احیای عروسک فراموش‌شده دزفول/ جای خالی «بی» در خانه نوعروسان

خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: «داستان عروسک بِی همیشه در خانه ما روایت می‌شد. چرا که خاله من صاحب یک بِی قدیمی بود و همیشه دوست داشتم مادر بزرگ برای من هم، چنین عروسکی درست کند تا من هم عروسک خود را داشته باشم. تا این که با افسانه احسانی آشنا شدم و تا اندازه‌ای عروسک‌های بومی را شناختم و مادربزرگم را تشویق کردم تا هم برایم یک عروسک «بی» درست کند و هم ساختنش را به من یاد دهد. آن زمان مادربزرگم بیمار بود اما هیچ وقت یادم نمی‌رود که با چه ذوقی، برایم عروسک درست می‌کرد  و چگونه ساختن عروسک را به من توضیح می‌داد. حالا بزرگ‌ترین حسرتم این است که چرا لحظه‌لحظه اشتیاق مادر بزرگم به ساخت عروسک «بی» را ثبت نکردم. ساخت عروسک برایش خیلی با ارزش بود و می‌دانست که من «بی» را دوست دارم و اهمیت این میراث فرهنگی را درک می‌کنم. عروسک مادربزرگ را برای افسانه احسانی فرستادم و حالا چند ماهی است که با کمک او و پوپک عظیم پور که پژوهشگر عروسک‌های بومی است به ساخت بی مشغولم...»

اینها گفته‌های بهناز پویان، احیاکننده عروسک «بی» است که روزگاری در استان خوزستان و به ویژه شهر دزفول رواج داشته و حالا کمتر کسی، آن را می‌شناسد. پویان در گفتگو با خبرنگار مهر به تاریخچه این عروسک اشاره و بیان می‌کند: این عروسک بیش از 70 سال قدمت دارد. مادربزرگ مادری من، ساخت عروسک را از خاله‌اش یاد گرفته بوده؛ خاله او خیاطی می‌کرده و آن زمان از این عروسک‌ها برای تزیین اتاق عروس استفاده می‌شده است. گرچه حالا هیچ عروسی از «بی» در آراستن اتاق خود استفاده نمی کند.

به گفته احیاکننده این عروسک بومی، روزگاری «بی» و دامادش را به یک ریسه که به آن «بند اتاق» می‌گفتند به دیوار اتاق نوعروسان آویزان می‌کردند و حالا خانم‌های 40 یا 50 ساله دزفولی هم این عروسک را نمی‌شناسند و حتی مادربزرگی که به او ساخت «بی» را آموزش داده، بافتن ریسه یا همان بند اتاق را به خاطر نداشته است.

پویان، عروسک «بی» را یک میراث فرهنگی می‌داند و می‌گوید: من ساخت این عروسک را از مادربزرگم و او از خاله و مادر و مادربزرگش فراگرفته، در نتیجه این عروسک یک میراث خانوادگی برای من و بسیاری از دختران خوزستانی و به ویژه دزفولی است. بنابراین خوب است که دختران امروز، ساخت بی را از مادربزرگ‌هایی که هنوز درست کردن این عروسک را به خاطر دارند یاد بگیرند و این میراث فرهنگی ارزشمند را حفظ کنند.

اما عروسک «بی» تنها برای تزیین اتاق نوعروسان به کار نمی‌رفته؛ روزگاری بچه‌ها هم با این عروسک‌ بازی می‌کرده‌اند اما حالا آن گونه که پویان می‌گوید حتی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول هم این عروسک را نمی‌شناسد و لازم است که «بِی» ثبت ملی و ساخت آن به نسل جوان آموزش داده شود؛ شاید با ثبت عروسک «بی» و دیگر عروسک‌های بومی و آموزش آن به نوجوانان و جوانان دیگر بر تن عروسک‌های پلاستیکی، لباس محلی نپوشانند و با عنوان عروسک قشقایی و بختیاری به فروش نرسانند.

پویان در شیوه ساخت عروسک «بی» دست نبرده؛ فرم و ساختار همان است که در روزگار مادربزرگ او بوده؛ تنها در قدیم برای ساخت صورت از نی استفاده می‌شده اما حالا چون دسترسی به نی آسان نیست او از چوب استفاده می کند.

او درباره چگونگی معرفی و فروش عروسک‌های «بی» هم می گوید: من از یک سال و نیم پیش تاکنون درباره این عروسک تحقیق و نزدیک به چهار ماه است که ساخت آن را آغاز کرده‌ام. ابتدا باید این عروسک معرفی شود. از این رو در شبکه های اجتماعی به معرفی و تبلیغ «بی» پرداخته ام. امیدوارم این عروسک زیبای بومی به درستی معرفی شود.