یکی از بناهای باشکوه مجموعه سعد آباد ساختمان موزه هنرهای زیبا است که در جنوبی ترین نقطه سعد آباد واقع شده است .این موزه که هر روزه بسیاری از هنر دوستان را به خود جلب می کند دارای سه طبقه با 3600 متر زیر بنا است .
ساختمان این عمارت مربوط به زمان رضا شاه است که ساخت آن از سال 1319 شروع گردید و با تبعید رضا خان در سال 1320 به صورت نیمه کاره رها شد . از آنجا که در بنای آن سنگهای مرمر سیاه رنگ (از معدن ولی آباد چالوس) به کار برده شده بود به کاخ اسود معروف بوده است . از حدود سالهای 1342 تا 1343 تعمیراتی در این بنا انجام گرفت و در سال 1346 رسماً به عنوان وزارت دربار مورد بهره برداری قرار گرفت .
در سال 1357 با به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی طبقه همکف به عنوان اداره کل موزه های کشور مورد استفاده قرار گرفت و از همان زمان طبقه دوم و سوم بنا جهت تبدیل به موزه آماده می گردید ، در سال 1361 با نام موزۀ هنرهای زیبا مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال 1364 جهت بازدید عموم رسماً افتتاح گردید .این ساختمان دارای دو طبقه و هم کف میباشد که هر طبقه دارای یک سالن و گالریهای متعدد است و در حال حاضر در هر سه طبقه تابلو های بسیار زیبایی از شیوه ها و مکاتب گوناگون هنری ایران و جهان به نمایش درآمده است .
این تابلو ها بازماندۀ هنر نقاشان ایرانی و خارجی است.
هم اکنون طبقه همکف به 19 اثر از آثار نقاشان معاصر ایرانی که به شیوه ای نو کار کرده اند اختصاص دارد .نقاشانی همچون : سهراب سپهری ،حسین محجوبی، فرامرز پیل آرام ، حسین زنده رودی ،پروانه اعتمادی ، نصرالله افجه ای و….
در طبقه اول موزه نقاشی های زیبایی از نقاشان اروپایی در مکاتب و شیوه های گوناگون به نمایش درآمده اند که در فاصله قرن 17 تا 20 میلادی ترسیم شده اند . نقاشی های غربی بر اساس مکاتب ملی مثل مکتب آلمان ،انگلیس، فرانسه، روس،و غیره تقسیم بندی شده اند .
از جمله نقاشان معروف اروپائی که آثاری از آنان در موزۀ هنرهای زیبا به معرض نمایش گذاشته شده میتوان سالوادر دالی ، جان فردرینگ هرینگ ، پیتر گراهام ، ایوانویچ شیشکین ، فرانسوا موزن و ژول برتون را نام برد .
در طبقه دوم موزه آثار نقاشی هنرمندان ایرانی از دوره صفویه تا قاجار به نمایش گذاشته شده است. نقاشی های دوره صفوی که در این موزه ارائه شده غالباً تصاویری است از افراد درباری آن زمان ، کسانی که احتمالاً هنرمندان نقاش را به شوق نقش تصویر خود به صورتگری وا می داشتند ،از این روست که می بینیم نقاشیهای باز مانده از آن ایام غالباً از صورت پادشاهان ، زنان و مردان درباری ، امرا و صاحب منصبان است .
اکثر این تابلو ها فاقد رقم است و فقط یک تابلو از دورۀ صفوی با عنوان مجلس شیرین و فرهاد (رقم محمد زمان ) را بر خود دارد که در مخزن موزه نگهداری میشود .از جمله آثار قابل تأملی که از این دوره در معرض تماشاست پنج تابلوی رنگ و روغن بر روی بوم است که افرادی را با چهره هایی اروپائی درلباسهای ایرانی به حالت ایستاده نشان میدهد . این آثار متأسفانه فاقد نام راقم خود می باشند .
در میان تابلو های طبقه دوم تابلوی بزرگی به چشم می خورد که نادر شاه را در حال تاج گذاردن بر سر محمد شاه گورکانی (پادشاه هند) نشان می دهد که عنوان آن (تاج بخشی نادر شاه ) و رقم( ابوالحسن ) را بر خود دارد و به تاریخ 1189 ه-ق یعنی سی سال پس از قتل نادر کشیده شده است.
در این طبقه آثاری مربوط به دورۀ زندیه وجود دارد ،از جمله تصویری از حضرت علی و حسنین که ملهم از عقاید مذهبی این دوره و همچنین چهرۀ شاهزادگان زند که کار نقاشان بنامی مانند محمد صادق ، سید میرزا و میرزا بابا که از صورتگران معروف دربار کریم خان بوده و بعد از فوت او به تهران نقل مکان کردند دیده می شود .
