به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی خبرگزاری میزان یکی از لوازم توسعه و پیشرفت در هر امری توجه به ابعاد علمی آن است. اگر برای هر کار جدیدی که قرار است رخ دهد کار پژوهشی متناسب انجام شود احتمال خطا و شکست در آن کاهش یافته و احتمال موفقیت در آن کار دوچندان خواهد شد.
یکی از اقدامات مهم دستگاه قضایی در سالیان اخیر تاسیس و راه اندازی پژوهشگاه قوه قضاییه است. پژوهشگاهی که قرار است در ابتدا نیازهای علمی و پژوهشی دستگاه قضایی را شناسایی و سپس تامین کند.
پژوهشگاهی که به خوبی توانسته حلقه بین دستگاه قضایی کشور و مراکز علمی و دانشگاهی باشد و با همکاری این نهادها به تامین نیازهای پژوهشی بپردازد.
با این اوصاف یکی از کارهای مهم و جدی این پژوهشگاه که به طور جدی دنبال می‌شود تهیه درختواره واژگان حقوقی است. درختواره ای که جای خالی آن در مراکز علمی و پژوهشی و در بین اساتید و محققان خالی است.
دکتر همایون حبیبی معاون پژوهشی پژوهشگاه قوه قضاییه در گفت‌وگو با خبرنگار گروه حقوقی و قضایی خبرگزاری میزان با اشاره به روند توسعه درختواره واژگان حقوقی به آخرین وضعیت این درختواره اشاره کرد و گفت: یکی از مسائل سخت در هر علمی ایجاد درختواره علمی است؛ اما در رشته حقوق با گستردگی خیلی زیادی که این رشته دارد در کشور هیچ کار درخور توجهی در این زمینه انجام نشده است.
وی گفت: البته کارهای مختلفی شده است؛ اما مقطعی بوده اند. به طور مثال در روزنامه رسمی برای تهیه درختواره علمی یک نرم افزار تهیه شده است، اما آن درختواره مربوط به قوانین بوده و بر اساس قوانین دسته بندی شده و لذا این درختواره محدود به قانون بوده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه قوه قضاییه ادامه داد: وقتی ما در حوزه رأی وارد شدیم و شروع به استخراج آرا برای شکل دادن به رویه قضایی کشور کردیم دنبال یک هدف بزرگ بودیم.
حبیبی تصریح کرد: یکی از مهمترین کار‌هایی که در هر نظام حقوقی باید انجام شود این است که ببینیم خروجی اجرای قانون در کشور چگونه است؟ این خروجی را در آرای دادگاه‌ها می‌توان دید؟ زمانی که دادگاه‌ها قوانین را اجرایی کردند آن زمان می‌توان دانست که معنی فلان قاعده چیست؟
این مقام مسئول گفت: به همین دلیل در کشور‌های مختلف سعی می‌کنند نمونه هر رای را در مواجهه با هر موضوعی استخراج کنند که حالا ممکن است به یک روش خاص انجام ندهند بلکه روش‌های متعددی داشته باشند.
وی گفت: این کار باعث می‌شود که رویه دادگاه‌ها به هم نزدیکتر شود، چون دادگاه‌ها نیز از آرای یکدیگر خبر ندارند. پس از تهیه و انتشار آرا تازه معلوم می‌شود که در مواجهه با یک موضوع ممکن است برخی دادگاه‌ها یک روش و برخی دیگر روش دیگری را به کار گرفته باشند.
حبیبی با بیان اینکه بنابراین انتشار آرا می‌تواند همه این مسائل را حل و فصل کند، ادامه داد: برای اینکه بتوانیم این نکته را کشف کنیم باید بتوانیم همه موضوعات مشابه را کنار هم قرار دهیم. پس از این کار است که مشخص می‌شود که مثلا این موضوع‌ها که رسیدگی شده است همه یکی هستند، اما جواب‌ها متفاوت است.
وی خاطرنشان کرد: لذا برای این کار باید یک درختواره علمی داشته باشیم که بتوانیم این موضوعات را کنار هم قرار دهیم. از آنجا که محاکم باهم ارتباطات عرضی دارند یعنی در یک رای هم مسائل آئین دادرسی داریم و هم تجاری یا در عین حال ممکن است مسائل کیفری داشته باشیم پس این ارتباطات پیچیده ممکن است وجود داشته باشد؛ بنابراین باید این درختواره حقوقی این ارتباطات را هم بتواند نشان بدهد؛ لذا برای ما ربط این درختواره با قوانین و مقررات هم از اهمیت زیادی برخوردار است.
این مقام مسئول اظهار کرد: بنابراین وقتی که حکم‌ها صادر شد ملاحظه می‌کنیم گستره موضوعات حقوقی در دادگستری و آن چه که در آرا وجود دارد خیلی بیشتر است.
