آیا کودک یا نوجوان مبتلا به اختلال دوقطبی در معرض رفتارهای پرخطر است؟
یکی از علایم اختلال دوقطبی، شروع یا شدت یافتن رفتارهایی است که فرد بدون آن که به درستی به عواقب آن رفتارها بیندیشد به انجام آن ها اقدام می کند. در این نوشته به برخی از این مشکلات اشاره می شود:
سوء مصرف مواد و الکل
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال خلقی، ممکن است به مصرف سیگار، الکل یا مواد دیگر گرایش داشته باشند و در صورتی که زمینه های محیطی مصرف این گونه مواد فراهم باشد، به دلیل عدم کنترل تکانه و گاه برای کاهش نشانه های اختلال از جمله بی قراری، فعالیت و انرژی کاهش یا افزایش یافته، بی خوابی و نوسانات خلقی ممکن است به مصرف مواد اقدام کنند. گاه اختلال سوء مصرف مواد در نوجوان به عنوان اختلالی جدا از اختلال خلقی و هم زمان با آن به صورت مضاعف وجود دارد، اما در بیش تر موارد این مسئله نشانه ای از خلقی است که در این صورت با درمان این اختلال، مصرف مواد نیز درمان می شود (البته در صورتی که وابستگی به مواد ایجاد شده باشد، درمان های خاص آن نیز لازم است).
عده ی زیادی از نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی درمان نشده، دچار سوء مصرف مواد و الکل می شوند. هر کودک یا نوجوانی که مبتلا به سوء مصرف مواد یا الکل باشد، باید از نظر وجود اختلال خلقی ارزیابی شود.
خودکشی یا آسیب جدی به خود و دیگران
کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی دچار کاهش تحمل ناکامی می شوند و هر زمان که با خواسته های آن ها مخالفت شود، واکنش های شدید هیجانی یا رفتاری نشان می دهند و ممکن است به خود یا دیگران آسیب برسانند که در بسیاری از موارد، بلافاصله بعد از آن پشیمان می شوند. خودکشی، هم در دوره ی افسردگی و هم در دوره ی شیدایی اتفاق می افتد. گاه کودک یا نوجوان میل به مرگ و افکار خودکشی را مدت ها پیش از اقدام به آن در سر داشته است؛ گاه به شکلی ناگهانی، تصمیم به خودکشی می گیرد و گاه در پاسخ به مخالفت با خواسته هایش تهدید به خودکشی می کند. برای درمان تمامی این موارد باید اختلال خلقی درمان شود. خودکشی یکی از علل مهم مرگ در اختلال دوقطبی است. هر کودک یا نوجوانی که راجع به تمایل به مرگ و خودکشی صحبت کند، در اولین فرصت باید توسط روان پزشک ارزیابی شود؛ لازم است خانواده ها در برخورد با هر گونه نشانه ای از فکر یا اقدام به خودکشی در فرزند خود بلافاصله از پزشک کمک بگیرند.
رفتارهای پرخطر جنسی
یکی از نشانه های اختلال دوقطبی به خصوص در نوجوانان، افزایش میل جنسی به صورتی نامتناسب با سن است. زمانی که فرد در دوره ی حاد بیماری است، قدرت قضاوت صحیح خود را از دست می دهد و نمی تواند به درستی به عواقب خطرناک اقدامات خود بیندیشد. در این زمان ممکن است نوجوان دوستان متعددی از جنس مخالفت اختیار کند و بخواهد با آن ها رابطه ی جنسی داشته باشد. ممکن است رفتارهای جنسی از جمله نمایش نامتعارف از بدن خود، آرایش بیش از حد معمول و رفتارهای جنسی در حضور دیگران دیده شود. در کودکان نشانه ی افزایش میل جنسی کم تر مشاهده می شود اما اگر این نشانه وجود داشته باشد به صورت دست کاری های جنسی، استفاده از کلمات با محتوای خود ارضایی طبیعی است اما اگر دفعات آن بسیار زیاد باشد یا به صورت مهار نشده و در حضور جمع مشاهده شود نیاز به ارزیابی دارد.
فرار از خانه یا مدرسه
در دوره ی حاد اختلال دوقطبی ممکن است کودک یا نوجوان در برخورد با موقعیت های دشوار، راه حل های اشتباهی از جمله فرار را برگزیند یا به دلیل کم شدن تحمل ناکامی تهدید به فرار کند. از طرفی ممکن است عمل فرار را به عنوان اقدامی جسورانه و لذت بخش انجام دهد یا با تصمیمی ناگهانی و بدون هیچ دلیلی به این کار اقدام کند. در این اختلال، توانایی اندیشیدن به عاقبت کارها از دست می رود. ممکن است کودک و نوجوان بدون فکر قبلی دیر به منزل بیاید، به مدرسه نرود یا از آن جا فرار کند. گاه اضطراب های شدید و بیمارگونه ی موجود در اختلال دوقطبی، کودک یا نوجوان را وادار به عدم حضور در مدرسه یا عدم تحمل محیط خانه و فرار از آن می کند. خانواده ها باید تهدید یا اقدام فرزند به فرار را جدی بگیرند و او را برای ارزیابی به روان پزشک ارجاع دهند.
سایر رفتارهای پرخطر
احتمال هر نوع اتفاق ناخوشایند در دوره ی حاد اختلال دوقطبی بیش از دوره ی سلامت وجود دارد. تصمیم به رانندگی های خطرناک، بخشیدن وسایل، ولخرجی، دروغ گویی و صرف وقت بیش از اندازه برای تفریحات، نمونه هایی از این رفتارهاست. حتی در موارد نادری دزدی یا همکاری با خلاف کارها برای کسب لذت ناگهانی و انجام اقدامات جسورانه دیده شده است.
خانواده ها باید درنظر داشته باشند که وقتی کودک یا نوجوان در دوره ی حاد بیماری است نمی توان این رفتارها را با نصیحت یا جریمه و تنبیه اصلاح کرد و درمان دارویی و غیردارویی و گاه بستری برای کنترل رفتارهای پرخطر لازم است. پس از آن باید برای جلوگیری از عود اختلال تلاش کرد و در صورت بروز اولین نشانه های عود زیر نظر روان پزشک اقدامات لازم برای پیش گیری از رفتارهای پرخطر انجام شود.
منبع مقاله:
خادمی، مژگان، (1389) اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان، تهران: نشر قطره، چاپ اول.
