پیشنهاد فرهنگستان علوم پزشکی توقف واردات و مصرف این مواد است. چراکه محصولات تراریخته می‌تواند در جنبه‌های مختلف سلامت انسان تأثیرگذار باشد. در بحث سلامت خانواده یکی از مهم‌ترین تأثیراتی که این محصولات می‌توانند داشته باشند، در زمینه احتمال بروز ناباروری است که رییس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت نیز به آن اشاره کرد.
به گزارش به نقل از سایت مهرخانه، برخی بررسی‌ها در دنیا گویای تأثیر محصولات تراریخته بر سلامتی افراد است که در این بین باروری یکی از مهم‌ترین بخش‌های تأثیرپذیر از این محصولات است. در ماه‌های گذشته نمایندگان مجلس اعلام کردند که در دولت جدید و پس از ابلاغ برنامه ششم، واردات محصولات تراریخته افزایش یافته است. این در حالی است که اخیراً فرهنگستان علوم پزشکی پیشنهاد داده که واردات محصولات تراریخته متوقف شود تا پژوهش‌های دقیق‌تری در زمینه احتمال وجود آسیب‌های آن انجام شود.
مهندسی ژنتیک یکی از شاخه‌های مهم بخش کشاورزی است که دستاوردهای مهمی را در سالیان اخیر به‌همراه داشته است. یکی از دست‌آوردهای مناقشه‌انگیز این دانش، تولید محصولات تراریخته (Genetically Modified Organisms) است که در حال حاضر، یک بحث علمی، اقتصادی، پزشکی، محیط زیست، امنیت غذایی و اخلاقی مهم در کشورهای مختلف، بسته به الگوهای مختلف فرهنگی-اقتصادی و نیز در سطح بین‌الملل نظیر سازمان تجارت جهانی (WTO) به راه انداخته است.
حامیان مهندسی ژنتیک در کشاورزی معتقدند در طول تاریخ پیدایش تمدن بشری و از زمانی‌که انسان با سبک زندگی یکجانشینی و اقتصاد کشاورزی آشنا شد، همواره تلاش برای بهبود بخشیدن به کیفیت و مرغوبیت محصولات کشاورزی از طریق انتقال ژن‌ها مدنظر بوده است. دانش مدرن تولید تراریخته، یعنی تجمیع تمامی صفات مطلوب چندین گونه نزدیک، در یک گونه خاص از طریق تزریق این صفات و نه لقاح طبیعی. این دانش به تولیدکننده امکان می‌دهد تا ترکیب ژنتیکی مطلوب خود را در مدت زمان کوتاه و با تنوع بیشتری تحقق بخشد.
مزایا و معایب محصولات تراریخته
مزایای محصولات تراریخته نسل اول عبارتند از: افزایش تولید، کاهش هزینه‌های کشت، افزایش سود کشاورزی و بهبود سلامت و محیط زیست. مهندسی ژنتیک در حال حاضر در نسل دوم این محصولات به‌دنبال تکثیر برنج غنی‌شده با آهن، ویتامین آ و ای و لیسین؛ سیب‌زمینی با نشاسته و اینولین بیشتر؛ واکسن‌های خوراکی در ذرت، موز و سیب‌زمینی است.
اما معایب و خطرات مصرف محصولات تراریخته نیز از این قرار ذکر شده‌اند: ایجاد ناخواسته آلرژی‌های جدید در مواد غذایی؛ احتمال رسوخ تراریخته‌ها از محصول به گونه‌های وحشی؛ احتمال افزایش مقاومت آفت‌ها به توکسین‌های این محصولات؛ و خطر تأثیر این توکسین‌ها بر ارگانیسم‌های غیرهدف.
کشورهای در حال توسعه بازار محصولات تراریخته
با توجه به مضرات این نوع محصولات، کشورهای غرب اروپا، استرالیا و ژاپن، خواستار لغو واردات و تولید محصولات تراریخته یا الزام فروشندگان محصولات غذایی برای قرار دادن برچسب مخصوص برای تفکیک این محصولات از محصولات طبیعی هستند. این در حالی است که بیشترین شکاف، چه از نظر تولید و چه مصرف، میان کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه است. بیشتر تحقیقات مربوط به کشاورزی تراریخته در کشورهای توسعه‌یافته آمریکا، اروپا و آمریکای لاتین انجام شده است. این در حالی است که بیشترین موارد مصرف این مواد در کشورهای در حال توسعه است.
