ترس (۴)

در ادامه بحث ترس، به انواع ترس مثبت رسیدیم که اولین آن، ترس از خداوند و دومین، ترس از گناهان بود . در این شماره به بررسی سومین، نوع ترس مثبت که ترس از اولیای الهی است، می پردازیم . گرچه این ترس در مرحله پایین تری از ترس خداوند قرار دارد، اما اگر این ترس هم مانع گناه و زمینه کمال در انسان شود، ترس مثبت و پسندیده ای است; برای آن که این ترس نیز زمینه ترس از خدا را فراهم می کند . برخی افراد به احترام اولیای الهی و ائمه ( علیهم السلام)، در شهادت و ایام منصوب به این حضرات گناه نمی کنند . این مساله در محاکم قضایی هم مطرح است که در ایام سوگواری و عزای ائمه ( علیهم السلام)، مثل ایام محرم و صفر و ماه مبارک رمضان، آمار جنایات بسیار کاهش می یابد .

از آن جا که ترس از ائمه ( علیهم السلام)، زمینه ساز ترک گناه است، ترسی ارزشمند و کمال آفرین است و به جاست که انسان این ترس را در خود تقویت کند .

چهارم: ترس از قانون

یکی از ترس های مفید، که موجب جلوگیری از ارتکاب جرم می شود، ترس از قانون الهی است . در قانون اسلام و حکومت اسلامی، ارتکاب بعضی از گناهان، حدود الهیه و شرعی دارند . به طور مثال: زنا، تعزیر، سنگسار و حد را به دنبال دارد . دزدی، بریدن دست، زندان و تعزیر را در پی دارد . و آدمکشی، دیه، اجرای قصاص و اعدام و زندان را در پی دارد و همین طور سایر گناهانی که در هر جامعه ممکن است به وقوع بپیوندد . قانون اسلام برای جلوگیری از جرائم، مجازات هایی را در نظر گرفته است . برخی افراد به خاطر ترس از مجازات و محدودیت های قانونی، از ارتکاب جرم دوری می کنند . این ترس گرچه در مقابل ترس از خداوند در درجه پایینی است، اما چون محرکی برای ترک گناه و رشد و کمال است، ترس مثبت به شمار می رود . در نهایت، این ترس، انسان را به تعبد و پیروی از دستورات الهی می رساند .

پنجم: ترس از افراد متشخص

یکی از ترس های مثبت، ترس از اولیا مربیان، مسؤولین اداره، مامورین راهنمایی و رانندگی، مدیر کل، وزیر یا وکیل، مسؤولین شهر و استان می باشد . معمولا در حضور این افراد متشخص، عوام سعی دارند خلاف نکنند . هر فردی به تناسب برخوردی که با افراد بالا دارد، سعی می کند در حضور آن ها مرتکب خلاف نشود .

انگیزه این ترس، به خاطر ترس از جریمه شدن، مجازات شدن، توبیخ شدن، ترس از آبروریزی و زیر سؤال رفتن و ترس از عکس العمل و رفتارهای تند این افراد می باشد . گرچه این ترس در درجه پایینی است، اما چون انسان را از کار خلاف هر چند در مدت کوتاه باز می دارد، ترس مثبتی است . انسان در این گونه موارد، مجبور می شود و برای او توفیق اجباری پیش می آید که گناه نکند و در نهایت، سبب می شود آمادگی پیدا کند که کارهای خوب را فقط برای خدا انجام دهد و کارهای بد را برای خدا ترک کند; گرچه مامور ظاهری در بین نباشد و از مردم کسی او را نبیند . مهم انگیزه ترک کارهای خلاف به هر عنوان است .

ششم: ترس از انحراف

اگر انسان احتمال می دهد که فضای آلوده او را منحرف می کند، خوب است که بترسد و خود را به فضای آلوده نرساند، و همیشه در فضاهای پاک باشد و از افراد آلوده دوری گزیند . اگر می تواند با میکروب و ویروس های جسمی و روحی و معنوی مقابله و مبارزه کند، این کار را انجام دهد، اما اگر ضعیف است و قدرت مقابله ندارد، حداقل خود را از مفاسد دور نگه دارد .

هفتم: ترس در خلوت ها

در آن جایی که هیچ کس شاهد و ناظر بر اعمال انسان نیست و عامل کنترل مادی وجود ندارد، این ترس مورد تایید خداوند است . در سوره ملک، آیه 12 آمده است: همانا آن ها که از خدای خود در پنهان می ترسند، آن ها را آمرزش و پاداش بزرگ خواهد بود .

بیان شد که گاهی ترس از مربی، اولیا، مامورین قانون و افراد متشخص، عامل کنترل کننده است، اما همه این ها ترس مقطعی است و بسیاری از افراد در مواقعی که مامور کنترل نباشد، دچار لغزش و انحراف می شوند .

