اندام‌های مختلف دستگاه تنفسی مانند بینی ، حنجره ، نای ، نایژه‌ها و غیره فرآیند تنفس را انجام می‌دهند. همه‌ی این اندام‌ها نقش مهمی در تأمین اکسیژن بدن و عملکرد طبیعی دستگاه تنفسی بر عهده دارند.
کارکرد اصلی دستگاه تنفسی تبادل اکسیژن و کربن دی اکسید با بخش‌های مختلف بدن است. اندام‌های مختلف دستگاه تنفسی عبارتند از بینی ، حلق ، اپی گلوت ، حنجره ، نای ، نایژه‌ها و ریه‌ها. این اندام‌ها فرآیند تنفس را انجام می‌دهند.
فرآیند تنفس به دو حالت هوازی و غیر هوازی تقسیم می‌شود. تنفس هوازی در حضور اکسیژن انجام می‌شود در حالی که تنفس غیر هوازی به اکسیژن نیاز ندارد. اندام‌های دستگاه تنفسی انسان تنفس هوازی انجام می‌دهند و نیاز بدن به اکسیژن را تأمین می‌کنند.
مطالعه‌ی دقیق دستگاه تنفسی می‌تواند به درک فرآیند تنفس کمک کند. خلاصه‌ی کوتاهی از کارکرد اندام‌های مختلف دستگاه تنفسی در زیر ارائه شده است.
بینی
هوا از طریق بینی وارد و خارج می‌شود. سوراخ‌های بینی فرآیند دم و بازدم را تسهیل می‌کنند. سوراخ‌های بینی با مو پوشانده شده‌اند که هوای وارد به حفره‌ی بینی را تصفیه و مرطوب می‌کنند.
حلق
حلق قسمتی لوله‌ای شکل از دستگاه تنفسی است که اجازه می‌دهد هوا وارد ریه‌ها شود. حلق در پشت حفره‌ی بینی و حفره‌ی دهان واقع شده است. حلق به وسیله‌ی عضلات و بافت‌های اتصال دهنده به حفره‌ی جمجمه متصل شده است. حلق از 3 قسمت نازوفارنکس ، اوروفارنکس و لارنگوفارنکس تشکیل شده است. نازوفارنکس قسمت بالایی گلو را به حفره‌ی بینی متصل می‌کند. اوروفارنکس بین کام و قسمت بالایی اپی گلوت قرار گرفته است. لارنگوفارنکس در زیر اپی گلوت واقع شده است و به سمت مری و حنجره باز می‌شود.
اپی گلوت
اپی گلوت ساختار باله مانندی است که از وارد شدن آب یا غذا به نای در زمان بلع جلوگیری می‌کند. اپی گلوت از بافت غضروفی تشکیل شده است. اپی گلوت در دهانه‌ی حنجره قرار گرفته است و با ماده‌ی مخاطی پوشانده شده است.
حنجره
حنجره قسمتی از دستگاه تنفسی است که نای را به لارنگوفارنکس متصل می‌کند. حنجره جریان هوا را در زمان تنفس کنترل می‌کند. حنجره از غضروف تشکیل شده است. اپی گلوت ، تیروئید و کریکوئید سه غضروف اصلی حنجره هستند.
نای
نای که لوله‌ی هوا نیز نامیده می‌شود از حنجره تا نایژه‌ها امتداد یافته است. نای جریان هوا به داخل نایژه‌ها را تسهیل می‌کند. نای در کنار مری قرار دارد و قطر آن حدوداً 5ر2 سانتی‌متر است. نای از 15-20 قسمت C شکل غضروفی تشکیل شده است. این قسمت‌ها توسط عضلات نای به هم متصل شده‌اند.
نایژه‌ها
نایژه‌ها مسیری هستند که اجازه می‌دهند هوا وارد ریه‌ها شود. نایژه‌ها از نای تا ریه‌ها امتداد یافته‌اند. نایژه‌ها در دو سمت راست و چپ لوله‌ی نای قرار دارند. نایژه‌های سمت چپ کوتاه‌تر از نایژه‌های سمت راست هستند. نایژه‌های سمت چپ به دو قسمت فرعی و نایژه‌های سمت راست به سه قسمت فرعی تقسیم می‌شوند.
ریه‌ها
ریه‌ها اندام‌هایی مخروطی شکل هستند که در داخل حفره‌ی پلورال قرار دارند. ریه‌ها تأمین اکسیژن و دفع دی اکسید کربن بدن را بر عهده دارند. ریه‌ی سمت چپ به دو لوب تقسیم می‌شود در حالی که ریه‌ی سمت راست به سه لوب تقسیم می‌شود.
آلوئول
آلوئول اندامی کیسه شکل است که در داخل ریه‌ها قرار دارد. آلوئول همانند یک رابط برای تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن میان ریه‌ها و مویرگ‌ها عمل می‌کند. مویرگ‌ها آلوئول را به قسمت‌های دیگر بدن متصل می‌کند. آلوئول تنها در ریه‌ی پستانداران یافت می‌شود.
فرآیند تبادل گاز
فرآیند تبادل گاز در آلوئول با دم اکسیژن و بازدم دی اکسید کربن توصیف می‌شود. اکسیژن از طریق آلوئول و شبکه‌ی مویرگی وارد سلول‌های خونی می‌شود. اکسیژن از طریق خون به قسمت‌های مختلف بدن حمل می‌شود. کربن دی اکسید توسط خون جمع آوری می‌شود و به ریه‌ها برده می‌شود. کربن دی اکسید از طریق مویرگ‌هایی که آلوئول را احاطه کرده‌اند پخش می‌شود و در نهایت توسط ریه‌ها از بدن دفع می‌شود.
دیافراگم
دیافراگم از عضلات اسکلتی تشکیل شده است. دیافراگم فضای میان حفره شکمی و حفره سینه را اشغال می‌کند. انقباض عضلات دیافراگم باعث انبساط حفره‌ی سینه می‌شود. انقباض دیافراگم از نقطه نظر انبساط ریه‌ها در زمان دم از اهمیت برخوردار است.
واقعیت‌های جالب در مورد دستگاه تنفسی
بیش از 600 میلیون آلوئول در ریه‌های یک انسان بالغ وجود دارد.
ریه‌های چپ و راست انسان اندازه‌ی یکسانی ندارند. در واقع، ریه چپ مقداری کوچکتر از ریه‌ی راست است.
بدن انسان از طریق تنفس روزانه نیم لیتر آب از دست می‌دهد.
فرآیند تنفس علاوه بر دفع مواد زاید متابولیک به حفظ تعادل اسید – قلیای بدن کمک می‌کند.
