چرا خداوند به حضرت موسی (ع) مستقیم وحی کرد ولی با پیامبر اسلام غیر مستقیم و جبرئیل را واسطه قرار داد؟

برای پاسخ کامل به این سؤال مناسب است مسئله وحی، یعنی گونه سخن گفتن خدا با پیامبر را بشناسیم.

پدیده «وحی» از مباحث مهم علوم قرآنی می‌باشد و اهمیت آن از این جهت است که قرآن کریم که سخن خدای متعال و کتاب هدایت انسان‌ها به شمار می‌رود، از طریق «وحی» نازل شده است.

در این‌جا مناسب است ابتدا واژه «وحی» را معنا کنیم و سپس به چگونگی نزول آن بر پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ بپردازیم.

مرحوم علامه طباطبایی (ره) درباره «وحی» می‌نویسد: «وحی، یک نوع تکلیم آسمانی (غیر مادی) است که از راه حس و تفکر عقلی درک نمی‌شود؛ بلکه با درک و شعور دیگری است که گاهی در برخی از افراد ـ به حسب خواست خدایی ـ پیدا می‌شود و دستورات غیبی، یعنی نهان از حس و عقل را از وحی دریافت می‌کند. عهده‌دار این امر نیز نبوت نامیده می‌شود». (1)

«شایسته هیچ انسانی نیست که خدا با او سخن گوید؛ مگر از راه وحی (مستقیم) یا از پشت حجاب، یا رسولی می‏فرستد و به فرمان او آنچه را بخواهد وحی می‏کند؛ چرا که او بلند مقام و حکیم است». (2)

چگونگی نزول وحی بر پیامبر اسلام - صلی الله علیه و آله و سلم -:

«وحی» نسبت به پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ به سه صورت انجام می‌گرفت: گاهی در خواب (از ورای حجاب) به او وحی می‌شد که این بیش تر در اوایل رسالت حضرتش بود. زمانی هم بدون وساطت فرشته‌ای، مستقیماً از جانب خداوند مورد وحی قرار می‌گرفت. گاهی نیز جبرئیل واسطه وحی بود. قرآن کریم از دو طریق اخیر، یعنی مستقیماً و یا به وسیله جبرئیل، به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ وحی شده است. 

پس به یقین قسمتی از وحی به طور مستقیم و بدون وساطت فرشته، انجام می‌گرفت. اصحاب پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل کرده‌اند که: هنگام وحی، درد شدیدی به پیامبر دست می‌داد، حالت بیهوشی بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از روی او جاری می‌شد. حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند و بر اثر این منظره ترسناک سرهای آنان نیز به زیر می‌افتاد. خداوند متعال می‌فرماید: «إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً»؛ (3) «ما گفتار سنگینی را به تو القا کردیم».

در توحید صدوق از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که از حضرتش پرسیدند: «آن حالت مدهوش شدن که به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ فرمود: این در هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد». (4)

گاهی نیز هنگام وحی مستقیم خداوند بر پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ چنین حالتی به ایشان دست نمی‌داد؛ به عنوان نمونه می توان به گفتگوی خداوند با پیامبر در شب معراج اشاره نمود. بنابراین، پیامبر اسلام(ص) انواع گوناگون وحی را دارا بوده است و در بعضی موارد که وحی مستقیم بود، آن حالت فشار روحی هم برای او ایجاد نمی‌شد و شاید این حالت روحی به جهت ماهیت آن وحی بوده است که موجب فشار روح نمی‌شد؛ با آن‌ که مستقیم بوده است. (10)

معرفی منابع جهت مطالعه بیش تر:

1. درس‌هایی از علوم قرآن، دکتر حبیب الله طاهری، تهران، چاپ اول، 1377، ج 1، ص 258 ـ 251.

2. پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، 1371، ج 7، ص 326.

3. قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1375، ص 85.

پی نوشت ها:

1. طباطبایی، سید محمّد حسین، قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1375، ص 85.

2. سوره شوری (42) آیه 51.

3.  سوره شوری (42) آیه 51.

4.  طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، 1377، ج 1، ص 251 ـ 258.