خطر «اثر انگ» در کمین رسانه/ خبرنگار هوشمند پشت واقعیت را می‌بیند

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی فرهنگسرای رسانه و شبکه‌های اجتماعی، پروفسور باقر ساروخانی از استادان پیشکسوت جامعه‌شناسی ارتباطات، همزمان با روز خبرنگار، در گفتگویی به بیان ویژگی‌های خبرنگاران حرفه ای و هوشمند در جهانِ پرخبر و سرشار از حرکتِ امروز، پرداخته و با اشاره به اینکه شبکه‌های نوین اجتماعی نمی‌توانند از ارزش و جایگاه کار خبرنگاری بکاهند، می‌گوید: کار خبرنگاری یک حرفه فاخر است. با پیدایش شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های عمومی و انواع گوناگون اطلاعات و اخبار، بعضی‌ها تصور می‌کنند دیگر کار خبرنگار تمام شده است. اما به نظر من خبرنگار می‌تواند در این کهکشان خبری جای خود را داشته باشد. قبلاً هم همینطور بود؛ زمانی که تلویزیون آمد، بسیاری تصور می‌کردند سینما و رادیو منقرض خواهد شد اما اینچنین نشد. یا زمانی که عکاسی آمد، همه تصور می‌کردند عصر نقاشی به پایان رسیده است.

وی می‌افزاید: بنابراین هیچگاه نمی‌توان تصور کرد که حرفه خبرنگاری پایان یابد. خبرنگاری با دنیای امروز بیگانه نیست و از بین رفتنی هم نیست اما باید جایگاه، چالش‌ها و آینده آن شناخته شود. خبرنگار باید بتواند در این دنیای پر از التهاب و خبر، خبر مناسب را انتخاب کند. چراکه آنقدر خبر وجود دارد که رسانه در این جهان بی‌پایان به ناچار باید دست به انتخاب خبر بزند. بنابراین آگاهی خبرنگار از شاخص‌های انتخاب خبر و نیز چگونگی انتشار و انتقال خبر اهمیت زیادی دارد.

پروفسور ساروخانی به  رقبای حرفه‌ای خبرنگاران اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: تعداد زیادی خبرنگار وجود دارند که رقیب هستند و باید بتوانند از یکدیگر پیشی بگیرند. از طرفی خبرنگار باید توجه داشته باشد که مخاطبان امروز با دیروز متفادت هستند و از بین اخباری زیادی که در کانال‌های فراوان تلویزیونی، رادیویی و فضای مجازی منتشر می‌شود، حق انتخاب دارند. بنابراین جلب توجه مخاطب و البته نگهداری این توجه یک مساله مهم است. به این معنا که مخاطبان به خبر ما اعتقاد و اعتماد داشته باشند، جهان را از روزنه ما ببینند، وفادار به ما باشند و در یک کلام مشتریان خبری ما باشند. این موضوع مهمی است که از آن با عنوان «اقتصاد توجه» یاد می‌شود.

این استاد جامعه شناسی درباره تفاوت دنیای اطلاعاتِ دیروز و امروز می‌گوید: در جهان دیروز داده‌های خبری و اطلاعات کم بود و افراد زیاد بودند اما امروز افراد در جای خود هستند و کانال‌های خبری و اطلاعات بسیار زیاد هستند. خبرنگارهای زیادی در رسانه‌های متعدد فعالیت دارند و خانه‌های انسان‌ها به نوعی یک کلبه الکترونیکی و پر از داده‌های خبری است. هنر بزرگ خبرنگار این است که در چنین دنیایی بتواند توجه مخاطب را جلب، جذب و نگهداری کند.

وی شرط توفیق خبرنگار در جهان پررقابت و بازِ امروز را توجه به سه نکته و عامل مهم «دقت، صحت و سرعت» می‌داند و تصریح می‌کند: البته در کناراین سه نکته باید به مساله «اعتماد» توجه داشت. خدا نکند که خبرنگار این سرمایه عظیم اجتماعی خود را (که اعتماد مردم است) از دست بدهد! اگر در نگهداری این سه نکته موفق نباشیم، اعتماد و توجه مردم به ما از بین می‌رود و در چنین شرایطی است که با خطر «اثر انگ» مواجه می‌شویم؛ یعنی من به عنوان خبرنگار جایگاه رسانه‌ای و حرفه‌ای خود را حفظ نکنم و اعتماد عمومی را از دست بدهم؛ آن وقت هر خبری منتشر کنم، انگ نادرستی به آن می‌خورد.

پروفسور ساروخانی به بیان تعریف و تفاوت دو جایگاه اکتسابی و انتصابی برای خبرنگاران می‌پردازد و اظهار می‌دارد: وقتی خبرنگار می‌خواهد کار رسانه‌ای خود را آغاز کند، با جایگاهی مواجه می‌شود که جامعه برای او تعریف کرده است. به این جایگاه «انتصابی» می‌گوییم؛ یعنی جامعه این جایگاه و پایگاه را به او می‌دهد اما زمانی که خبرنگار به مرور کار خود را آغاز می‌کند، در حقیقت در حال تولید یک جایگاه تازه برای شخص خود است که به آن جایگاه اکتسابی می‌گوییم. در چنین موقعیتی خبرنگار باید بتواند با بهره‌گیری از تخصص و شایستگی‌های خود، جایگاه خاص و ویژه‌ای را برای خودش تعریف و تولید کند؛ اینجاست که آن خبرنگار از جمع دیگر خبرنگاران جدا می‌شود و او یک فرد دارای اهمیت است.

