با خاندان پیامبر مستحکم تر شد و در تمام قضایایی که برای علی(ع) در مدینه رخ داد تا رفتن به سوی عراق و جنگ با ناکثین و قاسطین و مارقین، در کنار مولای متقیان و مایه دل خوشی علی(ع) و آرامش خاطر آن حضرت بود.
«اصبغ بن نباته » گوید: امیرمؤمنان در حال نماز بود که مردی به طرف آن حضرت آمد، در حالی که بر تن او دو برد سبز رنگ بود و دو گیسوی بافته شده مشکی و محاسن سفید داشت.
هنگامی که حضرت سلام داد، خود را بر روی امام انداخته و بر سر مبارک علی بوسه زد. سپس دست حضرت را گرفته، بیرون رفتند. به سرعت دنبال آنها رفتیم، از حضرت در باره او پرسیدیم، ایشان فرمود: این برادرم خضر است ...(32)
همچنین اصبغ نقل می کند: بار دیگر در حالی که میثم تمار در کنار همان ستونی که حضرت نماز می خواند، ایستاده و نماز می گزارد، به مثیم گفت: ای کسی که در کنار ستون نماز می گزاری! به صاحب خانه سلام مرا برسان و به او بگو که من از او شروع کردم، اما او را در حال استراحت دیدم. (33)
در خبر دیگری آمده است: روزی علی(ع) و خضر با هم دیدار کردند. علی(ع) فرمود: جمله حکمت آمیزی بگوی. خضر گفت: چه زیباست تواضع ثروتمندان برای فقرا، برای رضای خدا. علی(ع) فرمود:
و بهتر از آن تکبر کردن فقرا بر ثروتمندان نشانه اعتماد و توکل به خداست، خضر گفت: این سخن را باید با آب طلا نوشت. (34)
امام زین العابدین و حضرت خضر(ع)
ابراهیم بن ادهم و فتح موصلی گویند: همراه قافله در صحرا و بیابان بودم. پس برای قضای حاجت از قافله فاصله گرفتم. ناگهان چشمم به کودکی افتاد که در حال راه رفتن بود. پیش خود گفتم: سبحان الله! در صحرای بی آب و علف، این کودک چه می کند. نزدیک شده، بر او سلام گفتم.
پاسخ مرا داد، پرسیدم: به کجا می روی؟
- به سوی خانه پروردگارم.
- عزیزم، تو کودک هستی. نه حج واجبی بر تو هست و نه مستحبی.
- ای پیرمرد آیا ندیدی که چه قدر کودکانی که از من کوچکتر بودند و از دنیا رفتد.
- توشه و مرکبت کجاست؟
- توشه ام تقوای من و مرکب من دوپایم و هدفم مولایم است.
- غذایی همراهت نمی بینم؟!
- ای شیخ آیا پسندیده است که کسی تو را دعوت کند، آنگاه غذا از خانه برداری؟!
- نه
- آن کس که مرا به خانه اش دعوت کرده، او است که سیرم کند و سیرابم گرداند.
- بیا و همراه من سوار شو تا مشاعر را درک کنی - یعنی به حج برسی - .
- از ما تلاش در راه رفتن و از او ما را رساندن، آیا فرمایش خدا را نشنیدی که می گوید: و کسانی که در راه ما تلاش کردند، راه هایمان را به آنها نشان می دهیم، و به تحقیق که خداوند با نیکوکاران است.
گوید: گرماگرم صحبت بودیم که جوانی خوش سیما در حالی که پیراهن سفیدی بر تن داشت، از راه رسید. دست به گردن آن پسر انداخت و به او سلام کرد. من به طرف آن جوان رفتم و عرضه داشتم: به حق آن کسی که خلق تو را نیکو گردانید، این پسر کیست؟
گفت: آیا او را نمی شناسی؟ این علی بن الحسین فرزند علی بن ابی طالب است.
گوید: بلافاصله آن جوان را رها کردم و به طرف آن پسر رفتم و گفتم به پدرانت تو را سوگند می دهم بگوی این جوان کیست؟
- این برادرم خضر است و هر روز نزد ما می آید و بر ما سلام می کند.
- به حق پدرانت قسمت می دهم که به من خبر دهی، چگونه بدون توشه این دشت و بیابان را به پشت سر می گذاری؟
- آری با توشه این راه را طی می کنم و اما توشه راهم چهار چیز است.
