منشور غذایی برای کودکان بیمار (۳)

نگاهی بر الگوی غذایی کودکان در دوران بیماری
 

در قسمت قبل این مقاله در مورد الگوی غذایی کودکان در دوران بیماری ها بحث کردیم و در این ارتباط، برنامه غذایی کودکان در دوران بیماری های شایع در کشورمان یعنی سرماخوردگی و عفونت های تنفسی و نیز اسهال را مورد بررسی قرار دادیم و به بحث درباره مواد غذایی و غذاهایی که در این بیماری به وسیله والدین برای کودکان تحریم می شوند، پرداختیم. همچنین اشاره ای داشتیم بر پاره ای مواد خوراکی که بنا بر باور تعدادی از والدین مصرف آنها به هنگام بروز بیماری برای کودکان مفید است.

در این مقوله به بررسی اثرات این مواد بر سلامت کودکان به هنگام بیماری می پردازیم:
 

- برخی از افراد معتقدند که افزودن شکر به مواد غذایی برای تخفیف اسهال و نفخ و نیز تامین انرژی مورد نیاز کودکان مبتلا به اسهال، مفید است و به همین علت مقدار قابل توجهی قند و شکر به غذای کودک اضافه می کنند. این مادران عزیز باید توجه داشته باشند که قند و شکر برای کنترل و درمان اسهال به هیچ وجه موثر نیست و صرفا مقدار زیادی انرژی در بدن شخص تولید می کنند و فاقد هر نوع ماده مغذی دیگری می باشند، به اضافه اینکه افراط در مصرف قند و شکر زمینه بروز چاقی را در کودک فراهم می نماید، بدون آنکه هیچ گونه ماده مغذی مفیدی به بدن او برساند. همچنین مصرف مواد شیرین به سلامت دندان ها نیز لطمه می زند و موجب خرابی و پوسیدگی دندان ها می شود. جهت تامین انرژی از دست رفته در اسهال، می توان از مواد خوراکی حاوی ارزش تغذیه ای بالا استفاده نمود.
- بعضی از مادران بر این باورند که مصرف نوشابه های گازدار همراه غذا و یا به تنهایی به عنوان میان وعده می تواند در کنترل و درمان اسهال مفید باشد. این باور صحیح نیست، زیرا مصرف این قبیل نوشیدنی ها موجب تشدید اسهال می شود. ضمناً این آشامیدنی ها فاقد ارزش تغذیه ای مناسب می باشند و به علت دارا بودن مقدار زیادی قند می توانند موجب بروز چاقی در کودک بشوند. لازم به ذکر است که نوشابه های گازدار به علت دارا بودن فسفر زیاد، مانع جذب کلسیم غذا شده و به رشد کودکان لطمه می زنند.
- یکی از زیان های قابل توجهی که مصرف نوشابه های گازدار می تواند در دوران اسهال برای اطفال داشته باشد، این است که آنان را به مصرف این قبیل آشامیدنی های فاقد ارزش تغذیه ای ترغیب می کند، بنابراین پس از بهبودی نیز موجب برقراری عادت غلط مصرف نوشابه در آنها می شود.
- افزایش مصرف چای و یا قهوه نیز در زمان بروز اسهال توصیه نمی شود، زیرا این نوشیدنی ها حاوی کافئین زیاد هستند و به تشدید اسهال کمک می کنند. ضمنا کافئین موجود در آنها موجب بروز اختلالاتی از جمله بی خوابی، تپش قلب و عوارض دیگر در کودکان می شود که برای سلامت آنان مفید نیست.
- برخی از والدین معتقدند که جهت تامین ویتامین های از دست رفته از بدن کودک در دوران اسهال، باید از منابع دارویی ویتامین ها استفاده نمود و به خصوص بسیاری از آنان به استفاده از قرص های ویتامین C و یا افزودن آب لیموترش به مقدار زیاد به غذای کودک مبادرت می ورزند. توجه به این نکته ضروری است که اولاً استفاده از منابع دارویی ویتامین ها و مواد معدنی صرفاً باید به دستور پزشک و با احتیاط صورت گیرد و مصرف خودسرانه داروها و مکمل ها به هیچ وجه توصیه نمی شود. ثانیا مصرف ویتامین C به مقدار زیاد به تشدید اسهال کمک می کند. بهتر است با پیروی از یک برنامه غذایی صحیح و استفاده از محلول ORS در طول دوران اسهال، به تامین برخی از نیازمندی های تغذیه ای ضروری کودک کمک نمود.
- مصرف موز به علت دارا بودن پکتین به بهبود اسهال کمک می کند. ضمنا چون این میوه حاوی پتاسیم بالایی است و در اسهال مقداری پتاسیم از دست می رود، لذا موز در تامین این ماده مغذی مفید مؤثر می باشد.
- یکی از مواد غذایی که مصرف آن دراسهال در حد وسیعی مورد استفاده قرار می گیرد، ماست است. ماست از مواد خوراکی مفیدی است که حاوی ارزش تغذیه ای بالایی می باشد. به علاوه این ماده غذایی در کنترل و بهبود اسهال نیز موثر است، اما توجه داشته باشید که مصرف ماست چرب نه تنها در بهبود اسهال مفید نیست، بلکه موجب تشدید آن نیز می شود. البته در مصرف ماست نیز نباید افراط نمود، زیرا جلوی اشتهای کودک را برای مصرف غذای اصلی می گیرد.