بر این اساس، تقویت انگیزه و ایمان در افراد مؤمن و معتقد به امور معنوی، لازم و ضروری است . از نظر دین مقدس اسلام، انسان هر عملی را انجام دهد، از طریق مراقبین مختلفی کنترل می شود و در روز حسابرسی اعمال در قیامت، انسان همه اعمال نیک و بد خود را در کنار خویش خواهد داشت . پس لازم نیست که حتما عامل کنترل مادی مانع خلاف کاری انسان شود، بلکه ایمان به عاملین کنترل الهی، بر انسان لازم می گرداند که حتی در خلوت هم گناه نکند و از ارتکاب گناه بترسد .

مراقبین اعمال

از نظر قرآن و عترت ( علیهم السلام)، اعمال انسان توسط کانال های مختلف کنترل می شود . در این جا، به طور مختصر و گذرا، به این مراقبین اشاره می شود:

الف - خداوند

خداوند در سوره علق، آیه 14 می فرماید: «آیا نمی دانید که خداوند شما را می بیند» . و علی ( علیه السلام) می فرماید: «از گناهان و معاصی در خلوت ها بترسید; زیرا کسی شاهد است که هم او حاکم خواهد بود .»

و نیز در سوره مجادله، آیه 6 آمده است: «روز قیامت، خدای متعال همه را زنده می کند و به کارهایی که انجام داده اند، آنان را باخبر می سازد . خدا آمار گرفته، اما مردم فراموش کرده اند و خدا بر هر چیز شاهد و ناظر است .»

برخی از اعمال را انسان فراموش می کند که انجام داده است اما در قیامت، همه آن اعمال را حاضر و مهیا می بیند .

ب) ملائک

یکی از ناظران اعمال انسان، ملائک می باشند . خداوند در سوره ق، آیه 18 می فرماید: انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی آورد، مگر این که همان دم، فرشته ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت (و ضبط آن) است .

و نیز در همان سوره، آیه 21 می فرماید: «و هر انسانی وارد محشر می شود، در حالی که همراه او حرکت دهنده و گواهی است .»

ج - پیامبر (صلی الله علیه و آله)

از جمله شاهدان اعمال، پیامبر (صلی الله علیه و آله) می باشد . در سوره نساء، آیه 4 آمده است: «چگونه است، آن گاه که در قیامت از هر طائفه ای گواه و شهیدی بیاوریم و تو را (ای پیامبر خاتم) بر این امت به شهادت و گواهی بخواهیم .

بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، ائمه ( علیهم السلام) و امام عصر (عج) نیز شاهد و ناظر بر اعمال انسان هستند .

د- زمین

از جمله شاهدان و ناظران اعمال انسان، زمین است که در قیامت اعمال انسان را بیان می دارد . خداوند در سوره زلزال، آیه 4 می فرماید: «(وقتی هنگامه قیامت شود) زمین مردم را به حوادث خویش آگاه می کند .»

ه - اعضا و جوارح انسان

یکی از شاهدان اعمال، اعضا و جوارح خود انسان است . در سوره فصلت، آیه 20 آمده است: «تا چون همه به دوزخ رسند، آن هنگام، گوش، چشم ها و پوست بدن ها بر جرم و گناه آن ها گواهی می دهند .»

در مقابل این همه ناظر اعمال و شاهد افعال انسان، آیا لازم نیست که انسان در خلوت ها نیز از خداوند بترسد؟ این ترس در خلوت ها، ترس بسیار مثبت و سازنده است و انسان را بر اعمال و رفتارش، آگاه و بینا می سازد; زیرا درست است انسان از نظر ظاهری فردی را نمی بیند که از او بترسد، اما در حقیقت، همه عالم، شاهد و ناظر بر اعمال او هستند .

اشکالات ترس مقطعی

برخی از افراد تا وقتی که تحت کنترل باشند، مرتکب خطا نمی شوند، اما همین که از عامل کنترل جدا شدند، خلاف و گناه می کنند .

برخی از افراد جامعه تا وقتی که کنترل قانونی باشد، مرتکب خلاف نمی شوند، اما وقتی کنترل نباشد، اکثر افراد از رشوه، ربا، دزدی، کم کاری، فساد اخلاقی و اجتماعی روی گردان نیستند و بنا به عوامل و انگیزه های مختلف، مرتکب خلاف می شوند .

ایجاد انگیزه

برای این که همه افراد جامعه از قانون الهی و شرعی پیروی کنند و تنها در حضور دیگران مرتکب خلاف نشوند، بلکه همیشه خود را در محضر خدا بینند، باید انگیزه عمل خوب در آن ها تقویت شود .

احترام به قانون یک وظیفه تلقی شود، عدم تجاوز به حقوق دیگران، بزهکاری، خلاف کاری و سایر مواردی که شاید افراد به خاطر ترس از دیگران انجام نمی دهند، باید برای آن ها به عنوان ارزش مطرح شود و آن ها در همه حال، این قوانین را رعایت کنند تا احترام به قانون در آن ها به صورت ملکه درآید . و چنان شود که اگر فرد از عوامل کنترل دور شده، دچار انحراف و لغزش نشود و برای ترک معاصی انگیزه داشته باشد .

ایجاد انگیزه باید توسط مربی انجام شود و مربی با آشنا کردن متربی خود، به موازین شرعی، قانونی و عقلی، احترام به قانون را یک وظیفه تلقی کند و در هر حال، به آن احترام بگذارد .