زنان سیاست مدار ایرانی و سهم آنها در کشورداری

روزنامه آسمان آبی - زینب نورانیان: زنان همپای مردان در تظاهرات برای براندازی رژیم پهلوی شرکت کردند، اما بعد از پیروزی انقلاب دیگر همپای مردان برای کشورداری نبودند. گرچه با گنجانده شدن «رجل سیاسی» در قانون اساسی، شانس حضور در انتخابات ریاست جمهوری را از دست داده بودند، توانستند به عنوان معاون و مشاور رییس جمهوری وارد کابینه شوند و به جلسات هیئت دولت راه یابند.

 

آن ها با فعالیت در احزاب و گروه های سیاسی نیز به عنوان نماینده مجلس در مجلس حضور داشتند؛ هر چند در اقلیت بودند و تعدادشان هیچ گاه از 17 نفر بیشتر نشد. گزارش پیش رو به نقش تعدادی از زنان فعال در عرصه سیاسی انقلاب اسلامی پرداخته است.

 

 

نامش مرضیه حدیدچی است، اما بعد از ازدواجش با نام همسرش دباغ مشهور شد. از معدود زنان موثری است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، علیه رژیم پهلوی مبارزه می کرد و به همین دلیل نیز از سوی ساواک دستگیر شد. رضوانه، دختر بزرگ او نیز به دلیل داشتن دفتر سرودی که حاوی مضامین انقلابی بود، دستگیر شد و ساواکی ها جلوی چشم مادر، شکنجه اش کردند. او پس از آزادی از زندان، با کمک شهید محمد منتظری، فرزند ارشد آیت الله حسینعلی منتظری به انگلستان گریخت.

زمانی که امام خمینی (ره) به فرانسه تبعید شد، دباغ به دلیل آموزش های نظامی که دیده بود، به عنوان محافظ شخصی امام (ره) انتخاب شد. از آن زمان به بعد بود که با نام «خواهر طاهره»، نامی که امام خمینی (ره) او را صدا می زد، مشهور شد.

12 بهمن سال 57 او نیز در هواپیمایی که حامل بنیانگذار انقلاب اسلامی به ایران بود، حضور داشت و بعد از چهار سال دوری، به وطن بازگشت. او یکی از موسسان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و به عنوان نخستین فرمانده سپاه منطقه غرب کشور مسئولیت سپاه همدان را برعهده گرفت. مدتی نیز به عنوان رییس زندان های زنان تهران فعالیت داشت.

از مهم ترین فعالیت های دباغ، ماموریتش در عرصه سیاست خارجی و رساندن پیام امام خمینی (ره) به میخاییل گورباچف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی بود که به همراه آیت الله عبدالله جواد آملی و محمدجواد لاریجانی برای رساندن پیام رهبر فقید انقلاب به گورباچف در سال 67 به شوروی سفر می کند. دباغ همچنین در مجالس دوم، سوم و پنجم به عنوان نماینده مردم تهران و همدان در مجلس شورای اسلامی حضور داشت. مسئولیت بسیج خواهران کل کشور و تدریس در مدرسه عالی شهید مطهری از دیگر سوابق این فعال سیاسی است.

او در آخرین سال های فعالیت سیاسی- اجتماعی خود به عنوان یکی از اعضای شورای مرکزی جمعیت زنان انقلاب اسلامی، مدرس واحد معارف اسلامی دانشگاه علم و صنعت و قائم مقام دبیر کل جمعیت زنان جمهوری اسلامی فعالیت می کرد. مرضیه حدیدچی 27 آبان سال 95 در تهران درگذشت.

 

 

 

منیره علی، از جمله زنان موثر قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که بعد از ازدواج با نام خانوادگی همسرش، گرجی شهرت یافت. او قبل از پیروزی انقلاب علاوه بر سخنرانی هایش علیه رژیم سلطنتی، به همراه آیت الله سید محمود طالقانی در مجالس قرآن شرکت می کرد و به تدریس می پرداخت که به همین دلیل از سوی ساواک تذکر دریافت کرده بود.

مهم ترین ماموریت گرجی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع از حق زنان در مجلس خبرگان قانون اساسی بود. او پس از پیروزی انقلاب و تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی، به عنوان تنها زن عضو این مجلس از سوی مردم تهران انتخاب شد. منیره گرجی با دفاع از حقوق زنان و ایراد نطق های حساس در تدوین و تصویب اصول مربوط به زنان و خانواده در قانون اساسی، نقش موثری را ایفا کرد. او در زمان تدوین قانون اساسی تلاش کرد واژه «رجل سیاسی» برای انتخابات ریاست جمهوری حذف شود تا زنان مانعی برای نامزدی نداشته باشند.

