آیا بارداری احتمال دیابت را افزایش میدهد؟

سمیرا  رومینا؛ کارشناس مامایی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، دکتر رزا زاوشی؛ دانشیار تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی قزوین

دیابت بارداری به عنوان اختلال تحمل کربوهیدرات که برای اولین بار در بارداری ایجاد یا تشخیص داده می‎شود تعریف می‎گردد. پرفشاری خون که در نتیجه بارداری بوجود می‎آید پرفشاری برخاسته از بارداری (PIH) نامیده می‎شود. پرفشاری خون برخاسته از بارداری خود به دو گروه پرفشاری خون بارداری و پره‎اکلامپسی تقسیم می‎شود. دیابت با عوارضی که ایجاد  می‌‌کند نظیر نابینایی، بیماری‌‌های کلیوی، قطع عضو، حمله‌‌های قلبی و سکته مغزی، هفتمین عامل مرگ‌ومیر و (ششمین عامل مرگ‌ومیر به وسیله بیماری) در امریکا  می‌‌باشد. زنان مبتلا به دیابت در معرض خطر فزاینده عفونت مهبل (واژن) بوده و در طی حاملگی مشکلاتی برای آنها به وجود  می‌‌آید. زنانی که در حال حاضر دچار دیابت نیستند، در دوران بارداری در معرض خطر ابتلا به دیابت دوران حاملگی قرار  می‌‌گیرند. حاملگی انسولین بیشتری را در بدن نسبت به شرایط نرمال می‌‌طلبد چون در این دوران هورمون‌‌هایی تولید  می‌‌شوند که در مقابل انسولین مقاوم هستند. برای زنان مبتلا به دیابت کنترل دقیق قندخون قبل و در طی دوران بارداری برای سلامت مادر و نوزاد حیاتی  می‌‌باشد.

میزان نقص عضو مادرزادی در نوزادان تازه متولد شده از مادرانی که قبلاً دیابت داشته اند مختلف است. این نسبت در مادرانی که قبلاً تحت مراقبت بوده‌اند بین صفر تا 5 درصد و در مادرانی که مراقبت قبلی دریافت نکرده‌اند حدود 10 درصد  می‌‌باشد. بین 3 تا 5 درصد بارداری‌‌ها در بین زنان مبتلا به دیابت منجر به مرگ نوزادان در عرض 28 روز  می‌‌شود. این نسبت در مادران غیر دیابتی 5/1 درصد  می‌‌باشد. نوزادان سنگین وزن اغلب 2 تا 3 برابر در بین زنان باردار دیابتی بیشتر دیده می‌‌شوند به خاطر احتمال درشت بودن جنین در مادران دیابتی امکان سزارین در آنها 3 تا 4 برابر زنان عادی  می‌‌باشد. احتمال اینکه زنان مبتلا به دیابت دچار مسمومیت حاملگی شوند 5 بار بیشتر از دیگران است. مسمومیت حاملگی اختلال ناشناخته‌‌ای است که علایم آن پرفشاری خون، پروتئین در ادرار، اِدِم، سردرد و تاری دید  می‌‌باشد.

تقریبا 40 درصد زنان مبتلا به دیابت حاملگی که قبل از بارداری چاق بوده اند در عرض 4 سال مبتلا به دیابت نوع 2 می‌شوند اگر زنان وزن کمتری داشته باشند احتمال مبتلا شدن به این نوع دیابت در طول مدت ذکر شده کمتر است.

یافته‌‌ها

بیماری دیابت موسوم به بیماری قند، یکی از بیماری‌‌های شایع در دنیا است. فعالیت ورزشی می‌تواند میزان قندخون را کنترل کند. یکی از مهم‌ترین آزمایش‌‌هایی که اوایل بارداری برای خانم‌‌‌های باردار انجام  می‌‌شود، آزمایش قندخون است. قندخون و کتون‌هایی که با غلظت بیش از حد طبیعی در خون مادر وجود دارند، از جفت  می‌‌‌گذرند و وارد بدن جنین می‌‌‌شوند و احتمال تولد نوزاد با نقایص مادرزادی را افزایش  می‌‌‌دهند. بنابراین کنترل درست قندخون پیش از دوران بارداری بسیار مهم است.

در طول شش هفته اول بارداری، ارگان‌‌‌های جنین شکل  می‌‌گیرند. قندخون بالا در طول این هفته‌ها بر رشد اندام‌های جنین اثر  می‌‌‌گذارد و می‌‌‌تواند سبب ایجاد نقایص مادرزادی ‌شود. به دلیل افزایش میزان قندخون جنینی، لوزالمعده جنین انسولین بیشتری می‌‌‌سازد، ولی بعد از تولد برای نوزاد توقف ترشح انسولین مشکل است، بنابراین ممکن است سطح قندخون پایین بیفتد.ترکیب برنامه غذایی اثر مهمی بر فعالیت انسولین در طی بارداری دارد.  بنابراین توصیه  می‌‌‌شود پزشک معالج با همکاری با متخصصان غدد، تغذیه برنامه غذایی صحیح را برای رسیدن به کنترل مطلوب قندخون طراحی نمایند. بسیار مهم است که برای ارزیابی رژیم غذایی خود به یک متخصص تغذیه مراجعه  شود. متخصص تغذیه با محاسبه مقدار کربوهیدرات مورد نیاز در غذاها و میان وعده‌‌ها آموزش  می‌‌دهد که چگونه مقدار کربوهیدرات‌ها موجود در هر غذا را کنترل نموده و با رعایت توصیه‌‌های تغذیه‌‌ای می‌‌توان به کنترل مقدار قندخون بیانجامد. غذای روزانه بین 3 وعده اصلی ودو تا 3 میان وعده تقسیم می‌شود. چنانچه در یک وعده مقدار زیادی غذا خورده شود مقدار قندخون به میزان زیادی بالا خواهد رفت از سوی دیگر نباید هیچیک از وعده‌‌های غذایی یا میان وعده‌های را فراموش کرد. در هنگام بارداری، نیازهای تغذیه‌ای بالا می‌‌رود و از سوی دیگر جنین نیز به تغذیه متعادلی نیاز دارد.

