مقدمه:
نوشته ها و برچسب های روی بسته بندی مواد غذایی معمولاً اطلاعاتی در زمینه نام محصول، تاریخ تولید و انقضا، نحوه مصرف، شرایط نگهداری قبل و حین مصرف و گاهی اطلاعاتی در زمینه ارزش تغذیه ای محصول به مصرف کننده منتقل می کنند. در ایران مرجع قانون گذاری در این زمینه مؤسسه تحقیقات و استاندارد ملی ایران می باشد که استاندارد ملی ویژگی های عمومی برچسب بسته بندی مواد غذایی را تدوین نموده است. طبق این استاندارد، آگاهی های توجیهی کالا روی برچسب بسته بندی موادغذایی نوشته می شود.
بررسی مندرجات روی بسته بندی محصولات در ایران:
برچسب موادغذایی ارائه کننده اطلاعات مفیدی در مورد محصول به مصرف کننده می باشد و فرصت مناسبی در جهت انتخاب محصول مورد نیاز در اختیار او قرار می دهد. ضرورت ساماندهی و چگونگی مندرجات روی بسته بندی منتهی به تدوین استاندارد ملی ویژگی های عمومی برچسب بسته بندی موادغذایی در ایران گردید که حاوی توضیحاتی در مورد مطالب مندرج روی بسته بندی موادغذایی می باشد. گرچه با مقایسه این استاندارد با استانداردهای ملی بعضی کشورهای پیشرفته و نیازهای جامعه، مطالب این استاندارد کافی نمی باشد، به نظر می رسد تولیدکنندگان به استاندارد موجود نیز توجه کافی ندارند و رعایت استاندارد موجود و نظارت کامل بر اجرای آن در قدم اول می تواند بسیاری از مشکلات را برطرف کند.
هنگام خرید به چه نکاتی باید توجه کرد؟
محصولات غذایی باید دارای شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، تاریخ تولید و انقضا باشند. به سالم بودن بسته بندی توجه نمایید. از خرید محصولاتی که بسته بندی یا متعلقات آنها مانند نی همراه نوشیدنی ها آسیب دیده یا کثیف می باشد، خودداری نمایید. به شرایط نگهداری مندرج بر روی بسته بندی توجه کنید. این شرایط باید توسط فروشنده رعایت شده باشد و شما نیز پس از خرید رعایت نمایید. به مواد متشکله و هشدارهای تولیدکننده توجه کنید. ممکن است موادغذایی حاوی مواد حساسیت زا یا خطرناک برای بعضی گروه های سنی، افراد باردار یا بیماران باشند. متأسفانه جدیت در هشدار دادن به مصرف کننده در مورد بعضی مواد متشکله در تولیدکنندگان به ندرت دیده می شود. اگر از رژیم خاصی بهره می برید یا در مورد مصرف بعضی درشت مغذی ها مثل چربی ها حساسید، به جدول ارزش تغذیه ای مندرج روی بسته بندی توجه نمایید. اگر از بیرون بسته بندی محتویات داخل آن قابل رؤیت است حتماً به دقت آن را وارسی نمایید. اغلب اوقات اجسام خارجی یا فساد مواد غذایی از بیرون بسته بندی قابل رؤیت هستند.
جدول ارزش تغذیه ای:
جدول ارزش تغذیه ای نیز از جمله مواردی است که امروزه بر روی بسته بندی بسیاری از محصولات دیده می شود. اطلاعات ارائه شده در این جدول می تواند به افراد دارای رژیم های غذایی خاص و پزشکان آنها در برنامه ریزی و اجرای برنامه رژیم کمک کند، با این حال متأسفانه در ایران تفاوت هایی در جداول ارائه شده به چشم می خورد. از سال 1990 میلادی سازمان غذا و داروی آمریکا قانون برچسب موادغذایی را تصویب کرد. در این قانون جداول ارزش تغذیه ای باید حاوی سه ستون باشد. ستون سمت چپ نام ماده مغذی در جلوی آن مقدار اندازه گیری شده و در ستون سمت راست مقدار درصدی که ماده مغذی نیاز روزانه فرد را برطرف می کند آمده است. همچنین در پایین جدول باید به اطلاع مصرف کننده برسد که این مقادیر برحسب یک رژیم با میزان کالری 2000 نوشته شده، چرا که رژیم روزانه فرد ممکن است حاوی کالری بالاتر یا پایین تر از 2000 باشد. به دلیل تفاوت نوشتار زبان فارسی و انگلیسی در جداول محصولاتی که به زبان فارسی درج می شوند، ستون سمت راست نام ماده مغذی، در جلوی آن مقدار اندازه گیری شده و در ستون سمت چپ مقدار درصدی که ماده مغذی نیاز روزانه فرد را برطرف می کند می تواند قرار بگیرد. طبق قانون سازمان غذا و داروی آمریکا درج واژه های غذایی مرتبط با یک بیماری یا سلامت باید دقیق، صحیح، مطابق با واقعیت و قابل فهم برای مصرف کننده باشد، مثل درج واژه های کلسیم و استئوپروز یا چربی و سرطان.
