گفتگو با دکتر فریدون مصطفوی
اگر کودک شما مبتلا به دیابت است، یکی از مراحل سختی که پیش رو خواهید داشت، روزهایی است که او قرار است به مدرسه برود. خیلی مشکل است بچه‌ای را که تا دیروز با مراقبت‌های شدید تغذیه‌ای و دارویی در منزل تحت کنترل بوده، امروز به مدرسه بفرستیم؛ جایی که او حدود 5 تا 6 ساعت از روز را مجبور است دور از چشم ما و در اختیار اولیای مدرسه و هم‌نشین با کودکانی هم‌سن خودش باشد. رویارویی با این شرایط کمی سخت به‌نظر می‌رسد اما دکتر فریدون مصطفوی، فوق‌تخصص بیماری‌های غدد اطفال در مرکز طبی کودکان تهران و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، در این رابطه توصیه‌هایی دارند که می‌تواند به‌تان کمک کند.
مادری را تصور کنیم که فرزند 7ساله‌اش مبتلا به دیابت است و قرار است از فردا به کلاس اول دبستان برود و طبیعتا مادرش نگران حال اوست. اجازه بدهید بحث را از همین جا شروع کنیم.
بله؛ تصویر خوبی است برای ورود به این بحث. در همین جا لازم می‌بینم که اطلاعاتی را به طور مختصر عرض کنم و دوست دارم که در ادامه گفتگو این توضیحات را بسط بدهیم. باید با این مادر چند کلمه‌ای صحبت کنیم. برای کودکی که مبتلا به دیابت است و از فردا می‌خواهد به مدرسه برود یک نکته وجود دارد و آن یافتن یک جایگزین است. یعنی این بچه تا امروز مادری را در خانه داشته که مراقبت‌های درمانی و تغذیه‌ای را برای او انجام می‌داده است و از فردا تمام تلاش ما باید این باشد که جایگزینی برای مادر بچه در مدرسه پیدا کنیم.
ولی چه کسی می‌تواند جایگزین مادر شود؟
جایگزین مادر بچه در چنین شرایطی می‌تواند معلم او، یکی از مسوولان مدرسه یا مربی بهداشت مدرسه باشد. حتی باید به هم‌کلاسی‌ها هم آموزش داده شود. کودک دیابتی ما دارای برنامه خاصی برای تجویز دارو است. همچنین قند او در ساعات مدرسه ممکن است نوسان پیدا کند. باید علایم افت قند را به جایگزین‌های مادر در مدرسه آموزش داد تا بتوانند در مواردی که مشکلی پیش می‌آید مثلا با یک فنجان آب‌قند به او کمک کنند. در مورد الگوهای خاص رفتاری کودک دیابتی (مانند استفاده مکرر از دست‌شویی یا خروج بیش از حد از کلاس برای نوشیدن آب) باید معلم را توجیه کنیم. هم‌کلاسی‌ها هم باید آموزش ببینند که در چنین مواردی برخورد درست و منطقی داشته باشند. البته این داستان یک زاویه دیگر هم دارد؛ یعنی خود دوری از خانه و رفتن به مدرسه به‌خصوص در روزهای اول می‌تواند برای کودک ما یک استرس به حساب بیاید و این استرس کنترل قند را دچار مشکل خواهد کرد، بنابراین در روزهای نخستین لازم است مادر با کودک دیابتی خود همراهی بیشتری در مقایسه با کودکان عادی داشته باشد؛ مثلا او را تا دم در مدرسه همراهی کند و به فرزندش بگوید: «منتظر می‌مانم تا مدرسه تمام شود و برگردی.» پزشکان هم در این مورد می‌توانند با نوشتن یک نامه معرفی کودک به اولیای مدرسه و توضیح بایدها و نبایدها کمک‌کننده باشند.
از مهم‌ترین نکات درباره این کودکان نحوه تغذیه آنهاست. با توجه به اینکه بعد از 7 سالگی، کودکان زمان زیادی را در مدرسه می‌گذرانند، چه برنامه تغذیه‌ای را در مدرسه برای آنها مناسب می‌دانید؟
خب، در این شکی نیست که نحوه تغذیه این دسته از کودکان باید با نظارت بیشتری همراه باشد اما این به هیچ‌وجه به معنی محدودیت‌های فوق‌العاده نیست. در حقیقت رژیم توصیه‌شده برای این بیماران دقیقا مانند همان توصیه‌هایی است که به تمام افراد جامعه برای حفظ سلامت‌شان می‌کنیم؛ یعنی مصرف محدود قند خالص و چربی. این بیماران نباید به سراغ قندهای خالص و چربی‌ها بروند، از روغن مایع استفاده کنند و از این نوع توصیه‌ها. مهم‌تر از چه خوردن، چگونه خوردن است. بهترین سیستم تنظیم دریافت موادمغذی برای بیماران دیابتی، سیستم 6 وعده‌ای است، یعنی در میان صبحانه و ناهار، ناهار و شام و البته در آخر شب، وعده‌های غذایی کوچکی به سه وعده اصلی غذایی اضافه شوند. این میان‌وعده می‌تواند نان، میوه، سیب‌زمینی و هر چیز دیگری اما با مقدار و میزان مشخص باشد. به عنوان مثال، برای میوه‌ها، ما در هر وعده یک واحد میوه را توصیه می‌کنیم. یک سیب متوسط، یک پرتقال و یا 6 تا 8 دانه گیلاس هر کدام معادل یک واحد میوه هستند، اما باید از موادی مانند شیرینی، کیک و... که حاوی قند مستقیم هستند، به طور جدی اجتناب کنند.
