کتاب ایرانی، برای طراحی جهانی !

سال‌ها پیش در دهه هشتاد و اوایل دهه نود میلادی، یک شرکت اروپایی سازنده خودرو که محصولات جعبه مانند و مکعبی شکل (معروف به سه جعبه‌ای یا 3-Boxes) گران قیمت آن، به ایمنی معروف بوده و بیش‌تر مشتریان آن را نیز پزشکان، وکلا و صاحبان شرکت‌ها تشکیل می‌دادند، درست در زمانی که سایر خودروسازان برجسته دنیا شروع به انجام پژوهش‌های گسترده بر روی طراحی آیرودینامیکی خودروها وراه‌اندازی و تجهیز تونل‌های باد کرده بودند، شعار متمایزی را برای تبلیغات محصولات چهارگوش و قوطی مانند خود انتخاب کرده بود: شعار سرسختانه این شرکت این بود: "ما نمی‌گذاریم که خودروهایمان به دست باد طراحی شوند!"

اما بلاخره روند بین‌المللی پیشرفت و تغییر طراحی خودرو‌ها از شکل‌های جعبه مانند مکعبی شکل به فرم‌های گرد و قوس‌دار آیرودینامیکی و تغییر میل و سلیقه مشتریان، متناسب با این روند جهانی کار خود را کرد. این شرکت در نهایت ورشکست شد و دست آخر مالکیت آن به یکی از خودروسازان چینی رسید! شاید تاکنون متوجه نام این شرکت شده باشید. بله نام شرکت مورد نظر ولووی سوئد بود! هم‌اکنون خودروهای این شرکت کاملا با ملاحظات آیرودینامیکی و با آزمایش‌های گوناگون در تونل باد طراحی و ساخته می‌شوند.

بنابراین آیرودینامیک دانش مفید و در عین حال مهمی است! البته نه تنها به خاطر این که در سرعت‌های بالا سبب کاهش سروصدا و زوزه باد و افزایش پایداری خودرو می‌شود یا نه فقط به این دلیل که سبب کاهش مقاومت هوا در برابر حرکت خودرو و کاهش مصرف سوخت می‌گردد. حتی نه به خاطر ده‌ها دلیل فنی و مهندسی مهم و تاثیرگذار دیگری که در کتاب‌ها و مراجع علمی به آن‌ها اشاره شده است بلکه به خاطر این که طراحی آیرودینامیکی به نوعی می‌تواند نشاندهنده سرعت، قدرت و جذابیت یک خودرو بوده و منجر به فروش بهتر آن در بازار یا شکست گردد!

و اما در ایران!
سال‌ها پیش زمانی که هنوز دانشجو بودم، همواره به این فکر می‌کردم که چرا کشور ما پس از سال‌ها تولید خودروی پیکان، هنوز نتوانسته بود طراحی آن را تغییر داده و کیفیت آن را بهبود بخشد! این موضوع سبب شد تا پروژه پایانی یا دانش آموختگی را به پژوهش و کنکاش پیرامون این مسئله اختصاص دهم. در طول انجام این پژوهش، رفته رفته به این نتیجه رسیدم که کشور ما امکانات، توانمندی‌، دانش فنی و فن‌آوری مورد نیاز برای طراحی، ساخت و تولید اقتصادی و قابل رقابت یک خودروی جدید و به روز را در اختیار ندارد. برای نمونه در آن دوران حتی یک آزمایشگاه استاندارد یا مرکز پژوهشی خودرو با تجهیزات لازم و مورد نیاز در ایران وجود نداشت. هیچ‌گونه استاندارد ملی برای خودروها تدوین نشده و هیچ‌گونه پژوهش دانشگاهی کاربردی مفید و مؤثری هم در زمینه طراحی مهندسی خودرو در دانشگاه‌های کشور انجام نگرفته بود! به هرحال متأسفانه هنوز هم در بسیاری از موارد، نواقص و کمبودها و کاستی‌هایی که به آن‌ها اشاره شد، وجود داشته و به طور کامل برطرف نشده‌اند که یکی از آن‌ها دانش آیرودینامیک است!