ارزانی محصولات تراریخته، منجر به ورود آن‌ها به ایران می‌شود
به دنبال وضعیت جهانی، در ایران نیز در سال‌های اخیر چالش‌هایی در این زمینه مطرح شد و گروه‌ها در دو سر طیف موافق و مخالف قرار گرفتند. البته برخی نیز معتقد بودند که نتیجه علمی در مورد مضر بودن این محصولات اعلام نشده است. این چالش اخیراً پررنگ‌تر شد. به طوری‌که مهرماه سال جاری محمدرضا شاعری، عضو هیأت رییسه کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی بیان کرد که در دولت جدید و پس از ابلاغ برنامه ششم، واردات محصولات تراریخته افزایش یافت. براساس قانون برنامه ششم، واردات محصولات تراریخته باید با پایش دقیق در مبادی ورودی همراه باشد و پس از آن‌که از سلامت این محصولات برای مردم و محیط زیست اطمینان حاصل شد، با برچسب خاص محصولات تراریخته در بازار عرضه شود، اما این اقدام صورت نگرفته است. 37 کشور دنیا واردات این‌گونه محصولات را ممنوع کرده‌اند اما به دلیل ارزانی، این محصولات وارد کشور می‌شوند.
بحث تراریخته باید در محیط‌های علمی مطرح شود
صحبت‌های شاعری با روشن کردن وضعیت محصولات تراریخته در ایران و چرایی اقبال دولتمردان به واردات آن، موج جدیدی از انتقادات را به راه انداخت و وزیر بهداشت در خصوص محصولات تراریخته، گفت: تراریخته نوعی تکنولوژی و علم است و موافقان و مخالفانی دارد اما بحث ترایخته باید در محیط‌های علمی، کارشناسی و تخصصی مطرح شود. محصولات تراریخته مضرات و فوایدی دارد و باید مراقب باشیم در جایی‌که به ذخیره ژنتیکی کشور آسیب می‌زند، ورود پیدا نکرده و از آن دوری کنیم و در مواردی که بشر راهی ندارد، از آن استفاده کنیم.
به گفته وزیر بهداشت محصولات تراریخته توسط آزمایشگاه‌های وزارت بهداشت و سازمان ملی استاندارد بررسی می‌شود اما اصل محصولات تراریخته چیزی نیست که یک وزیر مانند وزیر جهاد کشاورزی یا بهداشت یا سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در مورد آن اظهار نظر کنند بلکه تراریخته یک بحث علمی است و باید اجازه دهیم این موضوعات در محیط‌های علمی، کارشناسی و تخصصی بررسی شود.
90 درصد دانه‌های روغنی زیر کشت دنیا تراریخته‌اند
از سویی صحبت‌های دکتر زهرا عبداللهی، رییس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت در شهریورماه سال جاری نیز نشان از وضعیت نه چندان مناسب محصولات تراریخته در کشور داشت. به گفته او روغن‌های تراریخته وارداتی تحت کنترل و دارای کیفیت و بیش از 90 درصد دانه‌های روغنی زیر کشت در دنیا از نوع تراریخته و اصلاح‌ژنتیک‌شده است. وزارت بهداشت با کنترل روی روغن‌های وارداتی تنها به روغن‌هایی اجازه واردات می‌دهد که به‌میزان مشخصی تغییر ژنتیکی‌یافته باشند و سلامتشان برای کارشناسان غذا و دارو اثبات شده باشد. در مجموع محصولات تراریخته با میزان تغییرات ژنتیکی کمتر از یک درصد اجازه ورود به کشور را دارند.
همچنین عیسی کلانتری، رییس سازمان محیط زیست مطرح کرده بود که 70 درصد واردات خوراک دام و روغن‌های ما تراریخته است؛ یعنی مرغ، تخم‌مرغ، و روغن‌های نباتی حدود 70 درصد تراریخته هستند.
آزمایشگاهی برای تشخیص تراریختگی محصولات وارداتی مستقر نیست
در حالی وزارت بهداشت مدعی کنترل میزان تراریختگی محصولات وارداتی به کشور است که پیشتر، محمدعلی ملبوبی به‌عنوان معاون پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک اعلام کرد که در گمرکات هیچ آزمایشگاهی برای تشخیص تراریختگی محصولات وارداتی مستقر نیست.
