موزه کلمه‌ای یونانی است که از موزه‌یون (Mouseion) به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است
به طور کلی موزه به مجموعه‌ای از آثار و اشیایی اتلاق می‌شود که در محل یا عمارتی نگه‌داری و در معرض نمایش گذاشته شوند.
موزه‌ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از اشیاء داخل موزه در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می‌گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می‌دهند.
تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه‌های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده‌اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه‌های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفالی آبگینه گرگان را درون چاه‌ها و حفره‌ها پنهان می‌کردند.
بیشترین جلوه تاریخ موزه‌داری ایران را در ایجاد موزه ایران باستان باید جستجو کرد. این موزه با 2744 متر زیر بنا به دلیل قدمت اشیا، در زمره یکی از موزه های مادر دنیا محسوب می‌شود که در سال 1316 افتتاح شد. طراحی ساختمان این موزه به عهده آندره گدار فرانسوی بود و شکل ظاهری ساختمان الهام گرفته از طاق کسری انوشیروان ساسانی است.
این موزه در برگیرنده آثار مختلفی از هزاره ششم پیش از میلاد تا دوران مختلف اسلامی است که در دو طبقه به نمایش درآمده است. آثار و اشیاء به نمایش درآمده در موزه، آیینه تمام نمایی از فرهنگ، هنر،آداب و روسوم، باورها و اعتقادات گذشتگان و نیاکان ماست و آن را تنها پل ارتباطی بین گذشته،حال و آینده می‌توان به شمار آورد.
موزه را نبایستی مکانی دانست که در آنجا صرفا” آثار تاریخی و باستانی به نمایش درمیآید، بلکه تمامی نمایشکاه‌های هنری، علمی، جانوری، پزشکی، نگارخانه‌ها، کتابخانه‌ها و آرشیوها و بیشتر بناهای تاریخی به نوعی موزه هستند.
هر شیئ و اثر به نمایش گذاشته شده در موزه یا نمایشگاه زبان حالی دارد و با بیننده‌اش ارتباط برقرار می‌کند با تعمق و تفکر می‌توان زبان حال این آثار را دریافت و از دیدگاه‌های مختلف آن را بررسی نمود.
یکی از مهمترین وظایف یک موزه برقرار کردن ارتباط فرهنگی بازدید کننده با شیئ به نمایش درآمده است. در حقیقت باید کوشید تا همان ارتباط و حسی را که بین خالق یک اثر و خود وجود داشته به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل نمود که این امری دور از دسترس نیست.
انواع موزه‌ها:
موزه‌ها را به شکل‌های گوناگون طبقه بندی کرده‌اند، موزه‌های تاریخ و باستان‌شناسی، موزه‌های فضای باز، موزه‌های مردم شناسی، کاخ موزه‌ها، موزه‌های علوم و تاریخی طبیعی، موزه‌های منطقه‌ای (محلی)، موزه‌های سیار (گردشی)، پارک موزه‌ها، موزه‌های سلاح (نظامی)، موزه‌های اندیشمندان (خانه هنرمندان).
موزه تاریخی و باستان شناسی:
دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله و دوره‌های تاریخی هستند . بیشتر این آثار بر اثر کاوش‌های باستان شناسی به دست آمده‌اند و بیانگر فرهنگ و تمدون گذشته و تلفیق کننده علم، هنر و دانش یک ملت یا یک قوم هستند. چنین موزه هایی مادر نیز نامیده می‌شوند. موزه ملی ایران (ایران باستان)، موزه ملی ورسای در فرانسه و موزه تاریخ در واشینگتن از این نوع هستند.
موزه فضای باز:
با ایجاد این نوع موزه‌ها می‌توان به معرفی یافته‌ها و داده‌های مهم باستان شناسی کمک بزرگی نمود. زمان یکه یک کاوش علمی باستان شناسی منجر به نتایج مطلوب و کشف آثار ارزشمند غیر منقول می‌شود و قابل انتقال به موزه‌ها نیست، با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، مکان مورد نظر را جهت باز دید عموم مهیا می‌نمایند. این امر در اصطلاح به موزه فضای باز مشهور است. از جمله این موزه ها می‌توان به تخت جمشید در شیراز و محوطه تاریخی هگمتانه در همدان اشاره نمود.
