علوم سیاسی، ش 23
سرنوشت جهان معاصر در نقطه آغاز تجدد و با انفصال سیاست از اخلاق رقم زده شد و پایان آن همان گونه که تحولات اخیر در حوزه های مختلف معرفتی و عملی دلالت دارد، با پیدایی رابطه تازه میان این دو تعیین خواهد شد. اگر اخلاق و سیاست را در معنای گسترده آن در نظر بگیریم، نوع رویکرد ما به این رابطه تعیین خواهد کرد که ما در کدام جهان زندگی و اندیشه می کنیم، جهان سنت یا جهان تجدد؟
از دیدگاه سنت به عنوان یک رویکرد نظری و عملی (نه به معنای جامعه شناختی آن)، سیاست ادامه اخلاق یا اخلاق به شکل دیگر است و هیچ جدایی بین این دو نیست. در مقابل، تجدد، اگرچه اخلاق را بر سیاست حاکم می کند، ولی این دو حوزه را جدا و بی ربط به هم می بیند. انواع روابط اخلاق و سیاست را می توان چنین بیان کرد: رابطه اول: آیا سیاست به عنوان حوزه عمومی حیات انسانی، می تواند یا باید اهداف اخلاقی را در حوزه خصوصی و اعمال فردی دنبال کند. رابطه دوم: در صورت جدایی حوزه اخلاق و سیاست، آیا باید میان اخلاقیات این دو حوزه رابطه ای باشد، یا اینکه به اعتبار تمایز آنها، هیچ وجهی برای ایجاد ارتباط میان آن دو نیست.رابطه سوم، درباره ابزارها و روش پی گیری سیاست ها و اهداف حوزه عمومی است. آیا در سیاست بایستی از روش های اخلاقی استفاده کرد.
در ادامه، دیدگاه ارسطو و افلاطون به عنوان نماینده جریان سنت درباره رابطه اخلاق و سیاست بررسی می شود. سیاست از نگاه ارسطو، شکل کامل اخلاق است و هیچ یک از سه نوع رابطه میان سیاست و اخلاق نباید به گونه ای فهم شود که پیوند درونی آنها نادیده گرفته شود. ازاین رو، در درکی که او از سیاست دارد، توسل به ابزارهای غیراخلاقی مطرح نمی شود. اما جامعه در نگاه افلاطون، چیزی جز همان فرد ولی در مقیاس بزرگ تر نیست؛ در نتیجه جایی برای تفکیک اخلاق از سیاست باقی نمی ماند.
به عقیده صاحب نظران و طراحان طرح تجدد، طرح سنت به اعتبار ماهیت اخلاقی اش و اهداف بلندی که دارد، غیرقابل تحقق است. آنها انسان و سیاست را از هر نوع محتوای اخلاقی خالی کرده و به سطح طبیعت و حیوان کشانده اند تا بتوانند برخلاف سنت، طرحی ممکن و قابل دسترسی ارائه دهند. طرح تجدد و سنت از حیث عملی بودن و نتایج آن نیز متفاوت است. این طرح گرچه توفیق اجرای کامل در جامعه دارد، اما طرحی شکست خورده است؛ زیرا نسبتی با حقیقت انسان ندارد و به لحاظ نظری نادرست است. سخن نهایی این است که ایجاد پیوند میان اخلاق و سیاست یا تحکیم آن، چه در حوزه نظر و چه در حوزه عمل، ضرورتی حیاتی برای نجات انسان و جامعه انسانی در این برهه از تاریخ است.
