آندومتریوز از تشخیص تا درمان

چنگه‌های شکمی آزاردهنده در دوران قاعدگی، مشکلات گوارشی و درد حین آمیزش جنسی از شایع‌ترین علایم آندومتریوز هستند؛ عارضه‌ای که 10 درصد زنان را گرفتار می‌کند.
این بیماری هنگامی رخ می‌دهد که بافتی مشابه پوشش درونی رحم یا آندومتر در دیواره‌های حفره شکم یا سطوح بیرونی رحم، تخمدان‌ها، لوله‌های رحم، روده، مثانه و اندام‌های ادراری ظهور می‌کند. به ندرت ممکن است آندومتریوز در قلب، ریه‌ها و مغز نیز بروز کند. این بافت نابه‌‌جا مانند پوشش داخلی رحم، در پاسخ به چرخه قاعدگی به طور ماهانه رشد و ریزش پیدا می‌کند اما برخلاف خون قاعدگی که از راه واژن خارج می‌شود، خون و بافت ناشی از یک ضایعه آندومتریوزی راهی برای خروج ندارد و این باعث ایجاد التهاب و چسبندگی می‌شود و بافت‌های جوشگاهی تورمانندی ایجاد می‌کند که اندام‌ها را به هم می‌چسباند.
آندومتریوز می‌تواند باعث اعوجاج روده بزرگ، تخمدان‌ها و لوله‌های تخمدان شود و به مشکلات روده‌ای و ناباروری بینجامد. کارشناسان تخمین می‌زنند که 35 تا 50 درصد زنانی که دچار درد لگنی، ناباروری یا هر دوی اینها هستند، به آندومتریوز مبتلا هستند. درمان‌های معمول برای آندومتریوز شامل جراحی برای برداشتن بافت‌های نابه‌جای رحمی و داروهایی است که قاعدگی را تنظیم یا مهار می‌کنند. بسیاری از زنان مبتلا به آندومتریوز می‌گویند با تغییرات رژیم غذایی (پرهیز از مصرف گوشت قرمز، کافئین و الکل، آردهای سفید و قند)، طب سوزنی، ماساژ و تکنیک‌های آرامش‌بخشی مانند یوگا یا مدیتیشن، علایم آنها تا حدی تخفیف پیدا می‌کند اما این رویکردها برای درمان آندومتریوز ثابت نشده‌اند. اگرچه علایم آندومتریوز در حین سال‌های باروری بیشترین شدت را دارند، ولی این علایم لزوما با توقف قاعدگی زن و ورود به دوران یائسگی متوقف نمی‌شوند.

آندومتریوز در حوالی یائسگی
 

در حین دوره زمانی نزدیک به یائسگی سطح هورمون‌های جنسی در زنان دچار نوسان می‌شود و در نتیجه قاعدگی‌های نامنظم و شدیدتر از حد معمول ممکن است رخ دهد. برخی از زنان مبتلا به آندومتریوز در این دوران ممکن است در حین قاعدگی دچار درد شکمی شدید ‌شوند. ممکن است از قطع کردن قاعدگی با استفاده از مصرف مداوم قرص‌های ضدبارداری با دوز کم (LD) سود ببرند. برای برخی دیگر ممکن است مصرف سه ماهه قرص‌های ضدبارداری برای سه ماه و بعد یک هفته قطع قرص تجویز شود و به این ترتیب تنها چهار بار در سال قاعده خواهند شد. یک گزینه دیگر استفاده از آی‌یودی حاوی نوعی هورمون پروژسترونی یا لونورژسترول است و چند بررسی‌ کوچک نشان داده است که این شیوه می‌تواند چنگه‌های قاعدگی را در این زنان تخفیف دهد. این آی‌یودی را می‌توان تا پنج سال در رحم به جای گذاشت. نهایتا قاعدگی‌ها سبک‌تر می‌شوند و بعد از یک سال ممکن است به کلی متوقف شوند. هورمون جنسی استروژن رشد ضایعات آندومتریوزی را تشدید می‌کند و به طور نظری کاهش یافتن میزان استروژن در حین یائسگی باید علایم این بیماری را کاهش دهد اما حتی پس از اینکه قاعدگی زن متوقف شد، تخمدان‌ها به تولید مقادیر کمی از این هورمون ادامه می‌دهند، بنابراین آندومتریوز ممکن است به مشکل‌‌آفرینی ادامه دهد.

