خواب و رؤیا چیست؟

همه رؤیاها یکسان نیستند. خواب‌ها در حیطه‌های تجربه انسانی (و گاهی اوقات فراتر از آن) اتفاق می‌افتند، و شامل احساسات و حوادثی می‌شوند که اغلب با عناصر عجیب و غریبی همراه هستند. رؤیاها می‌توانند خنده‌دار، ترسناک، غمگین و عجیب باشند. ممکن است خواب ببینید که در آسمان پرواز می‌کنید، تحت تعقیب هستید و یا امتحان دارید و برای ان آماده نشدید!
رؤیا طبقه‌بندی‌های مختلفی دارد و شامل کابوس، رؤیاهای تکراری و رؤیاهای شفاف می‌شود. اجازه بدهید به انواع خواب دیدن‌ها نگاهی داشته باشیم:
کابوس‌ها خواب‌های هراسناکی هستند که به درجه‌ای از بیداری منجر می‌شوند. خواب‌های بدشکل ضعیف‌تری از کابوس‌ها محسوب می‌شوند. اکثر مردم در طول زندگی خویش کابوس دیده‌اند. اغلب آن‌ها به‌ندرت کابوس می‌بینند اما مطالعات نشان می‌دهد که چیزی در حدود 5٪ از افراد یک‌بار در هفته کابوس می‌بینند. کابوس‌ها می‌توانند دلایل متعددی باشند دلایلی چون استرس، مشکلات عاطفی، و تجربیات تکان‌دهنده.
کابوس می‌تواند به عنوان عارضه جانبی استفاده از برخی داروها رخ دهد و یا سوءمصرف مواد مخدر و الکل، و بیماری عامل محرک آن باشند. کابوس می‌تواند مختل‌کننده خواب باشد زیرا نه تنها می‌تواند فرد را بیدار کند بلکه باعث ترس از به خواب رفتن می‌شود.
کابوس می‌تواند پیامدهای منفی دیگری نیز داشته باشد بر اساس تحقیقات، کابوس ممکن است منجر به بی‌خوابی، خستگی در طول روز، افسردگی و اضطراب شود.
مطالعات نشان می‌دهند که افرادی با شرایط خاص به احتمال بیشتری دچار کابوس می‌شوند. شرایطی همچون:

• میگرن
• آپنه انسدادی خواب
• افسردگی بالینی

رابطه کابوس با افسردگی پیچیده است. افسردگی می‌تواند باعث کابوس دیدن شود و از طرف دیگر کابوس خود ممکن است به بدتر شدن افسردگی کمک کند.
یکی دیگر از تجربیات هراسناک خواب اختلال وحشت شبانه (Sleep terror) است. این اختلال با دیدن کابوس متفاوت است. شخص مبتلا به هراس شبانه، با ترس شدید از خواب برمی‌خیزد درحالی‌که هنوز خواب است.
تحقیقات نشان می‌دهد که وحشت شبانه در طول دوره غیر REM خواب رخ می‌دهد درحالی‌که کابوس‌ها، در طول دوره REM خواب اتفاق می‌افتند. گرچه بزرگ‌سالان هم ممکن است از وحشت شبانه رنج ببرند؛ اما این وضعیت در کودکان شایع‌تر است. برآوردها نشان می‌دهد که حدوداً 6 درصد از کودکان تجربه وحشت شبانه را داشته‌اند، سن اغلب آن‌ها بین 3- 12 سال بوده است. گاهی اوقات وحشت شبانه ارثی است. ممکن است در بروز وحشت شبانه وجود زمینه‌های ژنتیکی نیز دخیل باشد.(همان‌طور که در راه رفتن در خواب و پاراسومنیا دخیل است)
همچنین شواهدی از وجود ارتباط میان وحشت شبانه ، آپنه خواب، و بزرگی لوزه‌ها و آدنوئید در کودکان وجود دارد.
رؤیاهای تکراری رؤیاهایی هستند که طبق نوعی الگوی منظم دوباره ظاهر می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد که رؤیاهای تکراری می‌توانند بیشتر از رؤیاهای عادی هراس‌انگیز باشند. بر طبق تحقیقات در بزرگ‌سالان و کودکان بین رؤیاهای تکراری و پریشانی روانی ارتباط وجود دارد.
رؤیاهای شفاف شکل جالبی از خواب دیدن هستند. در این حالت کسی که رؤیا می‌بیند کاملاً از این مسئله که در حال خواب دیدن است آگاه است؛ او حتی می‌تواند رویای خویش را کنترل و مدیریت کند. محققان رؤیاهای شفاف را مرتبط با سطح فوق‌العاده بالای فعالیت مغزی می‌دانند. مطالعات نشان داده‌اند که فرکانس امواج مغزی کسانی که رویای شفاف می‌بینند از کسانی که قادر به دیدن رویای شفاف نیستند بسیار بالاتر است و همچنین فعالیت بخش‌هایی از لوب جلویی آن‌ها نیز به طور قابل‌توجهی بالاتر است. این منطقه از مغز عمیقاً به خودآگاهی، هوشیاری و نیز زبان و حافظه مرتبط است. تحقیق بر روی رؤیاهای شفاف نه تنها سازوکار خواب دیدن بلکه بنیان عصبی هوشیاری را روشن می‌سازد.
به نظر می‌رسد رؤیاها از بسیاری جهات تحت تأثیر زندگی ما در بیداری قرار می‌گیرید. یکی از نظریه‌هایی که در مورد چگونگی خواب دیدن توضیح می‌دهد خواب را ابزاری می‌داند که مغز برای پردازش احساسات، محرک‌ها، خاطرات، و اطلاعاتی که در طی روز جمع‌آوری‌شده از آن استفاده می‌کند. بر طبق تحقیقات، درصد قابل‌توجهی از افرادی که در خواب یک فرد ظاهر می‌شوند، برای او شناخته‌شده هستند. یک پژوهش نشان داد بیش از 48٪ از شخصیت‌هایی که در رؤیا ظاهر می‌شدند را فرد رؤیابین، به نام می‌شناسد. پژوهشی دیگر نشان داد 35٪ از شخصیت‌های رؤیا از طریق نقش اجتماعی عمومی و یا رابطه‌شان (به عنوان مثال دوست، افسر پلیس، دکتر) برای رؤیابین قابل شناسایی بودند. کمتر از یک پنجم شخصیت‌های رؤیا - یعنی16 ٪ برای رؤیابین غیرقابل شناسایی بودند.
تحقیقات دیگر نشان می‌دهد که محتوای اکثریت رؤیاها با خاطرات شخصی رؤیابین ارتباط دارد و کمتر در مورد خاطراتی است که مرتبط با حوادث و جزئیاتی از قبیل مکان‌ها و زمان هستند. مطالعات علمی نشان می‌دهند زندگی ما در بیداری تأثیر زیادی بر محتوای رؤیاهای ما دارد. زنان باردار بیشتر در مورد بارداری و زایمان رؤیا می‌بینند. موسیقی‌دانان دو برابر دیگران در مورد موسیقی رؤیا می‌بینند.
همچنین تحقیقات دیگر ظرفیت ما را در دیدن رؤیاهایی فراتر از تجارب بیداری‌مان نشان می‌دهند. رؤیاهایی که افراد معلول دیده‌اند نشان می‌دهد آن‌ها در خواب‌های خود به اندازه افراد سالم راه می‌روند، شنا می‌کنید و می‌دهند. رؤیاهای گزارش‌شده از افراد ناشنوا نشان می‌دهد آن‌ها اغلب در رؤیاهای خود می‌توانند بشنوند. این گزارش‌ها می‌توانند به تائید این نظریه کمک کنند که رؤیاها مدل مجازی‌ای از واقعیت هستند نوعی هشیاری اولیه که بقا و رشد را پشتیبانی می‌کند.
تجربیات زندگی روزانه همیشه فوراً در رؤیاها ظاهر نمی‌شوند.گاهی اوقات یکی از تجربیات زندگی، پس از چند روز و یا حتی چند هفته خود را در یک رؤیا نشان می‌دهد. این عقب افتادن را تأخیر رؤیا میگویند. دانشمندانی که رابطه حافظه را با رؤیاها مطالعه کردند متوجه شده‌اند انواع مختلف حافظه می‌توانند رؤیاها را شکل بدهند.
هم حافظه بسیار کوتاه‌مدت (حدود یک روز) و هم حافظه کمی طولانی‌مدت تر (حدود یک هفته)، اغلب خود را در رؤیاها نشان می‌دهند. رؤیا دیدن در مورد این وقایع و زمان‌ها ممکن است درواقع بخش مهمی از فرایند تثبیت حافظه باشد. ظاهر شدن خاطرات در رؤیاها کامل و واقعی نیست. بلکه خاطرات به صورت قطعاتی ناکامل نمایان می‌شوند مانند تکه شیشه‌هایی از یک پنجره شکسته.
همان‌قدر که رؤیاها ممکن است حاوی جنبه‌های زندگی روزمره باشند می‌توانند حیطه تجربیاتی غریب را نیز در بربگیرند. به نظر می‌رسد یکی دیگر از کارکردهای رؤیا، پردازش و کنار آمدن با حوادث دل‌خراش است. غم و اندوه، ترس، فقدان، رهاشدگی، و حتی درد جسمی همگی احساسات و تجاربی هستند که اغلب در رؤیاها بازتاب پیدا می‌کنند. مطالعات بر روی کسانی که فقدان عزیزان خود را تجربه کردند نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها فرد درگذشته را در رؤیا دیده‌اند. رؤیاهای افرادی که در سوگ هستند چنین مضمون‌هایی دارند:

• یادآوری خاطراتی که مربوط به فرد درگذشته است.
• دیدن فرد درگذشته در شادی و آرامش
• دریافت پیام از عزیزان درگذشته

در همین پژوهش مشخص شد که 60 درصد از افراد داغ‌دیده اذعان داشتند که این رؤیاها بر روند سوگواری آن‌ها تأثیر گذاشته است. رؤیاهای دوره سوگ هم می‌توانند دشوار باشند و هم مفید. یک مطالعه نشان داد که سوگواران در سال اول سوگ بیشتر رؤیاهای آزارنده می‌بینند و بین این رؤیاها و نشانه‌های افسردگی و اضطراب ارتباط وجود دارد. خواب‌ها و به خصوص کابوس‌ها همچون شرایط دیگری مانند اختلال استرس پس از تروما، عمیقاً با افسردگی در ارتباط هستند.
بررسی و تفسیر محتوای رؤیاها از زمان‌های قدیم مردم را مجذوب خود کرده است. در فرهنگ‌های باستانی، مفسران رؤیا را محترم می‌شمردند. علم امروزی اغلب به جای مطالعه محتوای رؤیاها تمرکز خود را روی بررسی -روانی و شناختی- سازوکار خواب دیدن و هدف آن قرار داده است. اما هنوز هم برخی از دانشمندان به بررسی محتوای رؤیاها ادامه می‌دهند. امروزه فن‌آوری‌های جدید امکاناتی شگفت‌انگیز برای محتوای رؤیا در اختیار ما می‌گذارند.
بیشتر اطلاعات در مورد محتوای رؤیاها با استفاده از گزارش رؤیاها و پرسشنامه جمع‌آوری‌شده است. رؤیاها به طور گسترده‌ای با هم متفاوت هستند، اما مضمون‌های مشخصی در بسیاری از آن‌ها تکرار می‌شوند.

رایج‌ترین مضمون رؤیاها عبارت‌اند از:

• رؤیاهای مدرسه: درس خواندن، امتحان دادن
• در حال گریز بودن
• رؤیاهای جنسی
• سقوط
• تأخیر کردن
• پرواز کردن
• مورد حمله فیزیکی قرار گرفتن
• رویای شخص مرده‌ای را دیدن یا مردن شخصی زنده

پژوهشی که اخیراً روی محتوای کابوس‌ها انجام شده است مشخص کرد که رایج‌ترین مضمون کابوس‌ها عبارت‌اند از:

• تجاوزهای فیزیکی
• درگیری‌های بین فردی
• تجارب شکست و درماندگی

محققان دریافتند ترس رایج‌ترین احساس در کابوس‌های شبانه و خواب‌های بد است، هرچند این احساس اغلب با احساسات دیگری نیز همراه است.
به تازگی، دانشمندان در ژاپن موفق شدند محتوای رؤیاها را رمزگشایی کنند. آن‌ها از تکنیکی به نام رمزگشایی عصبی استفاده کردند که شامل اسکن مغز و پرسش‌های مکرر از افراد مورد مطالعه است. در این روش محتوای بصری رؤیاها شناسایی می‌شود. نهایتاً محققان می‌توانند بر اساس فعالیت مغز محتوای بصری رؤیاها را با دقتی حدود 75-80 درصد به پیش‌بینی کنند.
آیا رمزگشایی عصبی آینده‌ی مطالعات محتوای رؤیا را تغییر خواهد داد؟ شاید. بررسی محتوای رؤیاها یکی از راه‌های پاسخ به اساسی‌ترین سؤال‌های ما در مورد رؤیا است و اینکه اصلاً چرا رؤیا می‌بینیم.
رؤیاهای شیرینی داشته باشید.