سفر به ماخونیک؛ روستای لی لی پوتی های ایران

هندوستان و ایران، سرزمین شگفتی های قاره کهن نام دارند و از جمله مقصدهای باورنکردنی گردشگری که در بسیاری از جنبه های طبیعی، تاریخی، باستانی و فرهنگی، فضایی منحصر به فرد را در معرض دید عاشقان جهانگردی قرار می دهند.

ایران، اقلیم چهار فصل خاورمیانه، گوهری بکر در منطقه ای راهبردی بوده و در طول تاریخ، بسیاری را شیفته فرهنگ، طبیعت، سنت و رسوم خود کرده است و یکی از سرزمین های الهام بخش بشریت، همین سرزمین پارس به شمار می رود.

در ایران، مکان هایی برای گردش وجود دارد که حتی برای میلیون ها هموطن ایرانی، جایی ناشناخته و عجیب به نظر می رسد و در طوفان مقصدهای گردشگری لوکس و پنج ستاره پرتبلیغ این روزها، نامی از آنها در رسانه ها به زبان جاری نمی شود.

یکی از این مکان ها که بخشی از قابلیت های روستاگردی در ایران به شمار می رود، روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی، سرزمین باغ های زیبای ایران است که از آن به عنوان روستای لی لی پوتی های ایران نام می برند. روستایی به قدمت چهار هزار سال، با فرهنگ عجیب و غریب مردمانش و جایی که تا سال 1366 هجری شمسی، مدرسه ای در آنجا نبود.

کوچه های باریک و خانه های کاه گلی با سقف کوتاه در روستای ماخونیک، روستایی که به دیار لی لی پوتی ها شهرت یافته است

گزارش روستاگردی امروز روزیاتو، شما را با یکی از شگفت انگیزترین روستاهای ایران و جهان با بافت توده ای و تجمعی آشنا می کند.

پیش از ادامه بحث، گشتی 2 دقیقه ای در این روستای تاریخی و جذاب را در ویدیو زیر مشاهده کنید.

https://www.youtube.com/watch?v=KVpzQ1IL4gI

با ما همراه باشید.

داستان ماخونیک: روایت شگفتی ها

ایران، سرزمین روستاهای زیبا با طبیعتی بکر و شگفت انگیز است. از روستای پلکانی ماسوله در شمال تا روستای سرآقا سید کوهرنگ در جنوب، جای جای ایران پهناور، مملو از فرصت های گردشگری ناب در بافت های تاریخی و دست نخورده ای است که روایتگر تاریخ و بخشی از فرهنگ و سنت اقوام ایرانی به شمار می رود.

نمایی از بافت قدیمی روستای ماخونیک

یکی از شگفت انگیز ترین روستاهای کشور را باید در استان خراسان جنوبی، سرزمین باغ های زیبا جستجو کرد. جایی که به واسطه حضور میلیونی گردشگران به جهت سفر به خراسان رضوی، مجالی برای دیده شدن پیدا نکرد. اما در سالهای اخیر با توجه اداره گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی، به یکی از روستاهای هدف گردشگری این استان تبدیل شده است.

ماخونیک، نامی عجیب اما داستان جالبی دارد. روستایی است که در دهستان دُرُح بخش مرکزی شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی واقع شده‌ است. این روستا از روستاهای شگفت‌انگیز جهان به حساب می‌آید و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390، جمعیت آن 739 نفر (164 خانوار) بوده‌ است.

جایی که در نشنال جئوگرافیک، اسپوتنیک، مقصدهای باستانی و حتی کتابهای انگلیسی زبان، بسیار از آن نام برده اند و قریب به 9 هزار صفحه در اینترنت درباره آن ایندکس شده است.

منطقه ماخونیک متشکل از 12 آبادی است که روستای ماخونیک بزرگترین آنها محسوب می ‌شود. این روستا شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلارو است.

ماخونیک را روستای لی لی پوتی های ایران می نامند. اگر کتاب سفرهای گالیور (Gulliver’s Travel) اثر جذاب قرن هجدهمی جاناتان سویفت را خوانده باشید، با سفرنامه ای روبرو می شویم که روایتگر بخشی از سفرهای ماجراجویانه ناخدا لموئل گالیور به برخی ممالک دور افتاده جهان است.