آیا گروه غذایی‌ای هست که بتوانیم از آن به عنوان بهترین میان‌وعده نام ببریم؟
به نظر من، نه! نمی‌توان کودک را مجبور کرد به‌طور ثابت یک نوع از غذا را مصرف کند. ضمن اینکه محدودیت‌های زیاد خود عامل فرار کودک از رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای است. باید دست کودک را در انتخاب میان‌وعده بر مبنای سلیقه‌اش باز گذاشت و با دقت بر او نظارت کرد. البته موادی مانند شیرینی، شربت و مانند اینها حتما باید محدود شود، اما محدودیت بیش از این اندازه صحیح نیست.
در مورد زنگ ورزش و سایر فعالیت‌های بدنی احتمالی در مدرسه چه توصیه‌ای دارید؟
فعالیت ورزشی منظم و سبک می‌تواند تاثیر بسیار مطلوبی در حال بیماران و کنترل بیماری داشته باشد. طبیعی است که میزان انسولین بیمار به منظور حضور در یک برنامه ورزشی منظم با ساعت شروع و خاتمه مشخص به وسیله پزشک بیمار تنظیم می‌شود اما وقتی بیمار با یک فعالیت ورزشی غیربرنامه‌ریزی شده روبه‌رو می‌شود، در آن موقع است که باید قند بیمار چک شود. در صورت خیلی پایین و یا بالا بودن قندخون باید از انجام ورزش پرهیز شود، در غیر این صورت مشکلی برای انجام فعالیت ورزشی وجود ندارد. البته این کودکان باید به شکل ویژه‌ای مراقبت شوند تا در طول زمان ورزش کردن دچار مشکلات ناگهانی نشوند.
نقش کادر مدارس در مراقبت بهتر از این کودکان چیست؟ آیا نیاز هست تا معلمان هم درباره نحوه برخورد با بیماران آموزش ببینند؟
حتما همین‌طور است. به هر حال کودکان مدت زمان زیادی از روز را در مدرسه و در کنار معلم و هم‌کلاسی‌هایشان سپری می‌کنند. نه تنها به معلمان، بلکه باید به بغل‌دستی‌ها و دوستان صمیمی کودک بیمار هم آموزش داده شود تا از علایم افت شدید و یا افزایش قندخون آگاهی داشته باشند. در این صورت آنها می‌توانند از آسیب‌های غیرقابل جبران جلوگیری کنند. از سوی دیگر این کودکان ممکن است با شرایط خاصی مثل رفتن بیش از اندازه معمول به دست‌شویی و یا احتیاج به خوردن وعده غذایی در زمان برگزاری کلاس درس روبه‌رو باشند که معلم و مربی بهداشت مدرسه کودک باید از این شرایط آگاهی داشته باشند. از نظر الزامات درمانی هم یک کودک دیابتی در زمان حضور در مدرسه هم احتیاج به چک قندخون دارد. در کودکانی که خودشان توانایی انجام این آزمون را ندارند، این وظیفه برعهده مربی بهداشت و یا معلم دانش‌آموز دیابتی است.
آیا آموزش و پرورش در راستای تشکیل و تاسیس مدارس دوستدار کودکان دیابتی اقدامی را در دست انجام دارد؟
در این رابطه تنها رویکرد موجود آموزش‌های حرفه‌ای است که به مربیان بهداشت داده می‌شود و آنها را برای برخورد با شرایط ذکر شده آماده می‌کند. ضمن اینکه اگر تمایلی هم برای تحقق این امر باشد باید در سطح مدیران اجرایی صورت بگیرد و بنده با توجه به شغل علمی خود و با توجه به اینکه دارای سمت اجرایی نیستم در این باره اظهارنظر نمی‌کنم. در مورد سوال شما هم به همین میزان بسنده می‌کنم که طبیعتا هرچه اطلاعات و برنامه‌های مراقبتی برای کودک در خانه و مدرسه بیشتر باشد به نفع او خواهد بود. البته طبیعی است که هرگاه از بنده و سایر همکاران‌ام در مراکز علمی برای تدوین چنین برنامه‌هایی کمک پزشکی خواسته شود در حد توان خود حاضر به ارایه اطلاعات خواهیم بود.
منبع:www.salamat.com
/ج