زخم های بستر(۱)

تعریف زخم بستر:
 

زخم بستر که به طور دقیق تر «زخم فشاری» نامیده می شود، ناحیه ی آسیب دیده ی پوست و بافت زیر آن است که به علت فشار مداوم روی آن ایجاد می شود. این آسیب معمولاً در افرادی که به طور طولانی مدت در بستر خوابیده اند یا طولانی مدت روی ویلچر نشسته اند ایجاد می شود. علت این آسیب قطع گردش خون به نواحی آسیب پذیر بدن، مثل پوست باسن ها، استخوان لگن و پوست ناحیه پاشنه ی پاها می باشد. عدم خون رسانی کافی در این نواحی، باعث ایجاد بافت مرده می شود. گرچه بیمارانی که فلج هستند، بیشتر در معرض خطر می باشند، اما هر فردی که طولانی مدت بستری شود یا به هر علت از ویلچر استفاده کند، یا توانایی تغییر و جابه جایی بدن خود را نداشته باشد، در معرض خطر زخم بستر می باشد. زخم های بستر می توانند به طور سریع پیشرفت کنند و اغلب ترمیم آنها مشکل می باشد.

علل ایجاد زخم بستر:
 

زخم های بستر معمولاً ناشی از فشار مدوام روی ناحیه ای از بدن می باشد. بیشتر در نواحی ایجاد می شود که حمایت عضلانی یا بافت چربی وجود ندارد و پوست نزدیک به استخوان قرار می گیرد مثل ستون فقرات، استخوان کوکسیکس، نشانه ها، ران ها، پاشنه های پاها و آرنج ها. چون پوست و بافت زیر آن بین استخوان و سطح تحت فشار مثل زمین یا ویلچر فشرده می شود، جریان خون در این ناحیه محدود می شود. این عارضه باعث کاهش اکسیژن رسانی و مواد تغذیه ای دیگر به بافت شده و به مرور باعث مرگ بافت می شود. در بعضی از بیماران عامل فشار که باعث اختلال در خون رسانی می شود، از عواملی ایجاد می شود که قابل تصور نیست مثل وجود مرزهای ضخیم و محکم در پارچه های فاستونی، وجود خرده های نان در بستر، وجود چین خوردگی در ملافه ها و لباس ها، وجود کجی در صندلی یا ویلچر، وجود تعریق که می تواند پوست را نرم کرده و باعث آسیب پذیری بیشتر محل شود.

علل دیگر زخم های بستر شامل:
 

1- سایش: جابجایی مداوم باعث جلوگیری از ایجاد زخم بستر می شود، اما وجود سایش که به صورت جابجایی آرام از یک نقطه به نقطه ی دیگر همراه با کشش پوست روی زمین اتفاق می افتد، می تواند عامل مستعدکننده برای ایجاد زخم بستر می باشد.
2- لغزش: این حالت وقتی اتفاق می افتد که در موقع جابجایی، پوست از یک سمت و استخوان زیر آن از سمت دیگر حرکت می کند. لغزش به سمت پایین در بستر یا روی صندلی یا بلند کردن سر بیش از 30 درجه می تواند باعث ایجاد لغزش شود. لغزش باعث ایجاد کشش و شکاف در دیواره سلولی و عروق خونی نازک می شود. اگر در این نواحی پوست نازک و حالت شکننده داشته باشد، احتمال آسیب را بیشتر می کند.

عوارض زخم بستر:
 

شایعترین عوارض زخم بستر شامل

1- عفونت پوستی حاد (سلولیت):
 

با علائم درد، قرمزی و تورم می تواند تظاهر کند. عفونت های پوستی می تواند باعث عفونت های خون و مغز شود که این عوارض تهدید کننده ی حیات هستند.

2- عفونتهای استخوان و مفاصل:
 

هنگامی که زخم های بستر عمیق باشند و به سطح استخوان و مفاصل رسیده باشند می توانند باعث عفونت استخوان و مفاصل شوند. این عفونت ها باعث آسیب غضروف در طی چند روز می شوند. در صورتی که عفونت های استخوانی ممکن است در طی چند سال باعث آسیب استخوان شوند. این عفونت باعث مرگ استخوان شده و اختلال حرکتی در مفاصل و اندام ها را بدتر می کند.