این کتاب یکی از آثار ماندگار و کلاسیک ادبیات انگلیسی بوده و یکی از معروف ترین آثار ادبیات داستانی جهان به شمار می رود که تا کنون از آن، کمیک استریپ، فیلم، پویانمایی و مجموعه های تلویزیونی بسیاری ساخته شده است.

در یکی از سفرهای ناخدا گالیور، کشتی طوفان زده او شکسته می شود و وی به دریا افتاده و پس از مدتی، امواج خروشان، پیکر تنومند وی را به ساحل می برد. گالیور وقتی به هوش می آید، خود را در دربند طناب هایی می بیند که به زمین میخکوب شده است و در کنارش، مردمانی با قد پانزده سانتیمتر قرار دارد که لی لی پوت نامیده می شوند.

او مدتی در سرزمین لی لی پوتی ها می ماند. مردمان این اقلیم عجیب، روایت عجیب تری دارند. سالهاست که بر سر شکستن تخم مرغ از سر یا ته، با یکی از کشورهای همسایه اختلاف و جنگ دارند. پادشاه لی لی پوتی ها، تصمیم می گیرد که در جنگی با کمک گالیور، مملکت همسایه را شکست بدهد و چون گالیور مخالفت می کند، پادشاه دستور کور کردن او را می دهد.

گالیور می گریزد و خود را به مملکت همسایه می رساند و با کمک این مردم، یک کشتی عظیم ساخته و از راه دریا می گریزد.

داستان لی لی پوتی های جاناتان سویفت، خیلی بی ارتباط با لی لی پوتی های ایران نیست. مردم ماخونیک به دلیل نزدیکی این روستا با افغانستان، اصالتی افغانی داشته و این روستای جذاب را برای زندگی انتخاب کردند. در مسیر جاده سریشه به روستای درح، این روستا قرار دارد.

گفته شده است که درباره این روستا، سابقه خاص مکتوبی وجود ندارد و فقط کلنل چارلز ادوارد دبیت در کتاب سفرنامه خراسان و سیستان در دوره ناصر الدین شاه قاجار، به توصیف منطقه ماخونیک پرداخته است. شواهد نشان می دهد که ساکنان روستا، در ابتدا دامدار و کوچ نشین بوده و در دوره های بعد در منطقه ماخونیک، به ویژه در روستای ماخونیک سکنی گزیده اند.

وجود سنگ نگاره های در نزدیکی قنات ماخونیک که نقش های چوپانی و بسیار قدیمی بر روی آن نقش بسته است، گواهی بر قدمت این روستای تاریخی شگفت انگیز خراسان جنوبی دارد.

از آثار تاریخی این منطقه می توان به سنگ نگاره ماخونیک، بنای برخ و قلعه، برج گل انجیر، منزل سرگردونی و نادر مرده اشاره کرد.

مردمان این منطقه شگفت انگیز ایران، اکثرا سنی مذهب هستند و به زبان فارسی و لهجه خاصی صحبت می کنند.

یکی از جذابیت های روستا، همانطور که از وجه تسمیه آن بر می آید، قد کوتاه مردمانش است که بر اساس یافته های رسانه ای، کم تر از 150 سانتیمتر است. البته این موضوع برای روزگاران نه چندان دور بوده و اگر اکنون به این خطه سفر کنید، با سرزمین کوتوله ها مواجه نخواهید شد.

عجایب ماخونیک

ماخونیک را همانطور که گفتیم، یکی از هفت روستای شگفت انگیز جهان می نامند و برای مدتها، کشیدن سیگار، تماشای تلویزیون و نوشیدن چای بنا به سنت دیرین، ممنوع بود.

ماخونیک روستای شگفت انگیز ایران، بدون علف و در منطقه ای خشک که بین کوه ها محصور شده است، قرنها بدون توجه گردشگران و حتی هموطنان بود و از نظرها ناپدید ماند.

حتی در گذشته ها، این روستا هیچ راه دسترسی نداشته است و در سالهای اخیر برای دسترسی به این روستا قسمتی از کوه را شکاف داده تا جاده ای برای روستا بسازند.