- چیستند؟
- تمام دنیا در نظر و زیر سلطه خدا می باشد و تمامی خلق، بندگان خدا و کنیزان و خانواده او هستند و تمام رزق و روزی را به دست او می بینم، همچنین فقط قضاء و مشیت الهی را در تمام زمین قابل نفوذ می دانم.
گفتم! عجب توشه ای داری و تو ای زین العابدین با این توشه از گذرگاههای آخرت طی می کنی چه رسد به گذرگاههای دنیا. (35)
نقش حضرت در زمان غیبت
همانگونه که ملاحظه شد حضرت خضر(ع) در ایام حضور معصومین نقش بسیار مهمی را ایفا می کرد، گرچه بیشتر کارها و برنامه هایش را احدی جز آنها نمی داند که به برخی از آنها قبلا اشاره شد. اما در زمان غیبت بقیة الله الاعظم(ع) بدون شک کارهای زیادی را انجام می دهد که از آن بی اطلاع هستیم، اما کاری که طبق فرمایش امام رضا انجام می دهد آن است که: آن سلامی که به سایر معصومان داشته، بدون شک همان را نسبت به امام زمان ادامه می دهد و امام رضا فرمود: «و انه لیاتینا فیسلم علینا (36) »; نزد ما می آید و به ما سلام می کند.
و آن کارهایی که سایر معصومین در زمان حضور از جمله امام صادق به عهده خضر واگذار می کردند، یقینا در زمان غیبت امام زمان به او واگذار خواهد شد. از قبیل، رسیدن به فریاد درماندگان در بیابانها و گم شدگان و غیر آن.
و از همه مهمتر آن است که خداوند به وسیله خضر، امام زمان را در ایام غیبت از تنهایی بیرون آورده، مونس آن حضرت خواهد بود. امام رضا می فرماید: «و سیونس الله به وحشة قائمنا فی غیبته و یصل به وحدته (37) »; و در آینده خداوند به وسیله او وحشت قائم ما را در ایام غیبتش به انس مبدل خواهد کرد و یار آن حضرت در تنهایی خواهد بود.
راز عمر خضر برای استدلال به امام زمان
مساله مهم دیگر این است که خداوند عمر طولانی به خضر عنایت فرمود تا بر طولانی بودن عمر امام زمان دلیل باشد و بهانه را از دست دشمنان بگیرد.
سدیر صیرفی ضمن حدیث مفصلی از امام صادق(ع) در این جهت، می فرماید: و اما عبد صالح یعنی خضر به درستی که خداوند هرگز عمر او را طولانی ننمود تا اینکه نبوتی برایش مقدر کرده باشد و نه به جهت کتابی که بر او نازل شود و نه به جهت شریعتی که با آن، شریعت پیامبر را نسخ کرده باشد و نه برای امامتی که بندگان را به پیروی از او ملزم کند و نه برای طاعتی که خداوند برای او فرضی کرده باشد، بلکه چون در علم خدا گذشته بود که تقدیری در عمر حضرت قائم در ایام غیبت خواهد داشت و نیز در علم او انکار این جهت از امت گذشته بود، خواست تا عمر حضرت قائم به درازای عمر عبد صالح یعنی خضر طولانی شود.
و این زنده نگه داشتن و طولانی کردن عمر خضر جز برای استدلال نمودن به عمر حضرت قائم و برای ابطال حجت منکرین هیچ دلیل دیگری ندارد. (38)
سرانجام
لابد می پرسید که سرانجام کار خضر به کجا خواهد رسید و تا چه وقت زنده می ماند و آیا مرگ برای او هست تا نیست؟
پاسخ می دهیم از آنجایی که قرآن می فرماید: «کل نفس ذائقة الموت » مرگ بر همه مقدر شده، بنابراین خضر هم خواهد مرد اما چه وقت، این را باید از روایات و اقوال مفسرین به دست آورد.
نیشابوری از ثعلبی نقل می کند که گفته می شود حضرت نمی میرد، مگر در آخرالزمان بعد از آنکه قرآن بالا می رود.(39)
و همچنین از نیشابوری نقل گردید که: آخرین کسی از بنی آدم از دنیا می رود، الیاس و خضر است. (40)
و از امام رضا(ع) نقل شد که فرمود: خضر زنده است تا نفخ صور دمیده شود. (41)
این بود خلاصه ای از زندگینامه یاری از یاران مخلص امام زمان(ع) در غیبت کبری.
اللهم اجعلنا من انصاره و اعوانه و الذابین عنه. آمین یا رب العالمین.