1 . تصویر جامعه منتظر ظهور، به ترسیم جامعه پس از ظهور ربط پیدا می کند . از این رو، برای شناخت نظریه های مرتبط با جامعه منتظر ظهور، بایستی به مطالعه نظریات در جامعه پس از ظهور پرداخت .
هم چنین گونه ظهور و ترسیم آن، از موضوعاتی است که بر تلقی ما از جامعه منتظر ظهور تاثیر می گذارد . آیا ظهور ناگهانی و انقلابی است؟ یا تدریجی و اصلاح گرایانه؟ آیا ظهور با خشونت همراه است یا با آرامش؟ و . . .
بر اساس نظریه فوق، چارچوب کنش ها در جامعه فعلی به عنوان یک جامعه منتظر ظهور طراحی می شود . این که آیا کنش ها انقلابی باشند یا اصلاحی یا معجونی از هر دو؟
در مجموع می توان با این پارادایم به بررسی نظریات در جهان اسلام و شیعه و نیز ادیان ابراهیمی دیگر (یعنی یهود و مسیحی) پرداخت و کنش های مناسب را در هریک از چارچوب ها ارائه کرد .
2 . ادیان ابراهیمی در مسئله آخر الزمان، سخن های متعدد و متنوع و گهگاه متضادی گفته اند . آنچه مسلم است این است که معمولا دیدگاه های در ادیان جدید را می توان به ادیان قدیمی تر تحویل برد و بر اساس این تحویل و تقلیل، جامعه منتظر ظهور را نیز می توان در ادیان تفسیر کرد .
در ایران چند مکتب به گونه ای تفسیر مسیحی از اسلام و شیعه را رقم زدند: الف . تصوف که معادل گذاری رهبانیت مسیحی در اسلام است; ب . اخباری گرایی که با حسی گرایی مسیحی در اروپا همسویی هایی دارد . ج . شیخیه که رابطه انسان و خدا را بر اساس صفات خداوند در مسیحیت ترسیم می کنند .
3 . انجمن حجتیه در مقابل بهائیت (که یک نوع تفسیر یهودی از اسلام است) شکل گرفت، و سازمان خود را به انگیزه ی مبارزه با آن تاسیس کرد و در بهائیت - همانند پروتستانیسم که می گفت هرکس کشیش خویش است - گفته شد که هرکس امام و پیامبر خودش است و در نتیجه نیاز به انسان کامل در آن نفی می گردید . در نقطه مقابل، حجتیه شدیدا بر انسان کامل تکیه کرد .
4 . آنقدر انسان کامل را محور قرار می دهند که جای اراده انسان را می گیرد و انسان در مکتب ایشان ، مسئولیت اجتماعی - سیاسی و فرهنگی خود را از دست می دهد و امر به معروف و نهی از منکر فردی و تاحدی گروهی، جای را بر نوع اجتماعی و کلان آن تنگ می کند .
5 . به دلیل فوق، قشرهایی به این جریان جذب می شوند که قشر متوسط به بالا هستند و لذا این جریان را باید یک «مکتب اشرافی انتظار» دانست، مکتبی که در دینداری، زحمت زیادی بر انسان تحمیل نمی کند، و می توان هم دین دار بود و هم در آسایش زیست .
6 . انجمن حجتیه، با هر نظامی می تواند زندگی کند جز با نظام انقلابی با حالت اصلاحی به جنگ نظام انقلابی می آید; با دامن زدن به جشن های مذهبی و اصل قراردادن این مراسم «مدح » شخصیت های شیعه اصل می گردد و از اهداف شخصیت، و یا سخنان آنان به عنوان امور خسته کننده دوری می شود .
7 . آنان در مسیر لذت خواهی و لذت بخشی قشر متوسط به بالای جامعه مذهبی می کو شند ; به همین دلیل بیشتر بر جشن هاهمت می گمارند تا عزاها .
8 . چون اساس را محبت قرار می دهند، در برخورد با افراد جامعه بر شریعت تاکید نمی کنند . هر چند که خود متشرع و مؤدب به آداب شریعت باشند جریان حجتیه با یک نظام سکولار توانست هم زیستی داشته باشد آنان در دوران تجددگرایی سکولار قبل از انقلاب از قدرت اجتماعی و حتی نفوذ سیاسی برخوردار بودند شاید دلیل این همه نفوذ در آن دوران، همان سازگاری آن با نظام های سکولار است .
10 . بعد از انقلاب اسلامی ، چپگرایان مذهبی انجمن حجتیه را متهم به اتهامات فراوان کردند و آنهارا در لاک خود فرو بردند بعد از افول معرفتی - ساختاری چپ گرایان و ظهور راستگرایان که تجددگرایی و سرمایه داری را محور خود قرارداده بود، دوباره نوستالژی انجمن حجتیه قبل در اذهان روشنفکران سکولار مذهب گرا مطرح شد .
به گونه ای که چپگرایان قدیمی به اظهار پشیمانی پرداختند انجمن حجتیه چون بر محبت بدون مانع شریعت تاکید می کرد ، می توانست قشرهای متنوع را نیز در خود راه دهد; این گستردگی در فرایندانجمن تاثیر گذاشت . دردوره فشار قشرهای زیادی از آنان جدا شدند و حتی عده ای از آنها به انقلاب پیوستند; ولی شمار فراوانی از آنها درخودشان فرو رفتند و به انتظار نشستند انجمن بعد از شروع فعالیت جدید دو راه می تواند در پیش گیرد: یکی تشکیل هسته های مستقل و غیرمرتبط به هم در شهرهای مختلف ایران بدون هماهنگی مرکزی که چند نتیجه می تواند از این رهیافت بگیرد:
الف . بهره وری از خلاقیت های هسته ها;
ب . کاهش فشار در اثر استقلال هسته ها .
راه دیگر تقویت تشکیلات سری و بسیار مخفی است .
در هر صورت پیوستن اقشار پایین به انجمن حجتیه در دوره جدید، احتمال خشونت می رود; چه این که انجمن با حکومت سکولار مشکلی ندارد . مشکل آنها، حکومت دینی و مذهبی است ; چرا که آنها مذهب را در حاشیه می پسندند تا متن، و حکومت مذهبی یعنی مذهب در متن جامعه و این نفی حکومت وجودی جریان یاد شده می باشد . پس مبارزه توسط اقشار متوسط به بالای انجمن منفی است ; ولی قشر پایین به خشونت دست خواهد چنانکه شواهدی از آن در مشهد و . . . به منصه ظهور رسید .
× × ×
وبالاخره روشنفکران سکولار مذهب گرا و انجمن حجتیه در نتیجه به یک نقطه می رسند و آن حکومت سکولار و جامعه غیردینی است . پس می توان گفت مبدا و مقصد یکی است .
