|
نخست باید دانست که هر استاد و عالمی، دارای برخی کمالات علمی و ویژگی هایی قابل تحسین است؛ اما آن چه مشکل زاست، مطلق نگری مخاطبان به آن استاد و یا انحصارگری استاد، نسبت به مخاطبان و مریدان خود است.
نکته این جاست که بدون مطلق نگری و بدون محدود کردن خود به یک شخصیت، آن مقدار که با روش عمومی علما و سنت و سیره مشهور معصومان علیهم السلام مخالفت ندارد، از آن استاد استفاده کنید؛ اما مراقب باشید که در هنگام مطالعه و یا حضور در کلاس ها، به طور کامل مجذوب نشوید و قدرت اختیار و انتخاب خود را از دست ندهید؛ زیرا دیده شده که برخی به خاطر افراط و مجذوبیت بیش از حد، حتی نظام خانواده خود را از هم پاشیده اند.
نقش استاد در سیر و سلوک، بسیار تعیین کننده است و عرفا بر آن تأکید فراوان کرده اند. بدون داشتن استاد، قدم نهادن در مسیر سلوک، می تواند آفت هایی برای انسان داشته باشد که گاهی جبران ناپذیر است.
مانند وارد آوردن فشار بیش از حد بر خود و خروج از تعادل روحی و روانی بر اثر ریاضت های شدید و غلبه اوهام بر ذهن انسان یا گرفتار شدن در دام کبر و عجب و یا عدم تشخیص وسوسه های شیطانی از الهامات غیبی و آفات و مفاسد دیگر که هر یک از آنها برای سقوط معنوی انسان کافی است.
در سیر و سلوک، کار اصلی را خود سالک انجام می دهد؛ اما استاد، نقش راهنمای باتجربه ای را دارد که از این راه آگاهی دارد و از خطرات و خصوصیات آن آگاه است و وسیله حرکت را به خوبی می شناسد و آن را در اختیار سالک قرار می دهد. گاهی انسان سالک، نیازمند ذکر خاصی است تا حال و مقام معنوی خاصی در او ایجاد شود که استاد آن را تشخیص می دهد. همچنین گاهی سالک مراقبت هایی باید انجام دهد که دارای مراتب مختلف است که تشخیص آن با استاد است. اگر مراقبه سالک بیش از توان روحی و معنوی او باشد، نمی تواند دوام بیاورد و از ادامه راه منصرف خواهد شد.
این، بدان معنا نیست که انسان بدون استاد نمی تواند به سعادت برسد؛ بلکه عمل به دستوراتی که به صورت کلی و عمومی در قرآن کریم و روایات آمده است و عمل خالصانه و تقوا و وظیفه خود را به نحو شایسته انجام دادن، همگی زمینه ساز سعادت انسان می باشند و کم نبوده اند بندگانی که از این راه ها به قرب الهی رسیده اند.
دسترسی به استاد سیر و سلوک از طریق کسانی میسر است که در این راه گام برداشته اند و استادان این راه را می شناسند. از این رو پرسش از اهل سلوک و تحقیق از آنان، می تواند استاد مناسب را برای انسان آشکار سازد؛ البته شناخت کامل استاد سلوک برای سالک میسر نیست؛ زیرا شرایط استاد کامل، طبق آن چه بزرگان این راه گفته اند، بسیار نادر است و تشخیص آن از افق فهم افراد مبتدی خارج است. تنها راه شناخت استاد سلوک، تأیید افراد سالک و شهرت خوب استاد در بین سالکین و نیز اجازه ای است که استاد سلوک از استاد خود برای راهنمایی سالکین یافته است. با این همه، باید دقت کرد که استاد سیر و سلوک، نباید از دستورات شرع تخطی نماید که در این صورت، نمی توان به او اعتماد کرد.1
کسانی بوده اند که به اسم ارشاد و هدایت و داشتن منصب استادی در راه معنویت، جوانان را فریب داده و آنان را از مسیر حق منحرف کرده اند. اینان در طول تاریخ بویی از حقیقت و بندگی خداوند نبرده اند و قدمی در این راه برنداشته اند و با کتاب و سنت آشنایی ندارند و تنها به قصد منافع دنیوی و کسب شهرت خود را استاد راه معرفی کرده، دل های پاک، با صفا و خداجوی جوانانی را که به دنبال ندای فطرت خدایی در جست وجوی حقیقت بوده اند، منحرف ساخته اند. بنابراین، نمی توان به سادگی و بدون تحقیق کافی و اطمینان، به کسی سرسپرد و او را به عنوان استاد انتخاب کرد.
پس در سیر و سلوک، عمل به دستورات شرع مقدس، اساس کار می باشد. در سوره عنکبوت چنین آمده است: «والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا ان الله لمع المحسنین؛ و کسانی که در [راه] ما جهاد کنند، ما به سوی راه های خود هدایتشان می کنیم و خدا همواره با نیکوکاران است».
این که می فرماید بعد از جهاد و تلاش، موءمن مشمول هدایت الهی می شود، اشاره به این است که خداوند اسباب و وسایل هدایت و به عبارتی سیر در طریق مستقیم را برایش فراهم می نماید یکی از این وسایل، همان استاد و مرشد است که طبق وعده الهی، نصیب تلاشگران خواهد شد.
قدم های نخستین این راه، عهد و پیمان و سپس مراقبت و محاسبه می باشد. وقتی از آیة الله بهجت پرسیده شد که استادی به ما معرفی کنید، گفت: «به هر آن چه می دانید صحیح است، عمل کنید؛ اگر دیدید در سیرتان وقفه ای رخ داده است، بدانید از دانسته های خود عدول نموده اید».
به هر حال، اگر استاد حضوری یافت نشد، با مکالمه یا مکاتبه، باید از اهل فن استفاده کنید و اگر این هم ممکن نیست، باید از کتاب های مربوط بهره جست.
برای آگاهی بیشتر به کتاب های زیر مراجعه کنید:
1. عرفان اسلامی، محمد تقی جعفری.
2. طریق عرفان، محمد حسین طباطبایی.
3. آداب و مراحل سلوک الهی، کریم محمود حقیقی.
بهترین و مطمئن ترین راه عرفان و سلوک - که اگر استاد قابل قبول هم نبود مشکل آدمی را حل می کند - ترک مطلق محرمات الهی و عمل به واجبات است. این راه، قطعاً مراحل عالی کمال را برای انسان فراهم می آورد. آیة الله بهجت گفته است: اگر کسی از محرمات به طور کلی پرهیز نماید، خود به خود، راه ترک مکروهات و انجام مستحبات و طی مدارج بالای معنوی باز شده و
|