مهمترین ویژگی روستای ماخونیک را بافت قدیم روستا باید دانست که روستا خانه های محقر خشتی گلی بدون حیاط و ایوان و پنجره و کیپ تا کیپ هم ساخته شده اند که هنوز بعد از گذشت سال ها برخی از اهالی این روستا در این خانه ها روزگار را سپری می کنند.

معماری عجیب در روستاهای ایران، روایتی جالب از سرزمین لی لی پوتی ها دارد. چیزی که در نگاه اول در روستای ماخونیک خراسان جنوبی توجه گردشگران را به خود جلب و بیشتر از هرچیزی آنها را شگفت زده می کند سبک معماری خانه های این روستا است. خانه های ماخونیک بسیار کوچک و هرکدام حاوی یک اتاق ده یا دوازده متری.

نمایی از ورودی برخی از خانه ها در بافت قدیمی روستای ماخونیک خراسان جنوبی

یکی از فعالان گردشگری خراسان جنوبی درباره معماری خانه های لی لی پوتی های ایران گفت:

“با کالبد شکافی خانه های متروکه روستای ماخونیک به این نتیجه می رسیم که برای ساخت هر خانه در گذشته ابتدا زمین را به اندازه یک الی 1.5 متر به داخل زمین حفر شده و بعد دیواری به ارتفاع تقریبی یک متر با گل و سنگ ساخته اند و همه جایش را با گل نما کاری کرده اند.”

سقف خانه ها در بافت قدیم روستای ماخونیک با چوب و شاخ و برگ درختان ساخته شده است و به نظر می رسد که علت این سبک معماری، نبود امکانات و مصالح ساختمانی بوده و اینکه با این شیوه علاوه بر ایجاد امنیت، از ائتلاف گرما و سرما در زمستان و تابستان جلوگیری شده است.

در گذشته مردم روستای ماخونیک شش الی هشت نفر در خانه دوازده متری زندگی می کردند که خانه ها غیر از در ورودی هیچ راهی به بیرون نداشتند.

فرهنگ ماخونیکی ها

لی لی پوتی های ایران، فرهنگ خاص خود را دارند که یکی از جنبه های شاخص برای شناخت این اقلیم شگفت انگیر است. یکی از این نشانه های فرهنگی جالب، مسکن است و بافت مسکونی روستا، در دامنه تپه و خانه ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده اند که یادآور روستای صخره ای ایران است.

همچون روستای ماسوله که پشت بام خانه ها، حیاط خانه دیگری است، کف خانه ها حدود یک متر از سطح زمین پایین تر است و دارای یک درب کوتاه چوبی بوده که بعضا برای ورود به خانه، باید نیم خیز شد.

اغلب یکی دو پله درگاهی، فضای بیرونی را به کف خانه متصل می کند. به علت آنکه هوای این ناحیه سرد است، مردم ، خانه ها را کوچک و کم ارتفاع می ساختند تا گرم شدن آن راحت باشد. البته کوتاهی قد آن ها، آنان را در این مسیر یاری می کرد.

هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک است که برای نگهداری گندم و جو از آن استفاده می شد. کورسک که اجاق گلی برای طبخ غذا است نیز در خانه ها وجود دارد. عمده مصالح به کار رفته در مسکن روستایی ها، سنگ و چوب و هیزم و کاه گل به شمار می رود.

مراسم جذابی اهالی روستا به مناسبت های مختلف ملی و مذهبی دارند و غذاهای سنتی و پوشاک محلی آنان، همواره در کانون توجه معدود گردشگران این منطقه قرار می گیرد. فرهنگ روستا، فرهنگ دامداری و کشاورزی است و برخی از اهالی در معادن سنگ نیز مشغول به کار هستند.

تصور نکنید که با سفر به سرزمین لی لی پوتی های ایران، با منطقه ای بدون سیستم لوله کشی، آب، برق و تلفن مواجه خواهید شد! همه این امکانات در روستای چند صد خانواره خراسان جنوبی در دسترس است و البته برای اقامت شبانه در آنجا، جایی در اختیار شما نباشد.

