فریدون ممقانی؛ مشاور تغذیه و رژیم درمانی
چاقی عمده‌ترین عامل خطر بسیاری از بیماری‌های شایع درجهان از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی وعروقی، پرفشاری خون و سنگ‌های کیسه صفراوی است. علل چاقی تا به امروز به طور کامل مشخص نشده است اما پاتوفیزیولوژی آن بواسطه کشف برخی از هورمون‌ها به عنوان یک موضوع تحقیقاتی مورد توجه زیادی می‌باشد، به طوری که در دو دهه گذشته علاقه دانشمندان به مطالعه بیشتر در مورد بافت آدیپوز و مکانیسم‌های دخیل درآن بیشتر شده است.
در افراد چاق بیان mRNA ژنob (چاقی) در سلول‌های چربی بیشتر بوده و در نتیجه این افراد سطح لپتین بالاتری نسبت به افراد لاغر دارند . بافت آدیپوز ارگان درون ریز فعالی است که در تولید لپتین، TNF-a، متابولیسم چربی (هیدرولیز تری گلسیرید و آزاد سازی اسید‌های چرب) نقش دارد.
لپتین هورمون 16 کیلو دالتونی محصول ژنob بوده که برای تنظیم وزن طبیعی و کاهش وزن ضروری می‌باشد. محل اصلی ساخته شدن لپتین، بافت چربی سفید است، اما مقدار کمی نیز در اپیتلیوم روده، جفت، عضلات و مغز ساخته می‌شود. لپتین پس از ترشح به صورت آزاد یا متصل به پروتئین‌های حامل در خون پخش می‌شود و با اتصال به گیرنده‌هایی در هیپوتالاموس سبب تغییر بیان ژن نروپپتید‌های کنترل کننده دریافت و مصرف انرژی می‌شود.
اساسا عملکرد لپتین این است که به صورت پیامی از چاقی جلوگیری کند، زیرا در موش‌هایob/ob با کمبود لپتین و در موش‌هایdb/db مقاوم به لپتین، پرخوری, چاقی، هیپرگلیسمی وهپرانسولینمی مشاهده شده است. تجویز لپتین نوترکیب منجر به سیری، افزایش مصرف انرژی و همچنین کاهش وزن در این موش‌ها گردید. سطح لپتین سرم نشانگر مقدار انرژی ذخیره شده در بافت چربی است.
غلظت لپتین همبستگی مثبت بالایی با نمایه توده بدن، مقدار چربی و درصد چربی بدن دارد و به موازات بالا رفتن آن، مقدار ذخایر بافت آدیپوز افزایش می‌یابد. غلظت این هورمون در زنان بیش از مردان و همچنین درافراد چاق بیش از افراد لاغر است. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که تولید لپتین هم در محیط خارج و هم در محیط داخل توسط چندین هورمون و ماده شیمیایی کنترل می‌شود.
این مطالعات ثابت کرده‌اند که تولید لپتین توسط انسولین و گلوکو کورتیکوئیدها یا نوروپپتیدY به صورت افزایشی وتوسط cAMP یا مشتقات تیازولیدین دیون‌ها به صورت کاهشی کنترل می‌شود. تغییرات هماهنگ در بیان ژن لپتین به دلیل تغییرات وضعیت متابولیک، کنترل هورمونی یا کنترل متابولیک در بیان ژن لپتین را پیشنهاد می‌کنند. یک کاندیدای عمده برای چنین کنترلی انسولین است، انسولین سطوح لپتین را بصورت مزمن کنترل می‌کند.
مطالعات قبلی نشان داده‌اند که هیپرانسولینمی با افزایش بیان ژن پروتئین لپتین در مدل‌های چاق جوندگان که به طور ژنتیکی ایجاد شده بودند ارتباط دارد . همچنین گزارش شده که انسولین، mRNA لپتین را در آدیپوسیت‌های موش صحرایی بطور مستقیم تحریک می‌کند و چاقی درانسان نیز با افزایش mRNA لپتین همانند افزایش سطوح پلاسمایی آن ارتباط دارد،اما گزارشی از اثر انسولین بر روی ترشح لپتین وجود ندارد.
بر این اساس بعضی محققین در مطالعات نشان دادند که انسولین (حداقل در کوتاه مدت) ترشح لپتین را در انسان‌ها افزایش نمی‌دهد وهیپرلپتینمی در افراد چاق احتمالا نتیجه هیپرانسولینمی نمی‌باشد. غلظت‌های خونی لپتین در جوندگان و انسان به طور شبانه روزی با پیک افزایش شبانه کنترل می‌شود. مطالعات قبلی ثابت کرده‌اند که گلوکورتیکوئیدها سنتز و ترشح لپتین را در بافت چربی انسان هم درمحیط داخل و هم درمحیط خارج افزایش می‌دهند.
گلوکوکورتیکوئیدها به دلیل اثرات آدیپوژنیک وتحریک کردن اشتها یا به سبب داشتن اثرات ضد انسولینی نظیر گلوکونئوژنز وایجاداختلال در جذب گلوکز، در کنترل وزن بدن وپاتوژنز چاقی نقش دارند. همچنین مطالعات نشان دادند که تستوسترون روی ترشح لپتین اثر ندارد؛ استروئیدهای آندروژنیک مهارکنندگان قدرتمند ترشح لپتین در بافت چربی زنان هستند.
در صورتی که بر روی بافت چربی مردان اثر نداشته و یا به ندرت اثر می‌کنند. به دلیل عدم اثر ترکیبات استروئیدی بر روی بافت چربی مردان همراه با نقش تحریکی استروژن‌ها که قبلا بر روی آدیپوسیت‌های زنان گزارش شده است، محققان پیشنهاد کردند که اختلافات وابسته به جنس مشاهد شده در سطوح لپتین در درون بدن بر خلاف آنچه که تصور می‌شد، به دلیل تعدیل هورمونی ترشح لپتین در زنان می‌باشد تا اثر مهاری آندروژن‌ها در مردان...
برای خواندن بخش دوم -لیپتین زنگ سیری بدن- اینجا کلیک کنید.
