فرزندان حضرت علی (ع)

فرزندان حضرت علی (ع) بنابر آنچه که ابن سعد در طبقات #1 و بلاذری در انساب الاشراف #2 آورده است عبارتند از:

1 امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و محسن و زینب کبری و ام کلثوم کبری که مادرشان فاطمه دختر رسول خدا می باشد.

محسن در جریان حمله به خانه حضرت زهرا و آتش زدن آن سقط شد، زینب به عقد عبدالله بن جعفر بن ابی طالب درآمد و ام کلثوم زوجه عمر بن خطاب شد.

2 محمد بن علی معروف به محمد بن حنفیه که مادرش خوله دختر جعفر بن قیس بن مسلمه بن ثعلبه بن یربوع بن ثعلبه بن الدول بن حنفیه بن لجیم بن صعب بن علی بن بکر بن وائل بوده است.

3 عبید الله بن علی که توسط مختار فرزند ابوعبید در منطقه ای در ناحیه دشت میشان خوزستان بنام مذار کشته شد.

و ابوبکر بن علی که در کربلا به شهادت رسید. ایندو اولادی نداشتند.

مادر این دو لیلی دختر مسعود بوده است.

4 عباس اکبر و عثمان و جعفر اکبر و عبد الله که در کربلا شهید شدند. مادر اینها ام البنین بوده است. (از عباس دو فرزند بنامهای عبیدالله و فضل متولد شد که نسل حضرت عباس از عبید الله باقی ماند) .

5 محمد اصغر فرزند علی که در کربلا به شهادت رسید. مادرش کنیز بوده است.

6 یحیی و عون که مادرشان اسماء بنت عمیس می باشد. (اسماء زن جعفر بوده و از او عبدالله بن جعفر متولد شد و آنگاه به عقد ابوبکر درآمد و محمد بن ابی بکر که از یاران علی (ع) بوده است حاصل این ازدواج بوده است و در نهایت به عقد حضرت علی در آمد) .

7 عمر اکبر و رقیه که مادرشان صهباء بوده است.

8 محمد اوسط پیر علی که مادرش امامه دختر ابوالعاص می باشد. (امامه دختر زینب می باشد و زینب دختر رسول خدا بوده است).

9 ام الحسین و رملة کبری که مادرشان ام سعید دختر عروة بن مسعود می باشد.

10 دختری به نام ام یعلی که در خردسالی از دنیا رفت، مادرش محیاة دختر امرء القیس بوده است. (امرء القیس در زمان عمر مسلمان شد، او سه دختر داشت که یکی از آنها بنام محیاة را به عقد علی (ع) در آورد و زینب را به عقد امام حسن (ع) و رباب را به عقد امام حسین (ع)، از زینب فرزندی متولد نشد ولی از رباب سکینه متولد شد که در کربلا حضور داشت) .

11 ام هانی و میمونه و زینب صغری و رملة صغری و ام کلثوم صغری و فاطمه و امامه و خدیجه و ام الکرام و ام اسلم و ام جعفر و جمانه و نفیسه دختران علی (ع) می باشند که مادران آنها کنیزان مختلف بوده اند.

تحقیقی از سید محسن امین

همسران علی (ع)

نخستین همسر آن حضرت، حضرت فاطمه (ع) دخت گرامی پیامبر خدا بوده است.علی (ع) تا زمانی که فاطمه در قید حیات به سر می برد با کس دیگری پیمان زناشویی نبست.پس از وفات فاطمه، آن حضرت با امامه دختر ابو العاص بن ربیع بن عبد العزی بن عبد شمس که فرزند زینب دختر پیغمبر بود ازدواج کرد.ام البنین دختر حزام بن دارم کلابیه، زن دیگری بود که علی (ع) او را به عقد خود درآورد.پس از ام البنین، آن حضرت با لیلی دختر مسعود بن خالد النهشلیة تمیمه دارمیه ازدواج کرد و پس از وی با اسماء بنت عمیس خثعمی پیمان زناشویی بست.اسماء تا قبل از شهادت جعفر بن ابیطالب، همسر وی بود و پس از شهادت جعفر، ابو بکر او را به ازدواج خود درآورد و چون ابو بکر از دنیا رفت، علی (ع) او را به همسری خویش گرفت.یکی دیگر از همسران امیر المؤمنین (ع) ام حبیب دختر ربیعه تغلبیه و موسوم به صهبا بوده است .این زن از قبیله «سبی» بود که خالد بن ولید در عین التمر بر آنها حمله برده و ایشان را به اسیری گرفته بود.خوله دختر جعفر بن قیس بن مسلمه حنفی و یا به قولی دیگر خولة دختر ایاس از دیگر زنان آن حضرت بوده است.همچنین علی (ع) با ام سعد یا ام سعید دختر عروة بن مسعود ثقفی و نیز مخبأة دختر امری القیس بن عدی کلبی پیمان زناشویی بست.

فرزندان علی (ع)

مسعودی در مروج الذهب، شمار اولاد علی (ع) را به بیست و پنج تن رسانده است.شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را هفده تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد.بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت هجده تن بوده اند.