برای مثال، اگرچه امروزه طراحی آیرودینامیکی خودروها به منظور کاهش هرچه بیش‌تر مصرف سوخت و آلایندگی هوا و هم‌چنین سایر ملاحظات فنی و مهندسی مانند افزایش پایداری و فرمان‌پذیری خودرو، کاهش سر و صدای ناشی از باد در سرعت‌های بالا و ... اهمیت خاصی پیدا کرده و انجام آزمایش‌های آیرودینامیک خودرو در تونل باد به صورت یکی از اصلی‌ترین و ضروری‌ترین آزمایش‌ها در صنعت خودروسازی درآمده‌اند، اما جالب است در کشور ما که بیش از چهار دهه در زمینه مونتاژ و تولید خودرو سابقه داشته و در سال‌های اخیر ادعای توانایی طراحی و مهندسی مستقل خودرو را دارد، هنوز هیچ‌گونه آزمایش آیرودینامیکی خودرو در تونل باد تمام قد انجام نشده و هم‌چنان اشتباهات و نواقص آیرودینامیکی فراوانی در محصولات خودروسازان داخلی به چشم می خورند. در دنیایی که حتی بر روی انواع توپ‌های فوتبال، والیبال، بیس بال و ... آزمایش‌های آیرودینامیکی در تونل باد انجام می‌شود تا بررسی شود که این توپ ها در هنگام شوت زدن و پرتاب شدن، چگونه مسیرشان را طی می‌کنند، آیا از مسیرشان منحرف می‌شوند یا خیر و هم‌چنین چگونگی حرکشان در طول مسیر در هوا کاملا مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار می‌گیرد، خودروسازان داخلی هنوز طراحی و آزمایش‌های آیرودینامیکی را چیزی فانتزی و تفننی تلقی می‌کنند!
در کنار نبود یا کمبود امکانات و تجهیزات آزمایش‌های آیرودینامیک خودرو در کشور، نبود هیچ‌گونه راهنما و مرجع کاربردی در این زمینه آیرودینامیک که بتواند مورد استفاده دانشجویان، طراحان، مهندسین و علاقه‌مندان خودرو قرار گیرد، سبب شد تا تصمیم بگیرم دست به کار شده و کار تألیف و ترجمه یک کتاب در این زمینه به نام "دانستنی‌های آیرودینامیک خودروهای سواری" را با یاری پروردگار به پایان برسانم.

جالب‌ آن‌که تا پیش از چاپ و انتشار این کتاب در سال 1393 ، هیچ‌گونه مرجع چاپی دیگری در زمینه آیرودینامیک خودرو در بازار کتاب وجود نداشت در حالی که درباره آیرودینامیک هواپیما می‌توانید به وفور کتاب در بازار پیدا کنید به طوری که انسان تصور می‌کند که ایران یکی از مراکز عمده تولید هواپیما در جهان است!

به هر حال کتاب آیرودینامیک خودرو در پنج فصل تنظیم شده که فصل اول آن برای آشنایی بیش‌تر خوانندگان محترم با سیر تکامل تدریجی طراحی آیرودینامیکی خودروها، به پژوهشی تاریخی در این‌باره می‌پردازد. در فصل دوم اصول و مفاهیم اولیه آیرودینامیک خودروها که دانستن آن برای هر طراح و مهندس خودرو جالب و ضروری‌ است توضیح داده می‌شود. فصل سوم به شرح جزئیات بیش‌تر و عمیق‌تری در این‌باره پرداخته و فصل چهارم به ویژگی‌ها و تفاوت‌های تونل‌های باد و چگونگی انجام آزمایش‌های آیرودینامیکی در این تونل‌ها اختصاص یافته است. فصل پنجم نیز نکات کاربردی و چگونگی بهبود ویژگی‌های آیرودینامیکی خودروهای سواری را با جزئیات کامل‌تری بیان کرده است.
از آن‌جایی که برای نوشتن این کتاب قصد داشتم از بخش‌هایی از نمودارها و مطالب یک کتاب خارجی که نویسنده آن یک متخصص آیرودینامیک ژاپنی به نام "Prof. Shinri Muto " بود و توسط مجله بین‌المللی طراحی اتومبیل به نام Car Styling به عنوان یک ویژه‌نامه جداگانه چاپ و منتشر شده بود؛ کمک بگیرم، با نوشتن نامه‌ای از ایشان اجازه خواستم. پس از دریافت اجازه کتبی ایشان و چاپ کتاب "دانستنی‌های آیرودینامیک خودروهای سواری"، یک نمونه از آن را برای ملاحظه استاد ژاپنی فرستادم.