ایجاد یائسگی با جراحی
 

زنانی که دچار آندومتریوز شدید هستند و درمان‌های دارویی یا جراحی معمول نتوانسته است مشکل آنها را حل کند، اغلب به برداشتن رحم (هیسترکتومی) – گاهی حتی در دهه 30 و 40 زندگی و حتی زودتر متوسل می‌شوند. حتی پس از رحم‌برداری،‌ ممکن است باقی‌مانده‌های بافت تخمدانی در لگن باقی بماند. رحم‌برداری و تخمدان‌برداری خطر سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد، اما شواهد بیانگر آن است که برداشتن تخمدان‌ها پیش از 65 سالگی یک عارضه منفی هم دارد. برداشتن تخمدان ممکن است خطر بیماری قلبی و پوکی استخوان را افزایش دهد، بیماری‌هایی که بسیار از سرطان تخمدان شایع‌تر هستند. به این دلیل است که دکترها می‌گویند در مورد برداشتن تخمدان با جراحی باید مورد به مورد تصمیم گرفت. اغلب کارشناسان توافق دارند که زنان مبتلا به آندومترویوز که برای ایجاد یائسگی جراحی می‌شوند، احتمالا باید تا سن یائسگی طبیعی (حدود 50 سال) درمان هورمونی جایگزین را دریافت کنند تا از خطر ابتلا به پوکی استخوان و بیماری قلبی در آنها جلوگیری شود.

آندومتریوز و نگرانی‌هایی در مورد پوکی استخوان
 

زنانی که برای کاهش رشد آندومتریوز داروهایی مصرف می‌کنند که میزان استروژن را کاهش می‌دهد، ممکن است در معرض خطر بیشتر پوکی استخوان قرار گیرند. این داروها از جمله آگونیست‌های هورمون‌ آزادکننده گنادوتروپین (با نام‌های تجاری مختلف مانند لوپرون، سینارل و غیره) یک «یائسگی کاذب» موقتی ایجاد می‌کنند و علایم آندومتریوز را کاهش می‌دهند، اما ممکن است همچنین به تحلیل‌رفتن استخوان‌ها بینجامند. برای زنانی که از این داروها استفاده می‌کنند، ممکن است مقادیر اندکی هورمون یا داروهای بیفسفونات برای پیشگیری از تحلیل‌رفتن استخوان تجویز شود. آنها همچنین باید مورد آزمایش تراکم سنجی استخوان قرار گیرند، سبک زندگی سالم برای استخوان‌ها را برگزینند و برای پیگیری به طور منظم به دکتر مراجعه کنند.

نسل‌های آینده
 

برخی از بررسی‌ها بیانگر آن است که ژن‌ها نقشی در ایجاد آندومتریوز دارند. پژوهشگران گونه‌های ژنی متعددی را کشف کرده‌اند که به نظر می‌رسد در این بیماری دخیل باشند. برخی از این ژن‌ها آنزیم‌هایی را رمزبندی می‌کنند که در سم‌زدایی از مواد ناخواسته دخالت دارند. این کشف با پژوهش‌هایی مطابقت دارد که نشان می‌دهد آندومتریوز با قرار گرفتن در معرض دیوکسین و ترکیبات شبیه استروژن در محیط زیست ارتباط دارد، هر چند این ارتباط ثابت نشده است. در اغلب موارد بیماری جدی گرفته نمی‌شود. زمانی بود که آندومتریوز را بیماری «زنان شاغل» می‌نامیدند (زنانی که سرکار رفتن را به جای بچه‌دارشدن برمی‌گزیدند) و هنوز هم گاهی بیماری صرفا به عنوان یک چنگه قاعدگی شدید نادیده گرفته می‌شود. گاهی تشخیص آندومتریوز مشکل است زیرا علایم مبهم هستند اما امروزه آگاهی بیشتر در مورد این بیماری به تشخیص زودهنگام‌تر بیماری می‌انجامد و پژوهش‌ها نویدبخش درک بهتر این بیماری است.