احتمال تأثیرگذاری تراریخته‌ها روی باروری
براساس گفته‌های رییس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت هنوز تحقیقات جهانی در خصوص تأثیر مصرف محصولات تراریخته بر روی سلامت جامعه انسانی نهایی نشده و کل دنیا در حال آزمون و خطایی است که بسیاری از کشورها از آن به‌روی سلامت شهروندانشان حذر می‌کنند. هنوز مطالعه دقیقی بر تأثیر این محصولات بر سلامت انسان‌ها انجام نشده است و کارشناسان در مرحله آزمون و خطا قرار دارند. مطالعات باید در درازمدت صورت گیرد تا مشخص شود که آیا محصولات تراریخته برای سلامت انسان‌ها مشکل ایجاد خواهد کرد یا نه. به همین منظور مصرف این خوراکی‌ها باید کنترل‌شده و محدود باشد؛ چراکه ممکن است در درازمدت باعث بروز جهش‌های ژنتیکی در انسان و پس از آن افزایش تومورهای سرطانی و حتی ناباروری در جامعه شود.
سلامت محصولات تراریخته ابهام جدی دارد
پس از صحبت‌های وزیر بهداشت در زمینه لزوم بررسی علمی بحث محصولات تراریخته، فرهنگستان علوم پزشکی به دنبال برگزاری نشست تخصصی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: "سلامت محصولات تراریخته ابهام جدی دارد. در بخشی از بیانیه فرهنگستان آمده است که در جهت صیانت از سلامت آحاد جامعه توجه جدی به امنیت و ایمنی غذا از طریق کنترل کیفی محصولات کشاورزی، سیستم فناوری تولید غذا به‌طور خاص تولید بذر، کشت و مصرف محصولات تراریخته از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علی‌رغم دیدگاه برخی از صاحب‌نظران مبنی بر لزوم استفاده از فناوری‌های نوین تراریخته در تأمین غذای کشور و پایداری تولید محصولات و نیز جلوگیری از خسارت ناشی از سموم کشاورزی باید این نکته را مد نظر قرار داد که قبل از فراگیر کردن آن باید پشتوانه علمی و مستندات معتبر تهیه و ارایه شود".
رفتار کشورهای اروپایی، باید ما را به تأمل وادارد
در بخش دیگری از این بیانیه مطرح شده است: "وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز به‌عنوان متولی سلامت کشور بررسی‌های علمی لازم را معمول داشته و مسؤولان و مردم را با همه ابعاد موضوع آشنا کند. لازم به ذکر است به دلیل اثرات سوء کمتر شناخته‌شده یا ناشناخته زودرس و دیررس محصولات تراریخته، از سال‌ها پیش کشورهای اروپایی قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای ورود و مصرف گیاهان تراریخته یا محصولات آن‌ها وضع کرده‌اند، لذا رفتار این کشورها در برخورد با این پدیده، باید سایر کشورها و از جمله کشور ما هم به تأمل وادارد".
محصولات تراریخته و ناباروری
پیشنهاد فرهنگستان علوم پزشکی توقف واردات و مصرف این مواد است. چراکه محصولات تراریخته می‌تواند در جنبه‌های مختلف سلامت انسان تأثیرگذار باشد. در بحث سلامت خانواده یکی از مهم‌ترین تأثیراتی که این محصولات می‌توانند داشته باشند، در زمینه احتمال بروز ناباروری است که رییس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت نیز به آن اشاره کرد.
وضعیت ناباروری در ایران
شاخص ناباروری کشور براساس سرشماری سال 90، 15 تا 20 درصد بود و میانگین عنوا‌ن شده نیز عموماً از 15 تا 20 درصد است که در این بین گاهی 10 درصد و 25 درصد نیز دیده شده است. مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا با آمارگیری از 17 هزار زوج ایرانی مشخص کرد که 20.2 درصد زوجین ایرانی نابارورند که از میانگین جهانی بالاتر است. یعنی از هر10 زوج، 2 زوج نابارور هستند. همچنین میزان ناباروری مردان بیشتر از زنان ارزیابی شد.