3- عفونتهای بافت اطراف عضلات و فاشیا:
 

این عفونت بسیار خطرناک بوده و به طور سریع می تواند پیشرفت کند و باعث آسیب لایه های عضلانی و بافت اطراف می شود. علائم اولیه؛ عفونتهای بافت اطراف عضلات شامل تب، درد و تورم شدید می باشد. بدون درمان، این عفونت در عرض 12- 24 ساعت باعث مرگ می شود.

4- عفونت گاز گانگرن (نکروز عضلات):
 

عارضه ای نادر و بسیار خطرناک که به طور ناگهانی اتفاق می افتد. در این حالت نکروز عضلات به طور سریع و حتی در طی چند دقیقه پیشرفت می کند. عامل این عفونت یک نوع میکروب است که با تولید سم باعث تخریب سریع عضلات می شود.

5- عفونت خون:
 

از عوارض خطرناک ناشی از پیشرفت زخم بستر، پخش میکروبها در جریان خون و بدنبال آن در سرتاسر بدن می باشد که باعث شوک یا نارسایی اعضای بدن مثل کلیه می شود.

6- سرطان:
 

زخم بستر می تواند باعث پیشرفت سرطان در سلولهای پوستی آسیب دیده شود.

روش های جلوگیری از زخم بستر:
 

در زخم بستر پیشگیری آسانتر از درمان است اما این به این معنی نیست که جلوگیری آسان می باشد. با وجود مراقبت های دقیق ممکن است باز هم زخم بستر رخ دهد،‌ اما بسیار کم است. اولین قدم در پیشگیری از زخم بستر، هماهنگی دقیق با پرستار و پزشک معالج است تا برنامه ای طراحی شود که بیمار و مراقبین او بتواند به خوبی انجام دهند. اساس این برنامه شامل جابجا کردن مرتب و مناسب بیمار، حفاظت دقیق از پوست و تغذیه ی مناسب می باشد.

1- جابجا کردن بیمار:
 

جابجا کردن هم باید به طور مداوم و مناسب (حالت کشیدن بیمار روی زمین یا صندلی و به صورت لغزاندن نباشد) انجام گیرد. برای شکل گیری زخم بستر، حتی مدت کوتاهی بی حرکتی (چند ساعت) روی ویلچر یا در بستر کافی است. به همین علت باید هر 30- 15 دقیقه (حداقل یک بار در دو ساعت) این جابجایی مناسب انجام شود (حتی در موقع شب) اگر بیمار خودش نمی تواند حرکت کند، باید مراقبین بیمار این جابجایی مناسب را برای وی انجام دهند.

چند نکته در خوابیدن بیمار باید مد نظر باشد:
 

1- عدم خوابیدن مستقیم بیمار روی استخوان های لگن و در یک زاویه 30 درجه روی استخوان دراز بکشد.
2- حفاظت مناسب از ساق ها: موقعی که بیمار روی کمر می خوابد یک فوم یا متکا زیر ساق های وی (از وسط ساق تا مچ پا) قرار داده شود. این متکا نباید مستقیم زیر زانو باشد، چون باعث کاهش خون رسانی به ساق پا می شود.
3- زانو و مچ پا تماس مستقیم با زمین نداشته باشند، یک متکای کوچک استفاده شود.
4- سر بیمار بیش از 30 درجه بالا آورده نشود. اگر سر بیمار بیش از 30 درجه بالا آورده شود، احتمال آسیب های سایشی و لغزشی روی پوست سر وجود دارد. اگر موقع غذا خوردن نیاز شود که سر بیمار بیش از 30 درجه بالا آورده شود، یک متکای کوچک در زیر لگن و شانه ی بیمار به عنوان گوه قرار داده شود تا هم ترازی سر و بدن حفظ شود.
5- استفاده از تشک مواج: تشکهای مواج می تواند از آب، ژل، هوا یا فوم درست شده باشد. به علت تفاوت در هزینه و اثربخشی آنها بهتر است با پزشک در انتخاب تشک مناسب مشورت شود. ویلچرهای با فشار کم باعث توزیع فشار در محل نشیمنگاه می شود و موجب می شوند که فرد به مدت طولانی به راحتی بنشیند و احساس آرامش بیشتری کند. اگر بیمار دارای ویلچر نباشد، بیمار خودش یا به کمک مراقبش باید هر 30- 15 دقیقه جابجا شود. اگر بیمار توانایی حرکت کافی در قسمت فوقانی بدن را داشته باشد، می تواند ویلچر را به جلو هل دهد و بدنش را با فشار بازوهایش روی ویلچر بلند کند. همه ویلچرها نیازمند متکاهایی هستند که هم احساس راحتی می دهند و هم باعث کاهش فشار می شوند. متکاهایی که در دسترس شامل فوم، ژل و متکاهایی پر از هوا یا آب می باشند. با اینکه باعث کاهش فشار مستقیم می شوند، اما باعث جلوگیری از زخم بستر نمی شوند و نیاز به جابه جایی موقعیت نشستن بیمار روی ویلچر است.

