دکتر زهرا نوع پرست؛ متخصص اطفال
سنگ کلیه یکی از انواع بسیار مهم و شایع بیماریهای دستگاه ادراری تناسلی است که اغلب در بالغین امکان بروز دارد. شیوع سنگ کلیه در کودکان کمتر از بالغین است و 7 درصد سنگ ادراری فقط در کودکان دیده میشود. آب و هوا، رژیم غذایی و عوامل اقتصادی اجتماعی در بروز آن نقش دارند. در حال حاضر شمار مبتلایان به این اختلال در میان کودکان در حال افزایش است، بطوری‌که بی‌تحرکی و نیز سابقه فامیلی و نوع رژیم غذایی، ازعوامل مهم افزایش احتمال ابتلا به سنگ کلیه در کودکان است. میزان ابتلا در دختران و پسران تقریبا یکسان است و در جنوب شرقی آسیا و همین‌طور جنوب آمریکا شایع‌تر است. نفروکالسینوز رسوب کلسیم را در پارانشیم کلیه گویندکه البته با سنگ کلیه متفاوت است که در آن وجود سنگ در مجاری ادراری (کالیس، لگنچه، حالب، مثانه و مجرای خروجی) می‌‌باشد.
علل سنگ کلیه در کودکان
ادرار بطور طبیعی حاوی کلسیم، اگزالات، سیستین و اسید اوریک است. وقتی غلظت این مواد در ادرار افزایش یابد یا سرعت جریان ادرار کم شود ممکن است این مواد رسوب کرده و سبب ایجاد سنگ کلیه گردند. حجم کم ادرار (مصرف آب کم و مصرف مایعات مضر مثل نوشابه)، دفع بالای کلسیم از ادرار، مصرف بالای نمک (مصرف زیاد نمک مثلا فست‌فود‌‌ها سبب افزایش دفع کلسیم درادرار میشود)، دفع بالای اسید اوریک،کلسیم و اگزالات از ادرار، کاهش سیترات یا منیزیم در ادرار، اختلال تکاملی دستگاه ادراری که کندی جریان ادرار می‌‌دهد مثل تنگی محل اتصال حالب به لگنچه کلیه، عفونت‌‌های ادراری با میکروب‌‌های تجزیه کننده اوره، مثانه با اختلال عصبی، سابقه خانوادگی مثبت، چاقی و کم تحرکی میتواند سبب برداشت کلسیم بیشتری از استخوان شده، لذا غلظت کلسیم در ادرار افزایش می‌‌یابد. اختلالات گوارشی توام با سوء جذب باعث افزایش دفع ادراری اگزالات می‌‌باشند که در بیماری‌‌ها‌یی مانند کرون و سلیاک دیده میشود. زیرا چربی جذب نشده، کلسیم را در روده باند میکند و در نتیجه جذب اگزالات افزایش می‌‌یابد. درکسانی‌که عمل برداشت قسمتی از روده بزرگ یا کوچک را انجام می‌دهند نیز به همین علت بروز سنگ ادراری شایع‌تر است. بیماریهای ژنتیکی مثل انواع اسیدوز کلیوی، سابقه فامیلی و پرکاری تیروئید سبب افزایش دفع کلسیم میشوند.
انواع سنگ کلیه در کودکان
سنگ‌ها بر اساس اجزای تشکیل دهنده تقسیم‌بندی میشوند و شامل موارد ذیل است:
سنگهای کلسیمی
شایع‌ترین نوع سنگ در اطفال است و معمولا به شکل اگزالات کلسیم دیده میشود. سه علت مهم ایجاد سنگ اگزالات کلسیمی عبارتند از: دفع بیش از حد کلسیم از طریق ادرار، دفع بیش از حد اگزالات از طریق ادرار و ادرار اسیدی. اهمیت اگزالات در تشکیل سنگهای اگزالات کلسیمی 30 برابر کلسیم است و بیمار باید از مواد حاوی اگزالات پرهیز کند نه مواد حاوی کلسیم مثل لبنیات.
سنگهای اسید اوریکی
این نوع سنگ‌ها وقتی تشکیل میشوند که ادرار اسیدی باشد. همان موادی که سبب نقرس میشوند در ایجاد این نوع سنگ موثرند.
سنگهای منیزیوم امونیوم فسفات یا استرویتی: Struvite
این نوع سنگ‌ها در ادرار عفونی ایجاد میشوند. درمان عفونت ادراری در پیشگیری از تشکیل این نوع سنگ‌ها خیلی کمک کننده است.
سنگهای سیستینی
این نوع سنگ‌ها ناشی از یک اختلال ژنتیکی در متابولیسم سیستین می‌‌باشد که در آن مقادیر زیادی سیستین وارد ادرار میشود. سنگهای ترکیبی هم از انواع فوق بوجود می‌آیند گاهی به صورت نادرتر داروها یا متابولیت‌‌های آن (نظیر فنی‌تویین، تریامترن اچ، سفتریاکسون، سولفادیازین) و موادی همانند ماده ملامین (در شیرخشک‌‌های آلوده در چین) سبب سنگ ادراری شده‌اند.
علائم بالینی سنگ ادراری در کودکان
تظاهر بیماری معمولأ با سن کودک فرق میکند. درد شدید پهلو با انتشار به کشاله ران و ادرار خونی در کودکان بزرگ‌تر دیده شده و بی‌قراری، تهوع و استفراغ در شیرخواران مشاهده می‌گردد.
گاهی اصلا کودک دردی ندارد و به علت دیگری مراجعه می‌نماید یا به عبارتی بدون علامت و به صورت اتفاقی تشخیص داده میشود. البته شدت تظاهرات بالینی علاوه برسن به پنج عامل زیرکاملا مرتبط است:
سایز سنگ، محل قرارگیری سنگ، حرکت سنگ از کلیه به مثانه، پیدایش انسداد یا عفونت دستگاه ادرار
تابلوی بالینی کودک هم به پنج شکل زیر میتواند دیده شود:
درد شدید ناگهانی پهلو با انتشار به کشاله ران یا پایین شکم
هماچوری (وجود خون در ادرار) با یا بدون درد
با علائم عفونت ادراری مراجعه می‌نماید اما در بررسی رادیولوژیک یا سونو‌گرافی سنگ دیده میشود.
بدون علامت و اتفاقی تشخیص داده شود
هماچوری مخفی مداوم (وجود بیش از 5 عدد گلبول قرمز در سه نوبت آزمایش ادرار به فاصله هریک هفته)
سنگهای واقع شده در مثانه موجب تکرر ادرار و احساس ناراحتی یا سوزش در حین ادرار کردن میشوند. این سنگ‌ها معمولاً اسید اوریکی و در کشورهای در حال توسعه (کشورهای آسیای شرقی و هند) بیشتر دیده میشود. سنگهای بافت کلیه سبب آسیب نسج کلیه و عفونت می‌گردد. سنگ ناحیه حالب با انسداد نسبی و اتساع مجاری و عفونت معمولا همراه است.