وی که در پایه‌گذاری انجمن جامعه شناسی ایران نقش مهمی ایفا کرده است، همچنین با اشاره به «نظام تپا» و اهمیت آن در حرفه خبرنگاری می‌گوید: نظام تپا مخفف «توان بالقوه، پردازش این توان و انگیزه» است. توان بالقوه به این معنا است که خبرنگار باید استعداد خاص خود را کشف کند، بشناسد و سپس وارد این حرفه شود. شاید اصلاً توان و استعداد فرد در جای دیگری غیر از خبرنگاری باشد و او با دنیای خبر و رسانه بیگانه باشد. مهمتر از توان بالقوه، پردازش این توان است. یعنی من باید در کلاس‌های درس بنشینم، کتاب‌ها و مقاله‌های تخصصی بخوانم، در دوره‌های آموزشی تخصصی شرکت کنم و پویایی داشته باشم. نکته سوم در نظام «تپا» انگیزه است. اگر خدای ناکرده خبرنگار انگیزه خود را از دست بدهد یا دچار فرسایش انگیزشی شود، نمی‌تواند توان وسیع و بالقوه خود را به کار گیرد. به نوعی می‌توان گفت حرفه خبرنگاری، جهان خلاقیت و عشق است که ویژگی‌های «پویا، پرشتاب و سرشار از حرکت» را در خود دارد.

این استاد جامعه‌شناسی با بیان اینکه چندین پیشنهاد برای موفقیت بیشتر و بهتر خبرنگاران در دنیای امروز می‌توان مطرح کرد، می‌افزاید: اولین پیشنهاد «رعایت امانت» است. اگر می‌خواهیم با «اثر انگ» مواجه نشویم و اعتماد اجتماعی را از دست ندهیم، باید امین انتقال واقعیت باشیم. پیشنهاد دوم «سرعت» است. خبرنگار باید بتواند تازه‌ترین اطلاعات را به موقع و سریع به مخاطبان بدهد و از این بالاتر، خبرنگار باید ورای تاکتیک فکر کند. یعنی حرکت امروز جامعه را ببیند و بتواند فردای جامعه را تصور و ترسیم کند. اینجاست که او می‌تواند پیشگام باشد و بر حرکت و مسیر آینده جامعه تاثیر مثبت بگذارد.

پروفسور ساروخانی ادامه می‌دهد: امروز ویژگی‌های مهم دیگری را نیز برای حرفه خبرنگاری مشخص کرده‌اند. یکی از آنها توجه به بعد «علمی و تحقیقی» در حوزه خبر و رسانه است. یعنی از خبرنگار می‌خواهند که نه تنها واقعیت را بیان کند، بلکه آن را تبیین کند. او باید داده‌های نهان در واقعیت را هم ببیند، همچنین باید به علل و عوامل تولید این واقعیت و تبعات آن پی ببرد. اینجاست که او یک خبرنگار و عکاس ساده نیست و می‌تواند پشت جبهه و آن سوی واقعیت را نیز ببیند و به این سوالات پاسخ دهد که واقعیت چیست؟ از کجا آمده؟ برای چه آمده؟ چه تبعاتی دارد؟

وی در ادامه به ویژگی‌های خبرنگار هوشمند اشاره می‌کند و می‌گوید: هوشمندی یک خبرنگار در سراسر کارها و فعالیت‌های حرفه‌ای او دیده می‌شود. او می‌تواند بهترین خبر را ارزشیابی و انتخاب کند و نیز بهترین و موثرترین جایگاه و محل انتشار خبر را با هوشمندی خود تعیین می‌کند تا تاثیرگذاری آن را افزایش دهد. ممکن است یک خبرنگار، خبری را تهیه کند اما آن خبر لابلای آگهی‌ها و اخبار دیگر مدفون شود. در این شرایط خبرنگار فقط برای حفظ ظاهر کار کرده و به هر دلیل تمایل به مطرح شدن آن خبر نداشته است.

این استاد برجسته جامعه شناسی شرط توفیق خبرنگاران را «دستیابی به رسولان خبری» می‌داند: ما در عالم خبرنگاری بسیار علاقمند هستیم که اخبارمان دست به دست بچرخد و دیگران منتقل کننده اخبار ما باشند. در حقیقت ما نیازمند سفیران خبری هستیم و اگر با در نظر گرفتن شرایط و نکات حرفه‌ای فعالیت کنیم حتما در دستیابی به رسولان خبری موفق خواهیم بود. این شرط توفیق ما در دنیای امروز است تا بتوانیم خبر را به اعماق جامعه ببریم.