در این راستا به ملاقات امام خمینی (ره) نیز رفت، اما در نهایت مجلس خبرگان قانون اساسی به پیشنهاد او رای نداد و رجل سیاسی برای انتخابات ریاست جمهوری به تصویب رسید. او پس از پایان مجلس خبرگان قانون اساسی به طور کامل از عرصه سیاسی کناره گیری کرد و تنها به تدریس در حوزه علمیه پرداخت.

 

 

 

فرزند آیت الله سید محمود طالقانی از روحانیان برجسته انقلاب اسلامی و نخستین امام جمعه تهران است. فعالیت های سیاسی او پیش از انقلاب اسلامی منجر به دستگیری اش در سال 54 شد که در نهایت دادگاه ارتش او را به حبس ابد محکوم کرد؛ سنگین ترین حکمی که یک زن مسلمان انقلابی تا آن زمان دریافت کرده بود.

فرزند آیت الله طالقانی پس از انقلاب، جامعه زنان مسلمان را به خواست پدرش و با هدف آموزش زنان و حل مشکلات آن ها تاسیس کرد. سپس نماینده مجلس اول شورای اسلامی شد. به جز فعالیت های سیاسی این فعال ملی- مذهبی، حضورش در وزارت کشور برای ثبت نام در انتخابات ریاست جمهوری او را به شهرت رسانده است. او برای نخستین بار در سال 76 برای انتخابات ریاست جمهوری هفتم ثبت نام کرد تا تکلیف ماده 115 قانون اساسی و کلمه «رجل سیاسی» را روشن کند. او در سال 88 و 96 نیز این کار را تکرار و برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کرد؛ اما هیچ گاه شورای نگهبان صلاحیتش را تایید نکرد.

 

 

 

همسر آیت الله هاشمی رفسنجانی و فرزند خانواده روحانی و معتبر مرعشی است. او تنها همسر رییس جمهوری است که گرچه پستی نداشت، اما نقش مهمی در عرصه سیاسی داشت؛ مرور خاطرات روزانه آیت الله هاشمی رفسنجانی حاکی از این ادعاست.

او یک بار در سال 58 در حالی که دو نفر از اعضای گروه فرقان تلاش می کردند آیت الله هاشمی را ترور کنند، مانع از کار آن ها شد. او در همه سال هایی که آیت الله هاشمی در عرصه سیاسی حضور داشت، کم و بیش خبرساز بود؛ اما در سخنانش در انتخابات ریاست جمهوری سال 88 و بعد از رای دادن به نخست وزیر دوران جنگ، حاشیه ساز شد. مرعشی در کتاب خاطرات خود مدعی شده او آغازگر رابطه ایران و عربستان سعودی پس از کشتار حجاج در مکه در سال 66 بوده است: «بعد از جریان کشتار حجاج ایرانی در سال 66، به تنهایی به عرستان سفر کردم. در این سفر، خانم ملک عبدالله میهمانی داد و یک عده را دعوت کرد و جلسه گذاشت. آن ها از من خواستند که میهمانی را بپذیریم و من هم پذیرفتم. وقتی پذیرفتم روابط برقرار شد.»

 

 

 

در بین خانواده سیاسی هاشمی، او سیاسی ترین و در عین حال جنجالی ترین فرزند آیت الله هاشمی رفسنجانی است. فعالیت های سیاسی اش را از دوران ریاست جمهوری پدرش آغاز کرد. در سال 1369 ریاست فدراسیون اسلامی ورزش زنان را برعهده گرفت. این فدراسیون با ریاست فائزه هاشمی اقدام به برگزاری بازی های اسلامی زنان کرد و با تلاش آنان چهارمین دوره بازی های اسلامی زنان در تهران برگزار شد.

او در انتخابات مجلس پنجم از شهر تهران نامزد شد و با رای بالا به مجلس راه یافت. عمده فعالیت هایش در مجلس پنجم نیز حول محور ورزش زنان بود. او درس ال 77 نخستین روزنامه مربوط به زنان، یعنی روزنامه زن را منتشر کرد؛ اما این روزنامه تنها یک سال فعالیت داشت و در فروردین سال 78 توقیف شد. او در 13 دی ماه سال 90 از سوی قاضی صلواتی به 6 ماه حبس تعزیری و پنج سال محرومیت از فعالیت های سیاسی، فرهنگی و مطبوعاتی محکوم و راهی اوین شد. فائزه هاشمی همچنین عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی است.