2- مشاهده پوست:
 

مشاهدات روزانه پوست از نظر زخم بستر قسمتی از برنامه پیشگیری می باشد. حداقل روزانه یک بار باید پوست به طور مستقیم یا در صورت نیاز به کمک آیینه از نظر وجود زخم بستر بررسی شود. بعضی از متخصصین آزمایش پوست را 2 بار در روز یا با هر بار جابجایی توصیه می کنند. اگر بیمار قادر به انجام این کار نباشد باید به کمک مراقبش این کار انجام شود. اگر بیمار در بستر خوابیده است، محلهایی که باید دقیقاً بررسی شود شامل لگن، ستون فقرات، قسمت پایین کمر، شانه ها، آرنج ها، پاشنه ها می باشد.
موقعی که بیمار روی ویلچر است، محلهایی که باید بیشتر دقت شود شمال باسن ها، استخوان دنبالچه، قسمت پایین کمر، ساق ها، پاشنه ها و کف پاها می باشد. علائم هشداردهنده در این معاینات شامل وجود آسیب پوستی یا علائم عفونت، مثل ترشحات از زخم به خصوص دارای بوی بد و افزایش حساسیت، قرمزی و گرمی در پوست اطراف زخم می باشد که نیاز فوری در مراجعه به پزشک را نشان دهد.

3- تغذیه:
 

یک رژیم غذایی مناسب عامل پیشگیری از آسیب پوستی و کمک کننده در ترمیم زخم می باشد. متأسفانه در اغلب بیمارانی که دچار زخم های بستر هستند، سوء تغذیه وجود دارد. اگر بیمار ضعیف و ناتوان می باشد یا تحت جراحی قرار گرفت یا دچار فلج می باشد ممکن است بی اشتهایی و کاهش مصرف غذا باعث اختلالات فیزیکی در بیمار شود. بنابراین نیاز به مصرف کافی کالری، پروتئین ها، ویتامین ها و مواد غذایی مکمل می باشد. یک رژیم غذایی مناسب می تواند با کمترین هزینه باعث برآورده شدن نیازهای تغذیه ای شود. در این برنامه ی تغذیه ای چند نکته باید مدنظر باشد:
1- استفاده از وعده های غذایی کوچک (میان وعده)
2- استفاده از وعده غذایی در زمان هایی که بهترین شرایط وجود دارد. بسیاری از مطالعات نشان داده اند که بسیاری از مردم در موقع صبح بیشترین اشتها را دارند.
3- محدودیت مصرف مایعات در طی خوردن غذا:‌ مایعات باعث پر کردن معده می شود و باعث جلوگیری از خوردن غذاهای با کالری بیشتر می شود. بهترین زمان برای نوشیدن مایعات 60- 30 دقیقه قبل یا بعد از غذا می باشد. توجه اینکه در کل نباید نوشیدن مایعات را محدود کرد. چون مایعات باعث نرم شدن و انعطاف پذیری پوست می شود.
4- وعده های غذایی مایع:‌ اگر بلع (خوردن) بیمار مشکل است، استفاده از رژیم های غذایی مایع مثل سوپ، غذاهای مکمل مایعی که پروتیئن و کالری را تأمین می کند مد نظر باشد.
5- تأمین پروتئین لازم: اگر بیمار قادر به تهیه گوشت برای فراهم کردن پروتیئن بدن نباشد، غذاهای پر پروتئین مثل سویا، بادام زمینی، ماست و فرنی مد نظر باشد. لوبیا، باقلا و گردو منابع خوبی برای تأمین پروتئین هستند، ولی هضم سختی دارد.
6- داشتن وضعیت مناسب و راحت هنگام غذا خوردن
7- عدم عجله کردن در خوردن غذا
8- تغییرات در شیوه زندگی
منبع: نشریه از نو شماره 4