ابن اثیر گوید: محسن در کودکی وفات یافته است.آیا این محسن که ابن اثیر از او نام برده غیر از آن محسنی است که مفید از آن یاد کرده؟ مسعودی و شیخ مفید فرزندان علی را همراه با ذکر محسن، نام برده و کسان دیگری همچون محمد اوسط و ام کلثوم صغرا بنت صغیر (دختر کوچک) و رملة صغرا را به شمار فرزندان امیر المؤمنین (ع) اضافه کرده اند.

اما با توجه به گفتارها و نوشتارهایی که از مورخان و علمای نسابه در دست داریم، چنین می نماید که فرزندان علی (ع) سی و سه تن بوده اند و شاید علت این رقم زیاد آن باشد که مورخان اسم و لقب هر یک از فرزندان را، جداگانه برای دو فرزند ثبت می کرده اند.در حالی که این دو اسم و لقب بر یک تن اطلاق می شده است.نام اولاد امیر المؤمنین علی (ع) به شرح زیر ذکر شده است:

1.حسن 2.حسین.

3.زینب کبرا 4.زینت صغرا.

که کنیه او کلثوم است.شیخ مفید گوید: مادر این چهار تن فاطمه بتول دختر پیامبر بزرگ اسلام بوده است.

5.ام کلثوم کبرا (ابن اثیر نام وی را با زینب کبرا آورده است). مسعودی می نویسد: مادر حسن، حسین، محسن، ام کلثوم کبرا و زینب کبرا، حضرت فاطمه علیها السلام در سایت جدید حوزه" href="http://www.hawzah.net/Hawzah/Subjects/Subjects.aspx?id=4941&">حضرت حضرت فاطمه دختر پیغمبر اسلام (ص) است.

می توان میان قول مفید که زینب صغرا مکنی به ام کلثوم را ذکر کرده و نظر ابن اثیر و مسعودی که وی را ام کلثوم کبرا نامیده اند، جمع به عمل آورد و به این ترتیب که نام وی به نسبت زینب کبرا، زینب صغرا و به نسبت ام کلثوم صغرا که بعدا نام او را ذکر خواهیم کرد و از مادری غیر از حضرت فاطمه به دنیا آمده، ام کلثوم کبرا بوده است.

6.محمد اوسط، مادر وی امامه دختر ابو العاص بوده است.شیخ مفید و مسعودی متذکر نام او نشده اند.

7، 8، 9، 10.عباس، جعفر، عبدالله، عثمان که همگی جزو شهدای کربلا بوده اند.مادر این چهار تن ام البنین کلابی است که مسعودی وی را ام البنین دختر حزام وحیدیة معرفی کرده و عثمان را در شمار این چهار تن ذکر نکرده است.

11.محمد اکبر، مکنی به ابو القاسم و معروف به ابن حنفیه که مادر وی خوله حنفی بوده است .

12.محمد اصغر مکنی به ابو بکر، بعضی از مورخان پنداشته اند که ابو بکر و محمد اصغر نام دو تن از فرزندان علی بوده ولی ظاهرا چنین برمی آید که این هر دو، نام یک تن باشد.

13.عبد الله و عبید الله که هر دو در کربلا به شهادت رسیده اند.مادر این دو تن لیلی دختر مسعود نهشیلی است.

14.یحیی که مادر وی اسماء بنت عمیس است.

15، 16.عمر و رقیه که دوقلو بوده اند.مادر این دو ام حبیب، صهبا، دختر ربیعه تغلبی است .عمر هشتاد و پنج سال زندگی کرد.

17، 18، 19.ام الحسن و رمله کبرا و ام کلثوم صغرا، مادر ایشان ام سعد دختر عروة بن مسعود ثقفی است.شیخ مفید و مسعودی تنها به ذکر نام ام الحسن و رملة بسنده کرده اند و آن را با ذکر کلمه کبرا آشکارتر نساخته اند.

20.دختری که در کودکی جان سپرده است.مادر وی مخباة کلبی است و شیخ مفید و مسعودی متذکر نام او نشده اند.

21.ام هانی، 22.میمونه، 23.زینب صغرا.در کتاب عمدة الطالب آمده است که مادر وی (زینب صغرا) ام ولد (کنیز) بوده و در خانه محمد بن عقیل بن ابیطالب به سر می برده است.

24.رملة صغرا، شیخ مفید و مسعودی از او نام نبرده اند.

25.رقیه صغرا، مسعودی از او یادی نکرده است.

26.فاطمه، 27.اسامه، 28.خدیجه، 29.ام الکرام، مسعودی گوید ام الکرام همان فاطمه است .

30.ام سلمه، 31.ام ابیها، مسعودی از او یاد کرده است.

32.جمانة مکناه به ام جعفر.

33.نفیسه، درباره نام مادر او پراکنده گویی کرده اند.

