تورتیکولی یا کج بودن گردن یک بیماری است که بیشتر در نوزادان و اطفال دیده میشود. بعضی از مادران بعد از زایمان متوجه می‌شوند گردن نوزادشان به یک طرف کج و منحرف شده است. به این بیماری Congenital muscular torticollis، تورتیکولی مادرزادی می‌گویند. هنوز علت این بیماری به درستی شناخته نشده است. علل مختلفی برای ایجاد آن ذکر می‌کنند.
علل کجی گردن
وضعیت نامناسب در شکم مادر
سر و گردن بچه در شکم مادر در وضعیت نامناسبی قرار می‌گیرد و در نتیجه به همان شکل فرم گرفته و باقی می‌ماند. از علل دیگر در حین بارداری خونریزی در درون عضله گردنی استرنوکلیدوماستویید میشود که آن هم موجب کج شدن گردن میشود.
سایر علل
در این بیماری اگر بچه در یک ماه اول عمرش معاینه شود معمولاً یک توده در یک طرف گردن وی و در یک سوم میانی عضله استرنوکلیدوماستویید لمس میشود. (عضله استرنوکلیدوماستویید در دو طرف گردن قرار دارد). گاهی اوقات این توده در بدو تولد وجود دارد و گاهی اوقات در هنگام تولد وجود ندارد ولی در یکی دو هفته اول بعد از تولد ظاهر میشود. توده ذکر شده معمولاً بدون درد است. معمولا در 4-2 هفته اول بعد از تولد کم کم بزرگتر شده و سپس بتدریج شروع به کوچک شدن می‌کند به طوریکه در سنین 6-4 ماهگی کاملا کوچک شده یا کلا از بین می‌رود. سر بچه به طرفی که توده هست کج میشود ولی چانه بیمار به طرف مقابل می‌چرخد. حرکات گردن محدودیت دارد. کجی گردن یا تورتیکولی ممکن است مادرزادی نبوده و در سنین بالاتر به علل دیگری بوجود آید. مکانیسم ایجاد و درمان، در موارد دیگر متفاوت است. ممکن است تورتیکولی به دلیل عیوب انحراف چشم ایجاد شود یا ممکن است به دلیل جابه جایی مهره‌های گردنی به دنبال عفونت راههای تنفسی یا ضربه ایجاد شود.گاهی تورتیکولی همراه با ریفلاکس در بچه‌ها دیده میشود.
مشکلات عدم درمان بیماری
اگر بیماری درمان نشود بتدریج و با گذشت زمان به علت اینکه بچه بیشتر به یک طرف می‌خوابد ممکن است یک طرف سر و صورت پهن شود. پس این بیماری می‌تواند در دراز مدت موجب نامتقارن شدن صورت شود. در سنین بالاتر کم کم ستون مهره گردنی و حتی سینه‌ای دچار انحراف جانبی یا اسکولیوز میشود. در حدود 20-10 درصد این بچه‌ها مشکلات مادرزادی مفصل لگن هم وجود دارد پس به محض دیدن این عارضه کودک باید از لحاظ مفصل لگن هم بررسی شود.
روش‌های درمان
مادر در طول روز باید اسباب‌بازی‌های بچه را در سمتی بگذارد که بچه سرش را به طرفی که مشکل دارد بچرخاند. در حین جابجا کردن بچه وی را باید طوری این طرف و آن طرف برد که مجبور شود سرش را به طرفی که مشکل دارد بچرخاند. وقتی بچه را در تخت می‌گذاریم باید او را رو به دیوار بخوابانیم تا مجبور شود سرش را برای دیدن اطراف به طرفی که مشکل دارد بچرخاند و در موقع شیر دادن هم بچه را در جهتی قرار دهیم که مجبور شود سرش را به طرف دیگر بچرخاند. درمان دیگری که در این بیماران مفید است نرمش‌های کششی گردن است. این نرمش‌ها با حرکت دادن سر، انجام میشود به نحوی که چانه بچه و گوش بچه شانه او را لمس کند. نرمش‌ها را پزشک یا فیزیوتراپ به مادر آموزش داده و مادر روزی چند بار آنها را برای بچه انجام می‌دهد. این عارضه در 90 درصد موارد با اقدامات و نرمش‌های ذکر شده خوب میشود. معمولا این درمان‌ها تا سن یکسالگی ادامه می‌یابد. اگر تا این سن بچه خوب نشد نیاز به درمان جراحی وجود دارد. در حین جراحی پزشک ارتوپد طول عضله کوتاه شده را با انجام برش‌هایی در آن بلند می‌کند. بعد از جراحی بچه باید تا مدتی فیزیوتراپی را ادامه بدهد.
دکتر علیرضا غزنوی؛ فوق تخصص ارتوپدی اطفال