- نگاهی به مطالب فوق به ما نشان می دهد که در بسیاری از موارد ممکن است باورهایمان در مورد تغذیه، به خصوص به هنگام بیماری کودکان صحیح نباشد. در دوران بیماری ها که قدرت ایمنی اطفال کاهش می یابد و بدن آنان در برابر انواع امراض آسیب پذیر می شود، لازم است جهت تامین نیازمندی های تغذیه ای آنها به خصوص در این دوران حتما با یک فرد متخصص و آگاه در زمینه تغذیه کودکان مشورت شود.
- اختلال دیگری که معمولاً در کودکان شیوع زیادی دارد، یبوست است. اشکال مهمی که در مورد این عارضه در کودکان وجود دارد، این است که بسیاری از اطفال در مورد یبوست آگاهی ندارند و اختلال در تخلیه روده و مشکل بودن عمل دفع در نظرشان امری عادی و طبیعی جلوه می نماید، به همین علت، اکثرا والدین خود را در جریان این عارضه قرار نمی دهند و تصور می نمایند که تخلیه دستگاه گوارش باید به همین حالت باشد. این مسأله موجب می شود که مادر اطلاعی از این مشکل کودک به دست نیاورد و زمانی متوجه آن بشود که به سلامت طفل لطمه وارد شده است، لذا لازم است والدین عزیز توجه بیشتری در ارتباط با این عارضه شایع و به طور کلی سلامت فرزندان خود مبذول نمایند.
- از جمله مشکلاتی که یبوست در شخص ایجاد می نماید، این است که موجب بروز نفخ و سنگینی و گاه درد در دستگاه گوارش می شود و به این ترتیب آرامش را از فرد سلب می کند و این موضوع در کودکان شدت بیشتری دارد.
- به علت دفع نشدن مواد زائد و باقی ماندن این مواد (که برای بدن مفید نیست) در دستگاه گوارش، به سلامت شخص لطمه وارد می شود.
- به علت کند بودن دفع، مواد سمی و فاکتورهای سرطانزا مدتی طولانی در مجاورت مخاط دستگاه گوارش قرار می گیرند، بنابراین یبوست های طولانی مدت و مداوم، خطر بروز سرطان های دستگاه گوارش را افزایش می دهند.
- کودکان مبتلا به یبوست به علت عدم دفع کافی و باقی ماندن مواد زائد در دستگاه گوارش، دچار بی اشتهایی می شوند و تمایلی به مصرف غذا ندارند که این امر خود به خطر بروز سوءتغذیه و کمبود مواد مغذی در آنان می افزاید.
- با توجه به زیان هایی که عارضه یبوست برای کودکان در بردارد لازم است هرچه سریع تر به درمان این اختلال مزاحم و ناراحت کننده و مضر پرداخته شود.
کیفیت الگوی غذایی تاثیر زیادی در بروز یا پیشگیری از یبوست دارد.
- مصرف مواد فاقد باقیمانده (فاقد فیبر غذایی) و یا حاوی مقدار کم فیبر غذایی یکی از عوامل مهم بروز این عارضه است.
- کمبود مصرف آب نیز از علل مهم ابتلا به یبوست می باشد.
- عدم تحرک جسمی (مانند پیاده روی، ورزش و ...) هم می تواند منجر به بروز یبوست شود.
- برخی از افراد به طور خودسرانه و بی رویه از داروهای ملین استفاده می نمایند که این امر می تواند به سلامت آنان لطمه وارد سازد.
- بعضی از مادران بیش از آنکه دغدغه درمان عارضه یبوست کودکان خود باشند، نگران بی اشتهایی طفل و رساندن غذای کافی به او هستند، به همین علت سعی می کنند به هر ترفندی متوسل شوند تا نیازهای تغذیه ای او را تأمین نمایند. بر این اساس تلاش می کنند مقدار زیادی غذا در هر وعده به فرزند خود که رغبتی به مصرف غذا ندارد بخورانند. این روش نه تنها مفید و چاره ساز نیست، بلکه موجب دلزدگی و تنفر بیشتر کودک نسبت به غذا می شود و بی اشتهایی او را تشدید می نماید.
- در بسیاری از موارد، مادران وقتی با بی اشتهایی فرزند خود نسبت به مصرف غذا مواجه می شوند، با تصور اینکه غذاهای جامد منجر به تشدید یبوست می گردند، برنامه غذایی کودک مبتلا به یبوست را منحصر به مواد مایع می نمایند، این کار موجب یکنواختی برنامه غذایی می شود و او را هرچه بیشتر از غذا خوردن متنفر می کند.
- تعدادی از والدین از گنجاندن مواد حاوی فیبر مانند حبوبات و انواع سبزی ها و میوه های با پوست در الگوی غذایی اطفال مبتلا به یبوست خودداری می کنند و باور آنان این است که این قبیل خوراکی به علت آنکه نفاخ هستند، موجب بروز اختلالات گوارشی، دل درد و نفخ در دوران یبوست می شوند.
- مصرف آب نیز در برخی خانواده ها از برنامه غذایی کودکانی که دچار یبوست هستند حذف می شود. والدین این کودکان معتقدند که آب با پر کردن معده کودک به ایجاد اختلالات گوارشی، نفخ و بی اشتهایی فرزندشان کمک می کند.
- برخی از مادران برای رفع یبوست کودکشان، به جای میوه های تازه، از کمپوت در برنامه غذایی او استفاده می نمایند.
به علت آزاردهنده بودن عارضه یبوست و عواقب و مضراتی که در افراد به خصوص در کودکان در بر دارد، لازم است هرچه سریع تر و جدی تر به مبارزه با این بلای قرن پرداخته و این اختلال پر زیان را سرکوب نمود.