آثار تاریخی و رسوم ماخونیکی ها

یکی از نقاط دیدنی روستای ماخونیک شهرستان سربیشه را باید «برج سنگی» دانست. این برج در طبقات بالای روستا ساخته شده بطوریکه به اطراف روستا اشراف داشته، از این برج جهت دیده بانی استفاده می کردند تا در صورت حمله احتمالی دشمن، به همه اهالی روستا اطلاع دهند.

همچون بسیاری از روستاهای تاریخی کشورمان، کوچه های سرزمین لی لی پوتی ها در بافت قدیم روستای ماخونیک، خیلی باریک است و تنها انسان به تنهایی می تواند از کوچه ها عبور کند.

نوع خوراک مردم این خطه همچون کوچه ها و خانه هایشان جالب است.  تا سالهای قبل تنها منبع غذایی مردم این روستا شلغم و چغندری بوده که در اطراف روستا کاشت می شده که به شکل آب پز طبخ می کردند گاهی هم با آرد مخلوط و چیزی شبیه آش درست می کردند که در اصطلاح محلی به آن «پختک» می گویند.

در روستای ماخونیک غیر از درخت عناب درختی دیگری کشت نمی شود و البته در اطراف این روستا درخت بنه نیز به صورت خود رو وجود دارد و بنه همان درختی است که اهالی روستا میوه آن را جمع آوری کرده و پس از خشک کردن می کوبند و با آرد و شلغم به مصرف غذایی می رسانند.

اگر به اطراف این روستای جذاب بروید، باغچه های ریز و درشتی در گذشته ایجاد شده که در گذشته در آنها محصولاتی چون گندم و جو، علوفه، و چغندر و شلغم نیز کاشت می کردند وی در حال حاضر بیشتر سیر کاشت می شود.

توصیه هایی برای سفر به سرزمین لی لی پوتی ها

نقشه ماخونیک در سربیشه استان خراسان جنوبی و مناطق گردشگری اطراف

1- برای سفر به این خطه جالب، نوروز 96، فرصت خوبی است که با سفر به خراسان جنوبی، با موسسات گردشگران آنجا می توان سفری یک یا دو روزه را به روستای ماخونیک ترتیب داد.

2- طبق اعلام مسئول پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی، آب قروت، کشک، قلورشیر، قلور ترش، گندم کله، سوزی، اشکنه زن کاهل، آب دوغ، گرماس، آب ماست، کاچی شلغم، اشترغاز، تلخو و پختیک را از مهمترین غذاهای مرسوم روستای ماخونیک است.

3- پختیک یکی از مهمترین و عمده ترین مواد غذایی مردم بوده و معمولا برای نهار آن را مصرف می کنند که این وعده غذایی را در گویش محلی به آن «نیم روز» می گویند و در سفر احتمالی خود، این غذا را امتحان کنید.

4- اگر به این منطقه سفر کردید، تصاویر خود را در شبکه های اجتماعی برای آگاهی دیگر هموطنان به اشتراک گذاشته و از هشتگ لی لی پوتی ها و ماخونیک برای معرفی این دیار جذاب ایران،‌ استفاده کنید.

5-چنشت، سرزمین رنگ های ایران، دیگر روستای شگفت انگیز استان خراسان جنوبی است که بازدید از آن را نیز توصیه می کنیم.

6- سربیشه، دیار روستاهای تاریخی ایران است. در سفر به این منطقه، حتما از راهنمایی اهالی استفاده کنید.

7- طرح مطالعاتی جهت توسعه روستای ماخونیک از سال 1390 در حال انجام است. حمایت مالی از طرح های ملی ایران برای توسعه گردشگری و حفظ میراث ایرانیان، وظیفه ملی است. بنابراین بد نیست که به صندوق بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی کشور کمک کنیم.

8- در صورت قصد سفر به استان جذاب خراسان جنوبی داشتید، از درگاه اداره کل گردشگری این استان راهنمای آنلاین دریافت کنید.

اگر به سرزمین لی لی پوتی ها رفتید، تصاویر خود را از طریق کانال های ما در اینستاگرام و تلگرام ارسال کنید. امیدواریم ایران عصر 1400، شاهد محرومیت زدایی از همه نقاط کشور از جمله اقلیم لی لی پوتی ها باشد.