سخنی درباره زینب و ام کلثوم

سخنان مورخان دیگر به جز شیخ مفید، اقتضا دارد که زینب و ام کلثوم چهار تن بوده اند .دو تن صغرا و دو تن کبرا.مسعودی به این نکته صریحا اشاره کرده و ام کلثوم کبرا و زینب کبرا را در شمار فرزندان آن حضرت (ع) از فاطمه دانسته و ام کلثوم صغرا را از مادر دیگری ذکر کرده است.

اما چنان که ملاحظه شد، شیخ مفید، از فرزندی به نام ام کلثوم صغرا یادی به میان نیاورده است و زینب کبرا و زینب صغرا مکنی به ام کلثوم را از اولاد فاطمه بر شمرده و زینب صغرا را زاده مادری غیر از حضرت فاطمه می داند و بر او کنیه ام کلثوم اطلاق نکرده است و حال آنکه در پیش گفته شد که مادر زینب صغرا ام ولد (کنیز) بوده است.

شک نیست که علی (ع) دو دختر داشته است که هر دو را ما به نام ام کلثوم می شناسیم.یکی از آنان همسر عمر بوده که در مدینه از دنیا رفته و دیگری همان کسی است که در واقعه طف حضور داشته.نام این دو تن را مورخان ذکر کرده اند.اولین آن دو پیش از ماجرای طف مرده است.در این صورت چندان دور نیست که ام کلثومی که در واقعه طف حضور داشته و آن کسی که در کوفه سخنرانی کرده همان زینب صغرایی باشد که شیخ مفید از او یاد کرده است.زینب صغرا و زینب کبرا هر دو از خواهران امام حسین (ع) بوده اند.و هرگز نه آن دو از حسین (ع) جدا شدند و نه حسین آنها را ترک کرد.بنابراین اگر زینب کبرا، همان کسی است که همسر عبد الله بن جعفر بوده و امام (ع) را ترک نگفته و همسرش نیز در قید حیات بوده است، پس درست تر و اولی تر آن است که بگوییم زینب صغرا نیز امام را ترک نکرده است.این زینب از نظر فضل و دانش در چنان جایگاهی قرار دارد که نامش پس از نام زینب کبرا ذکر می شود.اما قبری که در دهستان راویة در نزدیک دمشق وجود دارد، منسوب به زینب صغرا مکنی به ام کلثوم است .چنان که من خود نیز آن را بر سنگی که بر قبر این زن بود مشاهده کردم و نیز ابن جبیر بدان اشارت کرده است.اگر چنین باشد این زینب خواهر امام حسین (ع) است.اما چگونه او به شام رفته و در آنجا وفات یافته و دفن شده، خداوند بر صحت این قول داناتر است! در تاریخ و آثار باقی مانده در نزد ما، هیچ گونه اشاره ای بر این واقعه دیده نمی شود.

ابن عساکر در تاریخ دمشق می نویسد: قبری که در دهستان راویه وجود دارد، از آن زنی است به نام ام کلثوم و این زن را نباید با دختر پیغمبر (ص) اشتباه گرفت.چرا که وی در مدینه از دنیا رفته است.همچنین نمی توان این قبر را از آن ام کلثوم، دختر علی و فاطمه (س) و همسر عمر دانست.زیرا وی در مدینه وفات یافته و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شده است .این قبر در واقع از آن زنی از اهل بیت است که وی را بدین نام می خوانده اند و در حفظ نسب وی تلاشی صورت نگرفته است.

ظاهر عبارت ابن عساکر نشان می دهد که وی تنها یکی از اولاد علی (ع) را به نام ام کلثوم شناخته است و این نظریه با آنچه از جانب مورخان و نسب شناسان اظهار شده سازگار نیست .و مخالف دلیلی است که گفته شده ام کلثومی که در واقعه طف حضور داشته، همسر عمر نبوده است.چرا که دانسته شد وی قبل از واقعه طف از دنیا رحلت کرده است.

یاقوت در معجم البلدان به ذکر این نکته بسنده کرده است که در «راویه قبر ام کلثوم است .» و بر این قول، چیز دیگری نیفزوده است.نهایتا آنکه وجود قبری برای زینب کبرا در منطقه راویه، از جمله نکاتی است که دلیل قطعی بر عدم آن وجود دارد.ما این مطلب را در این کتاب در شرح زندگی زینب، بیان کرده ایم.

نسل علی (ع) و همسرانش در فرزندان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و محمد بن حنفیه و عباس و عمر ادامه یافت.خداوند نیز در استجابت دعای پیامبر که در شب زفاف علی و فاطمه گفت : «بارالها! از این دو، فرزندان بسیار و پاکیزه به وجود آور!» نسل علی و فاطمه را افزونی بخشید.جاحظ گوید: علی بن ابیطالب (رض) فرمود: دنباله اقتدار و نیرومندی تعداد افزون تر و بیشتر اولاد است.و مردم بالعیان دیدند که فرزندان آن بزرگوار چگونه در شمشیر زنی چیره اند و در تعداد ذریه و نیز در شرافت نژاد از دیگران بیش تر و پیش ترند.

پی نوشت ها:

1 طبقات ابن سعد، ج 3، ص 13، ترجمه دکتر محمود مهدوی.

2 انساب الاشراف، بلاذری، ج 2، ص .136