در اینجا بهتر است اشاره ای داشته باشیم بر مشخصات تغذیه صحیح در عارضه یبوست:
 

- یکی از مهم ترین موادی که در دوران ابتلا به یبوست در درمان این اختلال بسیار مفید و مؤثر می باشد، آب است. استفاده از آب سالم و بهداشتی به میزان کافی، می تواند در بهبود بیماری تأثیر قابل توجهی داشته باشد.
- افزایش فیبر درالگوی غذایی کودکان مبتلا به یبوست از اساس درمان این احتلال است. به طور کلی کمبود مصرف مواد گیاهی یکی از مهم ترین عوامل ابتلا به یبوست محسوب می شود.
- غذاهای حاوی حبوبات که از منابع غنی فیبر محسوب می شوند، علاوه بر آنکه بسیار خوشمزه و لذیذ هستند و در برنامه غذایی افراد ایجاد تنوع می نمایند، به تخلیه مواد زائد از روده ها کمک می کنند و در رفع یبوست بسیار مؤثرند. علاوه بر این، حبوبات دارای ارزش تغذیه ای بالایی هستند و به حفظ سلامت شخص کمک می نمایند.
- سبزی ها و میوه ها (به خصوص با پوست) نیز از منابع غنی فیبر محسوب می شوند و به بهبود یبوست کمک زیادی می کنند. علاوه بر آن، سبزی ها و میوه ها با دارا بودن مقادیر قابل توجهی از انواع ویتامین ها و پاره ای از مواد معدنی، در پیشگیری از بیماری ها تأثیر مهم دارند. سبزی ها، به خصوص سبزی های دارای برگ سبز و تعدادی از میوه ها، دارای ویتامین های آنتی اکسیدان هستند و در سلامت انسان و پیشگیری از بیماری های مزمن که در قرن حاضر شیوع فراوان دارند، بسیار مؤثرند.
- غلات با سبوس نیز حاوی مقادیر قابل توجهی فیبر هستند و به رفع یبوست کمک زیادی می نمایند. بهتر است به جای مصرف کمپوت، از میوه های تازه به خصوص با پوست استفاده گردد، زیرا فیبر در اثر پختن به میزان قابل توجهی از بین می رود و نیز به علت افزودن شکر به کمپوت، مصرف آن به مقدار زیاد و یا به طور مداوم موجب بروز چاقی در کودک می شود و نیز سلامت دندان های او را به مخاطره می اندازد. ضمناً باعث برقراری عادت نامناسب مصرف مواد شیرین در او می گردد. با توجه به علل بروز یبوست می بینیم بسیاری از باورهای موجود در زمینه تغذیه کودکان مبتلا به این عارضه، خلاف واقع بوده و به تشدید یبوست و دامن زدن به عوارض آن منجر می شود. این موضوع در مورد بسیاری از بیماری های دیگر نیز صدق می کند. بنابراین لازم است والدین عزیز برای درمان تغذیه ای کودکان خود در دوران بیماری، با مشورت با متخصص تغذیه و رژیم شناس، به تنظیم برنامه غذایی صحیح، مناسب و مفید برای فرزندانشان مبادرت نمایند تا ضمن کمک به بهبودی هرچه سریع تر آنان، به حفظ مقاومت کودکان در برابر بیماری ها کمک کنند.
منبع: نشریه دنیای تغذیه/شماره103.