این موزه‌ها در دیگر کشور ها مانند چین، یونان و برخی از کشور های اورپایی نیز معمول است. در استان خراسان محوطه تاریخ بندیان در گز که دارای گچ بری های بسیار زیبایی از دوره ساسانیان است و همچنین محوطه تاریخی شا یاخ نیشابور می توانند مکان مناسبی برای این امر باشند.
موزه‌های مردم شناسی:
فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می‌دهند. موزه مردم شناسی تهران و حمام گنجعلی خان کرمان از این نوع هستند.
کاخ موزه‌ها:
بنا یا اثر تاریخی هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر و ضعیت و نحوه زندگی صاحبان آن است. ممکن است در این بنا اشیای تاریخی و نیز آثار هنری از جمله نقاشی روی دیوار،گچ کاری و … وجود داشته باشد. کاخ موزه ها معمولا” در مراکز حکومتی به وجود می‌آیند. هدف از تاسیس این موزه ها به نمایش گذاشتن اثر و بنای تاریخی و نیز عبرت آموزی است. مجموعه کاخ‌های سعد آباد تهران و باغ ملک آباد مشهد از این نوع موزه‌ها هستند.
موزه‌های هنری:
انواع هنرهای تجسمی و تزیینی که از زیبایی شناسی بالایی برخوردارند، را به نمایش درمی‌آورند و معمولا” بازدیدکنندگان زیادی نیز دارند. موزه هنرهای زیبا در تهران و موزه هنرهای تزیینی در اصفهان از این نوع هستند.
موزه علوم و تاریخ طبیعی:
تجربه‌های علمی بر اساس شواه
د و وسایل کاری و تاریخی طبیعی که در بر گیرنده گونه های مختلف گیاهی به ویژه جانوان است را به نمایش می گذارند. موزه تاریخی طبیعی اصفهان و موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد از این نوع هستند.
موزه‌های محلی یا منطقه‌ای:
بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه و یا یک محله خاص هستند و صرفا” آثار و اشیای تاریخی همان منطقه را به نمایش می‌گذارند. موزه شوش، تخت جمشید و موزه توس در خراسان ازاین نوع هستند.
موزه‌های سیار:
برای پیشبرد سریع اهداف فرهنگی و به دلیل عدم امکانات موجود در مناطق و شهرهای محروم شکل می‌گیرند. این موزه های فرهنگ های گوناگون را در مکان‌های مختلف در معرض دید عموم می‌گذارند. اگر به این نوع موزه ها توجه کافی شود، بسیار تاثیر گذار خواهند بود.
پارک موزه‌ها:
به دلیل داشتن ابغاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه‌های تفریحی و آموزشی و نیز تفریحی از اهمیت زیاد برخورد دارند، چرا که مسایل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای مردم به نمایش می گذارند. ویژگی مهم این موزه ها این است که عموم مردم می توانند از دیدن آنها بهره‌مند شوند. در ایران ایجاد پارک موزه سابقه ندارد ولی در کشورهایی مانند چین و کره شمالی مرسوم است.
مکان‌های فرهنگی، ملی و تاریخی چون آرامگاه فردوسی در مشهد، آرامگاه عطار و خیام در نیشابور می‌توانند مکان مناسبی به این منظور باشند.
موزه‌های نظامی:
روند تاریخی انواع سلاح‌های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرارمی‌دهند. این نوع اشیا شامل لباس های نظامی رزمی، اسلحه و دیگر وسایل رزمی نیز هستند.
موزه‌های اندیشمندان (خانه هنرمندان):
برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولا” پس از در گذشتشان در خانه شخصیشان پدید می‌آید و دربرگیرنده وسایل شخصی، وسایل کار و آثار ایشان است. این موزه ها بیشتر د رکشورهای اروپایی مرسوم است.
خانه شکسپیر نویسنده مشهور انگلیسی و ادیسون مخترع برق در امریکا از این نوع است. در ایران هم خانه بزرگ مرد موسیقی استاد ابوالحسن صبا تبدیل به موزه شده و در برگیرنده تابلوهای نقاشی، تالیفات و اموال شخصی وی است.
