دکتر اکبر کوشانفر؛ متخصص کودکان
بسیاری از والدین و مربیان کودکان از پاره‌ای رفتارهای شکلک‌گونه یا کلام‌های تکراری تیک کودکان شکایت دارند و ابراز نگرانی می‌کنند. گاهی با افرادی سر و کار داریم که مدام کلمات یا واژه‌های بی‌جا را که به هیچ‌وجه نیاز به گفتن آنها نیست، تکرار می‌کنند؛ واژه‌هایی مانند: چیز، مثلاً یا به قول معروف که طرف گفتگو اغلب توجه چندانی به آن نمی‌کند.
کودکان در سنین 7-12 سالگی در 8-12 درصد موارد بیشترین میزان تیک را از خود نشان می‌دهند. تیک در میان پسران بیشتر از دختران شیوع دارد و این حالت ممکن است تا میانسالی ادامه یابد. همچنین احتمال ابتلا به آن در خانواده‌هایی که اعضای آن تیک دارند، به مراتب بیشتر است. تیک ممکن است به دنبال یک حادثه روانی و اضطراب ناشی از حوادث خانه یا مدرسه به وجود آید.
کودکانی که والدین سختگیر و مقتدری دارند، بیشتر تیک می‌گیرند. تیک یک اختلال رفتاری شامل ناسازگاری شخصیتی، احساس بی‌کفایتی و ناامنی، خصومت، تحریک‌پذیری، لکنت زبان، ترس و دلواپسی است. که با نوعی پرش ناگهانی یا انقباض غیرارادی عصبی عضلانی همراه می‌باشد و در هر قسمت از بدن می‌تواند به صورت مزمن یا زودگذر در کلام یا رفتار ظاهر شود و هنگام خواب از بین می‌رود.
تیک، کلامی یا رفتاری و به دو شکل ساده و مرکب است که مشخصه آن تکراری و ناموزون بودن است. تیک ساده مدت کوتاهی طول می‌کشد و بیشتر از یک ثانیه تداوم ندارد و بعد از چند هفته یا چند ماه از بین می‌رود.
انواع تیک
تیک‌ها بر حسب اینکه مربوط به چه قسمتی از اعضای بدن باشند، تقسیم می‌شوند: تیک‌های چهره‌ای: شایع‌ترین تیک‌هاست که ممکن است به صورت پلک زدن، کشیدن ابروها، گاز گرفتن یا مکیدن لب، میکدن انگشت و ناخن، در آوردن زبان از دهان، فین کردن، بوییدن چیزی، سرفه، بلع کردن، چین دادن پیشانی، تکان دادن گوش، قورت دادن آب دهان، سکسکه، کندن مو، نشان دادن ژست‌های مختلف یا درآوردن صدای حیوانات بروز کند.
تیک‌های گردن و اندام‌ها
چرخش غیرارادی گردن در جهت‌های مختلف، بالا انداختن شانه‌ها، کشیدن دست به مو و سر و صورت، خم کردن زانو و حرکات اضافی در راه رفتن، رفتارهای آرایشی.
تیک‌های صدادار
عطسه، سرفه، تقلید صدای حیوانات، صاف کردن گلو، خرناس و در نوع کلامی بیان یک کلمه یا جمله ناسزا از انواع تیک‌های صدادار هستند.
درمان تیک
عوامل محیطی و هیجانی در تشدید تیک بسیار مؤثرند. افراد مبتلا، با قرار گرفتن در موقعیت‌های هیجانی، اضطراب و اختلاف‌های خانوادگی، پرش‌های عصبی‌شان تشدید می‌شود و مواقعی که در آرامش هستند، این علائم به حداقل می‌رسد. برای درمان این‌گونه رفتارها خانواده باید بدانند که انتظارات بیش از حد و فشار آوردن روی فرد برای ترک یا کاهش این رفتارها نه تنها مفید نیست، بلکه نتیجه عکس دارد و باعث تشدید این علائم می‌شود.
به جای آن باید از شیوه تربیتی تشویق استفاده کنند؛ به این معنا که وقتی کودک تیک ندارد، بیشتر او را مورد توجه و نوازش قرار دهند و در مواقعی که تیک دارد، به او بی‌اعتنا باشند. جایگزین کردن فعالیت‌هایی مانند نقاشی، موسیقی، بازی‌ها و... می‌تواند به ترک عادت کمک کند. چنانچه تیک با رفتاردرمانی بهبود نیافت، اولین کار، عدم توجه مستقیم به تیک‌هاست.
در صورت پایدار و مزمن بودن می‌توان از روش‌های غیردارویی habit Roversalt Training یا آموزش معکوس کردن عادت استفاده کرد که شامل پنج مرحله است. توصیف و تکرار تیک در آینه، پیدا کردن جزئیات تیک، تمرین شناسایی اولین علامت، شناسایی موقعیت تیک و پاسخ فیزیکی تیک در 1-3 دقیقه. با این روش کودک می‌تواند علائم تیک را تحت کنترل خود درآورد.
در صورت عدم پاسخ به درمان‌های غیردارویی، پزشک داروهایی از قبیل «هالوپیریدول- ریسپریدون» و تزریق محلول رقیق‌شده توکسین بوتولنیوم، با در نظر گرفتن عوارض آنها، تجویز می‌کند.
