گفت وگوی تمدن ها: موسیقی آینده

چشم انداز ارتباطات فرهنگی، ش 6

پاسخ به سؤالاتی از قبیل اینکه آینده جهان و انسان چگونه خواهد بود و کدام عقیده از تفکر و وجود برای آینده انسان ها مفیدتر است، انسان را به مقوله آینده پژوهی می کشاند . این مقوله به لحاظ حس کنج کاوانه بشر، دارای سابقه ای دیرین است . موضوع نگرش و نحوه دید نسبت به آینده یا آینده پژوهشی، معمولا به طرق مختلف انجام می شود: از موضع فلسفی، سیاسی، سیاسی - مذهبی و دینی .

مقایسه تطبیقی برخی از این آراء آینده پژوهانه بدین شکل است:

به لحاظ فلسفی، فیلسوف، با هر نگرشی که باشد، به آینده نظر دارد و عقلانیت آدمی، او را به سوی کاوش درباره آینده می کشاند . این کنج کاوی پایان ندارد و بالاخره، فیلسوف، هرچند که درباره زمان حال با نیک رایی بنگرد، درباره آینده حدس می زند یا محملی برای آن می سازد . از موضع سیاسی، دو نظریه عمده وجود دارد: الف) نظریه پایان تاریخ از فرانسیس فوکویاما که می گوید: «لیبرال - دموکراسی شکل نهایی حکومت در جوامع بشری است و اصل آن این است که همه جوامع باید روزی تحت سلطه دموکراسی لیبرال درآیند و با آن معیار سنجیده شوند» . ب) نظریه برخورد تمدن ها که ساموئل هانتینگتون واضع آن است و علاوه بر رد نظریه فوکویاما، به وجود حوزه های متفاوت تمدنی اشاره دارد .

درباره آینده پژوهی های سیاسی باید گفت که غالب آنها بر حدس و گمان استوارند و چه بسا حدس ها و گمان ها دچار ابطال شوند، یا با ظهور نظریه جدید، نظریه قدیم افول کند . از موضع سیاسی - مذهبی می توان اشاره کرد که این آینده پژوهشی، دارای مبلغان بی شماری است که هم از طریق چاپ کتاب و نشریات و هم شبکه های تلویزیونی ماهواره ای گسترده، به تبلیغ آن مشغول اند . آنها آینده را همراه با بحران هسته ای ذکر می کنند و نجات یافتگان، تنها، پیروان صهیونیسم اند .

و آینده پژوهی دینی که گفت وگوی تمدن ها در ذیل آن قرار دارد . یکی از تفاوت های عمده گفت وگوی تمدن ها با دیگر نظریات آینده پژوهی این است که در گفت وگو، انسان، صاحب اراده و آزادی است; یعنی می تواند تصمیم بگیرد . اما، در نظریات دیگر، انسان، آزاد نیست; بلکه جبرا در مسیر همان مرکب و محملی حرکت می کند که از قبل برایش تدارک دیده اند . گفت وگوی تمدن ها برگرفته از اندیشه ای دینی و در خدمت انسانیت برای نیل به تعالی است . در همین حال، ضمن اینکه در سطحی برابر با حریف خود گفت وگو می کند، به این اصل دینی نیز توجه دارد که نباید حاکمیت استکبار را بر خود پذیرفت . بزرگ ترین خصیصه آن، عدل است که مورد نیاز ضروری انسان بحران زده معاصر است .