نشاسته

غذاهای نشاسته‌ای در نهایت به گلوکز تبدیل  می‌‌شوند بنابراین نباید در خوردن  آنها زیاده‌روی نمود اما غذاهای نشاسته‌‌ای  باید درهر وعده غذایی وجود داشته باشد و میزان آن بستگی به میزان قندخون شما دارد.

شیر

شیر غذایی سالم است و منبع مهمی ‌‌از کلسیم محسوب می‌‌شود. شیر نیز حاوی کروهیدرات (قند طبیعی) بوده و در طی بارداری روزانه مصرف 3-2 لیوان شیر توصیه می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف شیر باوزن کودک ارتباط دارد.

میوه جات و سبزیجات

میوه‌‌ها و سبزیجات غذاهای سال می‌‌هستند اما سرشار از قندهای طبیعی  می‌‌باشند  باید یک تا 3 واحد میوه در یک روز مصرف شود. یک واحد میوه عبارتست از: یک قطعه کوچک از یک میوه یا نیمی‌‌ از یک قطعه بزرگ یا حدود یک دوم فنجان از مخلوط میوه‌ها. از کمپوت میوه‌‌ها استفاده نکنید زیرا حاوی مقادیر زیادی قند می‌‌باشند. مصرف سبزیجات نیز در طول بارداری اثرمفیدی بر روی رشد جنین دارد.

صبحانه

کنترل قند‌خون درصبح بسیار مشکل است و این به دلیل تغییرات طبیعی در مقدار هورمون‌ها است. خوردن غلات صبحانه تصفیه شده و میوه‌جات در وعده صبحانه توسط زنان باردار شاید قابل تحمل نباشد. چنانچه قندخون فردی بعد از صبحانه خوردن این نوع غذاها بالا می‌‌رود نباید از این غذاها در صبحانه استفاده نماید. غالباً صبحانه حاوی پروتئین و نشاسته بهتر قابل تحمل است.

از خوردن آبمیوه بپرهیزید

برای تهیه یک لیوان آب‌میوه شما از چندین میوه استفاده  می‌‌شود،  بنابراین آبمیوه منبع تغلیظ شده‌‌ای از کربوهیدرات‌ها  است و از آنجائی‌که مایع است بنابراین می‌‌تواند سریعاً قندخون را افزایش دهد بنابراین باید از خوردن آبمیوه‌‌ها پرهیز نمود، مگر به میزان بسیار کم مثلاً  یک چهارم فنجان معمولی .

از مصرف شیرینی و دسر بپرهیزید

 کیک‌‌ها، بیسکویت‌‌ها و شیرینی‌‌ها حاوی مقادیر بسیار زیادی کربوهیدرات   می‌‌باشند این غذاها معمولاً دارای مقادیر زیادی چربی نیز هستند و از  نظر ارزش تغذیه‌‌ای نیز پایین هستند. علاوه براین از خوردن نوشیدنی‌‌های حاوی شکر نیز باید پرهیز شود. از نوشیدنی‌ها و غذاهای حاوی شکر افزوده یا عسل یا شربت ذرت باید پرهیز نمود.

در مورد مصرف محصولاتی که با نام بدون شکر عرضه  می‌‌شوند دقت کنید

محصولاتی که حاوی شکرهای الکلی هستند معمولاً با نام بدون شکر یا sugar-free عرضه  می‌‌شوند اما این محصولات همچنان حاوی مقادیر زیادی کربوهیدرات هستند بروی برچسب این محصولات بدقت به دنبال کربوهیدرات کل بگردید. شکرهای الکلی دارای اثر laxative (ملین) هستند یا سبب ایجاد نفق و تولید گاز در شکم  می‌‌شوند. از این نوع شکرها می‌توان از مانیتول، مالتیتول، سوربیتول، زایلیتول، ایزومالت نام برد. اما برخی از محصولات با برچسب بدون شکر واقعاً حاوی شکر نیستند و بروی قندخون شما تأثیری ندارند مانند ژله‌‌های رژیمی.

نتیجه‌گیری

در دیابت حاملگی بدن قادر به تنظیم قندخون در زمان حاملگی نمی‌‌باشد و غلظت قندخون در این زمان افزایش می‌‌یابد. این حالت از هفتۀ 24 تا 28 حاملگی آغاز  می‌‌شود و تا حدی مشابه وضعیت بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 می‌‌باشد. معمولاً دیابت حاملگی بعد از بدنیا آمدن نوزاد بر طرف می‌‌شود، اما احتمال ابتلأ فرد را به دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی افزایش  می‌‌دهد. رژیم‌‌های نمونه برای دیابت حاملگی شبیه به رژیم‌‌های غذایی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 است. بسیار مهم است که پیشنهادات مشاور تغذیه   بدقت در مورد نحوۀ تغذیه هنگام حاملگی و رعایت رژیم غذایی در طی این دوره در نظر گرفته شود.