 

 

 

نامش نیلوفر ابتکار،اما معروف به معصومه ابتکار است. او که در گروگان گیری سفارت آمریکا از دانشجویان پیرو خط امام سخنگو بود، به سیستر مری (خواهر مری) شهرت داشت. ابتکار، نخستین زن ایرانی است که پس از انقلاب به عنوان معاون وارد هیئت دولت شده است، او  همزمان با آغاز کار دولت اصلاحات به عنوان معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شد و تا پایان کار دولت هشتم در این سمت ماند.

پس از آن به عنوان نماینده منتخب مردم تهران در شورای اسلامی شهر تهران در دوره سوم مشغول فعالیت شد. این فعال سیاسی اصلاح طلب که از اعضای موسس جبهه مشارکت ایران اسلامی است، با روی کار آمدن دولت یازدهم به سازمان حفاظت محیط زیست بازگشت. گرچه انتظار می رفت در دولت دوازدهم حسن روحانی در این سمت ابقا شود، اما نشد. ابتکار در کابینه دوم حسن روحانی جانشین شهیندخت مولاوردی و معاون امور زنان و خانواده رییس جمهوری شد.

 

 

 

از جمله زنان حقوقدان و اصلاح طلب است که توانسته وارد هیئت دولت شود. او از اعضای شورای مرکزی حزب مشارکت اسلامی است و به  دلیل فعالیت هایی که در حوزه زنان داشت، معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری دولت یازدهم حسن روحانی شد.

 

مولاوردی پیش از این نیز در دولت یازدهم که معاون امور زنان بود بارها نسبت به تبعیض و خشونتی که علیه زنان وجود داشت اعتراض کرده بود. با روی کار آمدن دولت دوم حسن روحانی، شهیندخت مولاوردی که دانش آموخته حقوق بود به عنوان دستیار رییس جمهوری در امور حقوق شهروندی منصوب شد.

 

 

 

او در زمره نخستین زنانی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به کابینه راه یافت. شجاعی در دولت های هفتم و هشتم اصلاحات، به مدت 8 سال، ریاست مرکز امور مشارکت زنان را برعهده داشت. او علاوه بر فعالیت در حوزه زنان، از فعالان سیاسی تشکیلاتی است و ریاست مجمع زنان اصلاح طلب را در کارنامه خود دارد.

 

این فعال سیاسی اصلاح طلب در سال 57 عضو ستاد استقبال از امام خمینی (ره) بود. او همچنین علاوه بر تدریس در دانشگاه های تهران و الزهرا (س) با مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام همکاری علمی دارد.

 

 

 

از معدود زنان جناح راست است که در زمره نخستین ها قرار دارد. او نخستین زن وزیر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. دستجردی که دوره های چهارم و پنجم مجلس شورای اسلامی در مجلس حضور داشت، با روی کار آمدن دولت دهم محمود احمد نژاد به عنوان وزیر بهداشت به بهارستان معرفی شد و به رغم اعتراض هایی که وجود داشت، توانست راهی پاستور شود.

فعالیت این اصول گرا، اما در عرصه سیاسی با انتقادهایی از سوی جامعه زنان مواجه بود. دستجردی در زمانی که در مجلس حضور داشت از  مطرح کنندگان «طرح تفکیک جنسیتی در بیمارستان ها» و با طرح پیوستن ایران به کنوانسیون امحای همه اشکال تبعیض علیه زنان مخالفت کرده بود. او پس از استعفا از وزارت بهداشت، مشاور رییس دستگاه قضا شد و چندی بعد نیز به عضو هیئت امنای کمیته امداد امام خمینی (ره) درآمد.

 

 

 

گرچه در عرصه سیاسی نقش چندان موثری نداشته است، اما نخستین سفیر زن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. او با روی کار آمدن دولت یازدهم حسن روحانی سخنگوی وزارت امور خارج شد و بعد از یک دوره کوتاه به عنوان سفیر ایران در مالزی، راهی این کشور شد. افخم پیش از سخنگویی وزارت امور خارج، حدود دو سال ریاست مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه ای وزارت امور خارجه را برعهده داشت. او همچنین در دوران وزارت علی اکبر ولایتی در وزارت امور خارجه، مسئولیت اداره کل اخبار و مطبوعات این وزارتخانه را برعهده داشت.