نظر کارشناس/ دکتر لادن سیفی، متخصص زنان و زایمان
 

آندومتریوز اختلالی در دستگاه تولیدمثل زنان است که در آن، آندومتر یا لایه پوشاننده سطح داخلی رحم، در جاهای دیگری غیر از رحم مانند لوله‌ها، تخمدان‌ها و صفاق لگنی قرار گرفته و رشد می‌کند.
البته این بافت نابجا در جاهایی همچون محل اپیزیوتومی موقع زایمان، محل برش سزارین در جدار شکم، در مخاط بینی، در ریه، عضلات و در هر جای دیگری می‌تواند ظاهر شود. این بافت نابه‌جا تحت تاثیر هورمون‌های زنانه قرار گرفته و تغییرات ماهانه دارد، خون‌ریزی می‌کند و چون خون نمی‌تواند خارج شود در محل ‌مانده و باعث تحریک، درد، کیست، ایجاد نسج ترمیمی یا اسکار و یا چسبندگی می‌شود و در نوع لگنی ناباروری می‌دهد. آندومتریوز معمولا چند سال پس از بلوغ ظاهر می‌شود و پیشرونده است. با باردار شدن به طور موقت خوب‌ می‌شود و پس از یائسگی علایم و نشانه‌ها به طور دایم برطرف می‌گردد. به ندرت ممکن است هورمون درمانی پس از یائسگی آندومتریوز را مجددا فعال کند. علل: 1) نامعلوم، 2) سیستم ایمنی و هورمون‌ها، 3) پس زدن خون قاعدگی از رحم به لوله‌ها و به محوطه صفاق، 4) انتقال سلول‌های آندومتریال از طریق خون و جایگزین شدن در جاهای دیگر، 5) احتمال ژنتیک یا زمینه خانوادگی هم مطرح است. سلول‌های مخصوصی در لگن بعضی از خانم‌ها وجود دارد که تحت تاثیر عوامل ژنتیک یا محیطی می‌تواند به سلول‌های آندومتریال تبدیل شده و وقتی اختلال در سیستم ایمنی باشد به آندومتریوز منجر شود.

عوامل خطرساز:
 

1) زایمان نداشتن، 2) سابقه در مادر، 3) قاعدگی کوتاه‌تر از 27 روز با خون‌ریزی بیش از 8 روز، 4) داشتن شرایطی که خون قاعدگی به طور نرمال خارج نشود مثل انسداد دهانه رحم، 5) سابقه عفونت لگنی و آسیب‌های سلو‌ل‌های پریتوان لگنی، 6) نژاد سفید و آسیایی

علایم:
 

بعضی از افراد اصلا علایمی ندارند و حین باز کردن لگن به دلیل عمل دیگری مثلا برای بستن لوله، پزشک آندومتریوز را تشخیص می‌دهد اما بعضی از افراد علامت دارند که عبارت‌ است از:
1) قاعدگی دردناک، درد شدید، به معنای بیماری شدید نیست. بعضی از افراد که بیماری خفیف دارند ممکن است درد شدید داشته باشند و بعضی از کسانی که آندومتریوز شدید و یا اسکار دارند ممکن است اصلا درد نداشته باشند.
2) درد لگنی بدون ارتباط به قاعدگی، مثلا موقع تخمک‌گذاری، حین مقاربت، حین دفع ادرار و دفع مزاج
3) خون‌ریزی بین دو قاعدگی،
4) ناباروری. بیماری آندومتریوز اولین بار در خانم‌های ناباروری که تحت درمان بودند تشخیص داده شد. تقریبا در نیمی از کسانی که آندومتریوز دارند درجاتی از ناباروری دیده می‌شود. علایم آندومتریوز ممکن است با بیماری‌هایی مانند بیماری‌های التهابی لگن، کیست تخمدان و سندروم روده تحریک‌پذیر اشتباه گرفته شود. اگر خانمی آندومتریوز خفیف یا متوسط دارد توصیه می‌کنیم بارداری را به تاخیر نیندازد چون آندومتریوز بیماری پیشرونده‌ای است و هر چه مدت ابتلا به آندومتریوز بیشتر باشد احتمال ناباروری افزایش می‌یابد. آندومتریوز احتمال ابتلا به سرطان رحم یا تخمدان را بالا نمی‌برد.

تشخیص:
 

معاینه لگنی، سونوگرافی واژینال که به تشخیص کیست آندومتریوزی کمک می‌کند، لاپاروسکوپی و بیوپسی. با لاپاروسکوپی وسعت، محل و اندازه آندومتریوز دیده می‌شود و راهنمایی برای نوع درمان است. گاه علایم آندومتریوز آن‌قدر واضح است که نیاز به لاپاروسکوپی نیست.
منبع:www.salamat.com