کف پای صاف کودک

دکتر اکبر کوشانفر؛ متخصص کودکان

کف پای صاف در کودکان از ناهنجاری‌های شایع اندام تحتانی و کف پا است. این کودکان از نظر حرکتی مشکلی ندارند و فاقد هرگونه علامتی هستند. کودکان مبتلا دارای شلی در مجموعه استخوانی و لیگامانی هستند و در سن شیرخواری تجمع چربی در محل قوس طولی کف پا ظاهر می‌شود و پا را صاف‌تر نشان می‌دهد. در کودکان سنین مدرسه صافی کف پا ناشی از یک شلی عمومی تاندونی است که جنبه ارثی دارد.

حدود 20 درصد افراد بالغ دچار صافی کف پا هستند. در این وضعیت قوس پا در یک یا هر دو پا صاف است. این در حالی است که این قوس طبیعی در بیشتر افراد، فضائی در قسمت داخلی پا را شامل می‌شود. البته ارتفاع این قوس در افراد مختلف فرق می‌کند. کودکان در سنین پایین این قوس را ندارند.

این قوس در 3-10 سالگی کم‌کم ایجاد می‌شود. هر پای انسان از 26 استخوان تشکیل شده که از طریق 33 مفصل و تعدادی ماهیچه، تاندون و رباط کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند چگونگی قرار گرفتن این مجموعه در کنار هم قوس‌های استخوانی را تشکیل می‌دهند. این قوس‌ها قابل ارتجاع بوده و وزن بدن را میان ساق و پا توزیع می‌کنند و نقش مهمی در چگونگی راه رفتن ما دارند و مانند اهرم‌های محکمی برای حرکت عمل می‌کنند.

انواع مختلف صافی کف پا 
الف: صافی کف پا بدون علامت، ب: صافی کف پا با علائم. بیشتر کودکان دارای کف پای بدون علامت هستند. کودکان نسبت به بزرگسالان مفاصل شل‌تری دارند و با افزایش سن در کودکان مفاصل آنها سخت شده و در اکثر آنها قوس کف پا ایجاد می‌شود. رباط‌های شل در محل پاشنه یا انگشتان باعث پیچ‌خوردگی و جلوی پا نسبت به خارج منحرف می‌شود. این حالت دو طرفه و شایع‌ترین دلیل صاف بودن کف پای کودکان است.

فشار زیاد روی پا 
اعمال فشار زیاد و مداوم روی پا نیز موجب صافی کف پا می‌شود بعنوان مثال؛ پوشیدن کفش‌های تنگ و پاشنه‌دار به زردپی (آشیل) فشار آورده و باعث از بین رفتن قوس کف پا می‌شود. افراد مبتلا به بیماری‌های سیستم عصبی ماهیچه‌ای مانند فلج مغزی و عضلانی به دلیل ضعف عضلانی دچار صافی کف پا می‌شوند. عواملی هم مانند چاقی، دیابت، بارداری، بالا رفتن سن و آسیب‌های وارد به پا باعث فرسودگی رباط‌ها شده و بتدریج رباط‌ها حمایت قوس کف پا را کم می‌کنند.

علائم بالینی
صافی کف پا در بسیاری از افراد و کودکان بدون علامت است و اغلب به درمان نیازی ندارد. صافی کف پای علامت ‌دار به دو صورت قابل انعطاف و سخت تقسیم می‌شود. نوع قابل انعطاف صافی کف پا به گونه‌ای است که در زمان ایستادن وزن بدن روی پا قرار می‌گیرد و کف پا صاف است و وقتی فرد می‌نشیند قوس کف پا برطرف می‌شود. نوع سخت صافی کف پا به گونه‌ای است که قوس کف پا در هرحالت نشسته و یا ایستاده صاف و سخت است.  

تشخیص 

روش اول:

ساده‌ترین روش تشخیص آزمایش جای پای خیس است. به این شکل که کف پا را با آب خیس کنید و در روی یک سطح صاف بایستید. اثری که از پا روی سطح باقی می‌ماند، هر چه کامل‌تر باشد نشان‌دهنده صاف‌تر بودن کف پا است. کف پای معمولی با قوس زیاد با سطح تماس پیدا نمی‌کند. از جلوی پا به پاشنه خطی رسم کنید. چنانچه پهنای خط باجلوی پا یکی باشد کف پا صاف و اگر خط نصف پهنای جلوی پا باشد قوس کف پا طبیعی است. 

روش دوم:

در افرادی که کف پای صاف قابل انعطاف دارند، قوس کف پا را زمانی می‌توان مشاهده کرد که فرد روی انگشتان پا بایستید، ولی در افرادی که کف پای صاف سخت دارند با قرار گرفتن پا روی انگشت نمی‌توان قوس کف پا را مشاهده نمود. 

روش سوم:

از کفش‌ها نیز می‌توان به صافی کف پا پی برد کفش‌ها را روی میز صاف قرار دهید و از پشت به آنها نگاه کنید. کف پای صاف باعث خوردگی قسمت داخلی پاشنه پا می‌شود و قسمت بالای کفش به سمت داخل پاشنه خمیده می‌شود. 

روش چهارم:

با پاهای کاملاً موازی بایستید و از فردی بخواهید از پشت پا شما را نگاه کند. خودتان هم می‌توانید در آینه پاهای خود را نگاه کنید. در حالت عادی فقط انگشتان کوچک پا از پشت قابل رویت است، ولی چنانچه کف پا صاف باشد انگشت سوم و چهارم پا را نیز می‌توان دید. پاهای صاف معمولاً به دلیل افتادگی بزرگ‌تر و پهن‌تر از پاهای معمولی هستند.

اقدامات لازم درمانی 
اقدامات درمانی صافی کف پای معمولی به علت نداشتن علائم محافظه‌کارانه است و تشخیص قطعی صافی کف پا تا 6 سالگی مقدور نیست. چنانچه سائیدگی غیرعادی در کفش دیده شود یا در اثر فعالیت فیزیکی درد به وجود آید، معمولاً علائم با یک کفی طبی برطرف خواهد شد. نوع تقویت‌کننده قوس کف پا که در کفش قرار می‌گیرد به نوع تجویز پزشک بستگی دارد.

صافی کف پا گاهی اوقات با یک کفی داخل کفش قابل درمان است. استراحت و پرهیز از فعالیت‌های شدید، برخی ورزش‌های کششی برای کاهش درد و استفاده از داروهای مسکن غیراستروئیدی مانند ایبوبروفن نیز توصیه می‌شود. در تشخیص قطعی کف پای صاف معمولاً پزشک متخصص کودکان و پزشک جراح ارتوپدی کودکان نیز ابتدا پا و قوزک پا و وضعیت آنها را در زمان ایستادن و راه رفتن بررسی می‌نمایند.

گاهی اوقات صافی کف پا مربوط به قسمت بالائی پا زانو و ران‌ها را می‌باشد که مورد بررسی قرار می‌گیرد و گاهی اوقات آزمایش خون و رادیوگرافی و MRI نیز در صورت لزوم توصیه می‌شود.