بعد از مدتی، پیامی را از پروفسور ژاپنی دریافت کردم که در آن پیشنهاد جالبی مطرح شده بود. ایشان که از کتاب دریافتی خوششان آمده بود، پیشنهاد کرده بودند که به عنوان یک کار علمی مشترک، کتاب را به زبان انگلیسی و به همراه یک بخش از پژوهش‌های ایشان درباره خنک‌کنندگی موتور Engine Cooling چاپ کرده و در سطح بین المللی معرفی نماییم!
پروفسور موتو به همراه یک استاد چینی دیگر به نام پروفسور "وانگ بینگانگ" از سال 1980 میلادی تاکنون نقش مهمی در توسعه و پیشرفت صنایع خودروسازی چین داشته‌اند. در این میان حتی خودروسازان چینی نیز که سابقه چندانی در صنعت خودروسازی نداشتند، به اهمیت فوق العاده و تاثیربی‌چون و چرای این نکته ‌پی برده‌اند و با کمک گرفتن از مشاوران و متخصصان برجسته آیرودینامیک از سراسر دنیا و راه اندازی و استفاده از تونل‌های باد مرکز تحقیقاتی داخلی و خارجی، طراحی خودروهایشان را به طور چشم‌گیری بهبود داده‌اند به طوری که امروزه همگان تقریبا اذعان دارند که خودروهای چینی جدید با مدل‌های حتی یک دهه قبل خود قابل مقایسه نیستند. اوج تلاش و پیشرفت چینی‌ها در طراحی آیرودینامیکی خودروها را می توان در مدل های جدید شرکت های خودروسازی این کشور به روشنی ملاحظه کرد.

پروفسور موتو از سال‌ها پیش بنا به دعوت صنایع خودروسازی و دانشگاه‌های چین، بیش‌تر مواقع سال را در این کشور به‌سر‌برده و به آموزش، انتقال تکنولوژی و پژوهش در این زمینه مشغول هستند. وی سال‌ها سرپرستی و مدیریت آزمایش‌ها و پژوهش‌های آیرودینامیک در تونل باد انستیتو تحقیقات خودرو ژاپن JARI را بر عهده داشته و مدت‌ها عضو کمیته آیرودینامیک انجمن مهندسین خودرو آمریکا SAE بوده‌ است.
ایشان هم‌چنین تاکنون در طراحی آیرودینامیکی خودروهای بسیاری، از اتومبیل‌های فرمول و مسابقات سرعت گرفته تا خودروهای هیبریدی که مقام‌های برتری را چه از نظر رده‌بندی و امتیاز و چه از نظر میزان فروش در بازار کسب کرده‌اند، دخالت و نظارت داشته‌اند.

به هر حال این گونه بود که همکاری و ارتباط سه جانبه‌ بین بنده، پروفسور موتو و دوست عزیزم آقای مهندس تقی ایزدپناه؛ طراح خودرو از انگلستان که زحمت ترجمه کتاب از فارسی به زبان انگلیسی را قبول کردند، شکل گرفت. در کل از زمان شروع و تعریف این همکاری مشترک تا پایان چاپ کتاب؛ شامل ترجمه، تایپ، غلط‌گیری، ویراستاری، تهیه تصاویر، صفحه بندی و طراحی چیزی در حدود یک سال و نیم به طول انجامید.
بدون شک این برای اولین بار در دنیاست که یک متخصص طراز اول ژاپنی، یک طراح خودرو از انگلستان و یک مهندس و نویسنده خودروی ایرانی با همکاری یکدیگر به طور مشترک کتابی تخصصی درباره آیرودینامیک خودرو به زبانی ساده و روان برای استفاده پژوهشگران، مهندسان و دانشجویان کشورهایی که در آن‌ها صنعت خودروسازی رو به توسعه و گسترش است چاپ کرده‌اند! آن هم کتابی که بخش‌های زیادی از آن از فارسی به انگلیسی برگردانده شده!

کتاب "آیرودینامیک کاربردی خودرو"، در سمینار خودروهای برقی EV که در ماه اکتبر در شهر شانگهای چین توسط انجمن بین‌المللی مهندسین خودرو(Society of Automotive Engineers) SAE برگزار گردید، به علاقه‌مندان و طراحان و مهندسان خودرو در دنیا معرفی و عرضه گشت.

مشخصات کتاب‌ها:

نام کتاب: "دانستنی‌های آیرودینامیک خودروهای سواری"
ISBN /شابک: 8-947-380-964-978
ناشر: نشر ثالث – خیابان کریم خان- بعد از ایرانشهر- شماره 148- کتاب‌فروشی ثالث
پخش: میدان انقلاب – خ اردیبهشت- کوچه مبین- شماره 2- واحد یک – پخش صبور - تلفن: 66408958

نام کتاب: “Applied Car Aerodynamics”
ISBN /شابک: 3-3-94605-600-978
قطع: A4 - تعداد صفحات: 126
ناشر: روز هشتم (The Eight Day)
نویسندگان: پروفسور شینری موتو، مهندس تقی ایزدپناه، مهندس محمدرضا زرین
Prof. Shinri Muto, Taghi Izadpanah, Mohammad Reza Zarrin