بیشترین آثار ارائه شده در طبقه دوم مربوط به دورۀ قاجار می باشد .در میان این تابلو ها به آثاری برمی خوریم که تصویر گرانشان از اعتبار و شهرت بسیار برخوردارند .
از جمله تابلو های نفیس این دوره ، تصویری است تمام قد از فتحعلیشاه قاجار که به گفته رابینسون منتقد هنری ، از با ارزشترین تابلو های رنگ و روغن در میان نقاشیهای ایرانی است .
این تصویر که 125* 246 سانتیمتر است از نقاش هنرمندی است به نام مهر علی که آن را در سال 1228 ه-ق کشیده و بدینگونه امضاء کرده است : ( رقم کمترین غلام ، مهر علی )
دیگر آثار ارائه شده را میتوان به ترتیب از تصاویر رقاصگان و نوازندگان درباری اثر ابوالقاسم و شیرین نگار ، چهره هایی از علما ء و عرفا ، شعرا و فلاسفه ایرانی اثر رجبعلی نقاش دورۀ محمد شاه نام برد .
در این موزه 8 اثر نفیس از نقاش پر آوازه محمد غفاری ملقب به کمال الملک (1319-1222 ه-ش) ارائه شده که در صحت و پختگی رنگ و دقت در ساختمان کم نظیر است .
اثر علی اکبر خان مزین الدوله در موزه هنرهای زیبا
معلم و نقاش ایرانی فعال (در اواخر قرن سیزدهم، اوایل قرن چهاردهم ه.ق) از نخستین کسانی بود که اصول و قواعد علمی طبیعت پردازی را در ایران معمول کرد. در نطنز متولد شد. همراه گروهی از دانش آموزان ایرانی به اروپا رفت(1858/1275 ه.ق) در مدرسه هنرهای زیبا در پاریس آموزش دید، پس از بازگشت به ایران مدتی به ناصرالدین شاه درس فرانسه و نقاشی میداد.
از شاه لقب نقاش باشی گرفت بیش از پنجاه سال معلم نقاشی و فرانسه در مدرسه دارالفنون بود و کمال الملک زیر نظر او مبانی نقاشی را آموخت چند کتاب آموزش نقاشی انتشار داد او همجنین معلم موسیقی علمی، و از نخستین بنیانگذاران تآتر بود بعنوان مثال مزین الدوله بنا به دستور ناصرالدین شاه ماموریت یافت تا برای نخستین بار تاتری به شیوه اروپایی در ایران دایر کند، او برای این منظور تالار دارالفنون را انتخاب کرد در همین دوره مزین الدوله نمایشنامه” مردم گریز” از مولیر را به روی صحنه آورد. ناصرالدین شاه در شبهای نمایش برای تماشا به تالار نمایش آمد.
مزین الدوله در طول حیات خود نشانهای متعددی را کسب کرد. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد: نشان درجه لژیون دونور، نشان برگ زیتون فرانسه از ناپلئون سوم، نشان ویکتوریا از پادشاه انگلستان و درجه یک علمی از فرانسوا ژوزف پادشاه اتریش، صلیب آبی از ویلهم پادشاه آلمان، “سنت استانیسلاس” از تزار روسیه.
معروفترین شاگردان او ابوتراب غفاری(برادر بزرگ کمال الملک) مصورالملک و مصورالممالک می باشند.
از آثار این نقاش شهیر دو اثر با نام کشیشان و شخم زنی در موزه هنرهای زیبا واقع در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد در معرض نمایش می باشد، این تابلو(تابلوی کشیشان) کشیشان را در حال خواندن کتابهای ممنوعه که در قرون وسطی از میان مردم از طرف آنها جمع آوری شده نشان می دهد، این اثر بیانگر حاکمیت و نفوذ کلیسا بر تمام سطوح زندگی مردم در آن دوران است، کشیشان آنچه را که برای خود مجاز می دانستند برای عامه مردم ممنوع می کردند و این کتب را در میادین شهرها به خاکستر نیستی می نشاندند. دومین اثر تابلو “شخم زنی” این هنرمند، گروهی از کشاورزان را در حال شخم زدن زمین به وسیله گاوآهن نشان می دهد، تکنیکی که در این نقاشی بکار رفته است رنگ و روغن روی بوم است.
منبع : مجموعه فرهنگی سعدآباد