وی با بیان اینکه ما باید بتوانیم در یک روش علمی همه موضوعات مشابه را این درختواره بچینیم، گفت: طبیعتا با توضیحاتی که داده شد می‌توان فهمید که این کار یک کار بسیار سخت است. چون برخی از کشور‌های جهان حتی پس از 100 الی 150 سال تجربه هنوز به انتهای درختواره مورد نظر خود نرسیده اند و هنوز در حال اصلاح درختواره خود هستند.
حبیبی گفت: مثلا برای تهیه درختواره 20 سال صرف کرده و یک استاندارد را ایجاد و آن را اجرا کردند، اما پس از 50 الی 60 سال ملاحظه کردند که نیاز به اصلاح دارد و لذا هنوز هم در حال اصلاح آن هستند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه قوه قضاییه افزود: خود این ادبیات حقوقی هم مداوم در حال گسترش است. به طورمداوم اصطلاحات جدید، وقایع جدید، قوانین جدید و ... به این درختواره اضافه می‌شود.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: برای شروع کار ما در ابتدا سعی کردیم تیمی از حقوقدانان و دانشجویان دکتری را در کلاس‌های آموزشی دور هم جمع کرده و برای آن‌ها آموزش‌های طبقه بندی گذاشتیم.
حبیبی گفت: برای این کار از چند مرجع که این کار را بلد بودند کمک گرفتیم. بعد از این که دانشجویان به موضوع اشراف پیدا کردند مطالعات تطبیقی را در نظام‌های حقوقی دیگر انجام دادیم و از جمع این دو یعنی دانش طبقه بندی و تجربیات کشور و حتی دیگر کشور‌ها که ظرف دو سه سال انجام شد توانستیم به روش مطلوب و مورد نظر خود برای تهیه درختواره برسیم.
این مقام مسئول تصریح کرد: ما در این راستا حتی از یک موسسه تحقیقاتی در قم هم بازدید کردیم. در آنجا دیدیم که آن‌ها مدت طولانی است که کار طبقه بندی را انجام می‌دهند. این عزیزان به ما کمک کردند و همه دستاورد خود را در اختیار ما گذاشتند.
وی بیان کرد: با اینکه همه این تلاش‌ها صورت گرفته است؛ اما احساس می‌کنیم هنوز در ابتدای راه هستیم و بسیاری از نرم افزار‌های طبقه بندی را تست و بررسی کردیم تا بتوانیم متوجه شویم که اصلا این همه اطلاعات را در چه چارچوبی بچینیم.
حبیبی با اشاره به اینکه آشنا شدن حقوقدانان با درختواره هم موضوع دیگر ما است، گفت: در حال حاضر در برخی از کشور‌ها در تدریس رشته تحصیلی حقوق یکی از کار‌هایی که دانشجویان باید در ترم‌های اول یاد بگیرند خواندن و فهمیدن این گونه طبقه بندی‌ها است؛ بنابراین این موضوعات نیز باید در کشور ما اتفاق بیفتد که طبیعتاً زمانبر است.
این مقام مسئول افزود: فکر می‌کنیم این کار چیزی نیست که نقطه توقف داشته باشد. چون می‌بینیم که در برخی از کشور‌های دنیا بعد از 150 سال کار هنوز توقف و سرانجام اتفاق نیفتاده است. البته ما امیدواریم شاکله اولیه که یک دور کار را انجام داده باشیم ظرف 5 سال آینده انجام شود.
حبیبی ادامه داد: این کار به این شکل اتفاق می‌افتد که با استفاده از تجربه‌ای که عرض کردم به مرور آرا را استخراج می‌کنیم و در جایی از این درختواره پیدا و می‌چینیم و به مرور همانطور جلو می‌رویم تا این درختواره شکل بگیرد.
وی عنوان کرد: یعنی ما از قبل تصمیم نگرفتیم که درختواره را ساخته و سپس محتوا را داخل آن در آن بریزیم بلکه به همین شکل که بیان شد جایگاه عمومی آن پیدا شد. یعنی اگر بخواهیم وارد ریز جزئیات درختواره شویم این کار در طول زمان اتفاق می‌افتد.
این مقام مسئول گفت: در حال حاضر از سال 93 آرایی که استخراج کرده ایم را در این فایل یا درختواره قرار داده ایم. اولین خروجی هم که مربوط به 3 ماه اول و دوم سال 93 بر اساس درختواره است را منتشر کردیم که البته به مرور اصلاح، تکمیل و گسترده‌تر خواهد شد.
حبیبی در پایان گفت: این کار که شروع شده استمرار خواهد داشت؛ اما حُسن آن در این است که استفاده از این درختواره شروع شده و مجموعه کارهای جدید که پژوهشگاه منتشر کرده است بر روی این مدل سوار و انتشار پیدا کرده است.