بررسی جداول ارزش تغذیه ای مندرج بر روی برچسب بعضی محصولات غذایی نشان می دهد که تولید کنندگان به جای درج میزان سدیم، میزان نمک را قید می کنند، در حالی که تولید کنندگان به جای درصد نمک باید درصد سدیم را به اطلاع مصرف کننده برسانند. روش اندازه گیری نمک غذا و اندازه گیری سدیم ماده غذایی متفاوت می باشد و با اندازه گیری نمک غذا نمی توان میزان واقعی سدیم را محاسبه کرد. از طرفی سدیم نقش مهمی در بیماری های قلبی و عروقی دارد و دانستن میزان آن مهم تر از دانستن نمک غذا می باشد و در واقع به همین دلیل است که در جداول ارزش تغذیه ای به جای نمک باید میزان سدیم درج شود. همچنین با مقایسه جداول ارزش تغذیه ای مندرج بر روی یک محصول واحد تولیدی توسط کارخانه های متفاوت، گاهی فاکتورهای مختلفی را در این جداول مشاهده می کنیم، در حالی که یکسان سازی مطابق با استاندارد و نیازهای مصرف کننده باید صورت پذیرد. همچنین درج مواردی مثل درصد ماده خشک در این جداول غیرعلمی است.
اطلاعات درج شده روی بسته بندی:
طبق این استاندارد اطلاعات درج شده روی بسته بندی باید برای مصرف کننده کاملاً واضح و خوانا باشد و طرح های روی بسته بندی یا نوشته ها، چاپ یا گرافیک روی بسته نباید موجب ابهام یا مخفی ماندن اطلاعات داده شده روی برچسب باشند، در حالی که تاریخ های تولید و انقضای مندرج با جوهرافشان بر روی کیسه های پلی اتیلنی بعضی مواقع در اثر شستن پاک شده یا وضوح خود را از دست می دهند. همچنین رنگ نوشته و چاپ برچسب باید با متن برچسب از نظر رنگ متضاد باشد، در حالیکه در مورد بعضی محصولات این نکته رعایت نمی شود. اندازه حروف انتخاب شده جهت نام ماده غذایی باید متناسب با ابعاد بسته باشد، در حالیکه تولیدکنندگان سعی دارند با انتخاب بزرگترین حروف و اختصاص بیشترین جا به نام محصول روی بسته بندی تا آنجا که ممکن است نظر مشتری را جلب کنند. زبان به کار رفته جهت درج اطلاعات باید در کشوری که ماده غذایی در آن به فروش می رسد، قابل قبول و قابل فهم باشد، حال آنکه تاریخ تولید و انقضای مندرج روی بسته بندی بعضی محصولات به زبان انگلیسی می باشد که ممکن است برای بعضی از افراد جامعه قابل فهم و درک نباشد. بدیهی است که کودکان به دلیل کم سوادی، عدم درک اهمیت موضوع، عدم آموزش توسط خانواده و بازیگوشی و افراد مسن به دلیل پیرچشمی، بی حوصلگی حاصل از کهولت سن، در مواردی کم سوادی، عدم توجه به بعضی ظواهر و عدم درک اهمیت موضوع به دلیل کم توجهی به مسائل بهداشتی و تغذیه ای در زمان های گذشته، توجه مناسب به مندرجات روی بسته بندی ندارند و حتی گاهی توانایی خواندن و درک آن را نیز ندارند. طبق استاندارد ملی ایران، تایلند و آمریکا یکی از اهداف کنترل برچسب مواد غذایی، اطمینان از صحت مطالب نوشته شده و مطابقت کیفیت و کمیت توضیحات ارائه شده با محصول محتوی آن می باشد تا چیزی خلاف واقع به اطلاع مصرف کننده نرسد. در استاندارد ملی به روشنی آمده است که در صورتی که برای نگهداری موادغذایی شرایط خاصی از نظر درجه حرارت و رطوبت لازم باشد، باید به وسیله برچسب اعلام شود. بدون شک رعایت این مسأله در مورد لبنیات و فرآورده های گوشتی نسبت به سایر فرآورده ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. نکته قابل توجه دیگر اینکه در بسیاری از محصولات تولید داخل، عدد تاریخ تولید و انقضا در محل عبارت های تاریخ تولید و انقضا درج نمی گردد. لازم به ذکر است که معمولاً این عبارت روی بسته بندی چاپ و عدد مربوطه توسط جت پرینت یا کلیشه در محل دیگری درج می شود و مصرف کننده باید تمام قسمت های بسته بندی را جهت پیدا کردن محل درج تاریخ به دقت جستجو کند.
پیشنهادات:
رعایت استانداردهای موجود در مورد مطالب درج شده روی بسته بندی و اطلاعات ارائه شده به مصرف کننده در مورد تاریخ انقضا، شرایط نگهداری و جدول ارزش تغذیه ای ارتباط مستقیم با سلامت مصرف کننده دارد و برطرف کردن نواقص موجود و تدوین استانداردهای تکمیلی گامی در جهت ارتقای سلامت عمومی می باشد.
1- جهت یکسان سازی شکل جداول ارزش تغذیه ای و جلوگیری از درج مطالب غیرضروری، تجدید نظر و اصلاحات لازم در استانداردهای ملی صورت پذیرد.
2- زبان رسمی کشور در درج تاریخ تولید و انقضا رعایت شود، به خصوص محصولاتی مثل شیر مدارس یا مواد غذایی مشابه که مورد مصرف کودکانی می باشند که با این زبان آشنا نیستند.
3- تولیدکنندگان می توانند با اتخاذ تدبیری مناسب به نحوی تاریخ تولید و انقضا را بر روی محصول درج نمایند که به راحتی پاک نشود.
4- تاریخ تولید و انقضا صرفاً در محل مخصوص درج شود تا مصرف کنندگان جهت پیدا کردن آن دچار سردرگمی نشوند.
5- فونت و رنگ مشخص برای نوشته ها و محل مناسبی برای درج جدول ارزش تغذیه ای تعیین گردد. بدین صورت تناسب و هم شکلی مناسبی جهت درج اطلاعات برای تمامی محصولات در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد.
منبع: نشریه دنیای تغذیه، شماره 108