تفکیک محصولات تراریخته
در اروپا، شرکت‌های غذایی چون Kellogg، Pepsi، Coke و Kraft استفاده از محصولات تراریخته در تولیدات خود را به‌دلیل مخالفت مصرف‌کنندگان، متوقف کرده‌اند. این کشورها، کمتر از 3 دهم درصد از کل محصولات تراریخته جهان را تولید می‌کنند. آکادمی آمریکایی پزشکی و محیط زیست نیز در گزارشی اعلام کرده است: «رابطه علی میان مواد غذایی تراریخته و تأثیرات نامطلوب بر سلامت، بسیار جدی است». از این‌رو، در آمریکا تفکیک مواد تراریخته از محصولات عادی، خواسته اکثریت مصرف‌کنندگان است.
آرژانتین، سویای تراریخته و افزایش ناباروری
گزارش‌هایی در سال 2002، حاکی از آن بود که ساکنان مناطقی از آرژانتین که کشت سویای تراریخته از سال 2000 در آن ایجاد شده بود، با افزایش اختلالات زایمان، ناباروری، تولد جنین مرده، سقط و انواع سرطان روبه‌رو شده‌اند.
موش‌هایی که نابارور شدند
در سال 2008، نتایج یک مطالعه از سوی دولت استرالیا نشان داد که موش‌هایی که با ذرت تراریخته تغذیه شده بودند در نسل سوم و چهارم، بچه‌های کمتری از موش‌هایی داشتند که از محصولات عادی تغذیه شده‌اند. این تفاوت در میزان باروری در این مطالعه به منبع تغذیه موش‌های گروه کنترل و موش‌های مورد آزمون نسبت داده شده است.
تأثیر محصولات تراریخته روی سیستم‌های هورمونی
نانسی سوانسون، دکترای فیزیک، عضو تیم تحقیقاتی نیروی دریایی آمریکا، دارنده پنج اختراع ثبت‌شده، 30 مقاله علمی و 2 کتاب درباره زنان و علوم، بعد از آن‌که در اثر قطع مصرف مواد تراریخته بهبودی خود از چندین اختلال سلامت را شاهد بود، به مطالعه محصولات تراریخته پرداخت که در سال 2013 منتشر شد. طبق مقاله سوانسون، مصرف مواد تراریخته عامل اختلال در عملکرد اندوکرین و لذا اختلال در هر سیستمی می‌شود که تحت‌تأثیر هورمون‌ها عمل می‌کند. ناباروری در کنار اختلال زایمان، باعث چاقی، اختلال در انزال، سرطان سینه، اختلال در رشد جنسی و اختلال در رشد جنین، نوزاد و کودک می‌شود.
همچنین برخی مطالعات حاکی از تغییر رنگ بیضه برخی جانداران در اثر مصرف مواد تراریخته است. برخی دیگر، حکایت از تغییر اسپرم و درنتیجه کاهش دفعات بارداری در جانداران دارد. مصرف کمترین میزان مواد تراریخته در جانداران، تغییراتی در DNA را در پی داشته است. باروری موجودات ماده نیز به‌همین نسبت تحت‌تأثیر مواد تراریخته است؛ به‌طوری‌که مطالعه حیوانات ماده تغذیه‌شده با مواد تراریخته حاکی از افزایش ناباروری و زایمان‌های زودرس، وزن کم نوزاد و مرگ نوزادان (99٪ در مقایسه با 10٪ در حیوانات تغذیه شده با مواد غیرتراریخته) بعد از تولد است.
برخی منابع حاکی از آن هستند که از سال 1970، تولید اسپرم در مردان جهان به‌میزان 40 تا 50 درصد (از 4.4 در 1970 به 2.5در2014) کاهش یافته است. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که براساس آن می‌توان جمعیت آینده جهان را کشور به کشور پیش‌بینی کرد.
با توجه به نتایج پژوهش‌ها که احتمال تأثیرات منفی محصولات تراریخته بر سلامتی را نشان می‌دهد و از آن‌جایی که هم‌اکنون این محصولات وارد کشور می‌شوند، از مسؤولان کشور انتظار می‌رود که در قدم اول، در صورت امکان واردات محصولات تراریخته را متوقف کند و اگر چنین امکانی وجود ندارد، تراریخته بودن یک محصول روی آن قید شود تا مصرف‌کننده بتواند تصمیم خود را در انتخاب یا رد آن اعمال کند. از طرف دیگر با تجهیز سیستم‌های آزمایشگاهی به ارزیابی دقیق تأثیراتی که این محصولات روی سلامتی انسان می‌گذارند، بپردازد.
