آثار ملا محمد مهدى نراقى از زبان خود

ویژه ‏نامه کنگره بزرگداشت فاضلین نراقى 3
هر نویسنده بیش از هر شخصى دیگر بر نوشته خود اشراف دارد و نسبت به آنچه انجام داده آگاهى دارد. از این رو معرفى کتاب توسط خود نویسنده ارزش و اعتبار خاصى دارد.
فاضلین نراقى در مقدمه بیشتر آثار خود, به اجمال کتاب خود را معرفى کرده اند. مناسب دانستیم خلاصه و مضمون آن معرفى ها را در دو مقاله گردآوریم. در این شماره به معرفى آثار ملامحمد مهدى از زبان خود او و در شماره بعد به آثار ملااحمد نراقى مى پردازیم.
در خور توجه است که در این جا خلاصه و مضمون بیانات نویسنده را مى آوریم و دیگر این که جهت تدوین این نوشته به همه آثار موجود در دبیر خانه کنگره فاضلین نراقى ـ اعم از چاپى و عکسى ـ مراجعه کردیم. کتاب هایى که در این جا از آن ها یاد نمى شود یا در مقدمه معرفى نشده اند یا این که نکته قابل ذکرى در آن نیامده است و یا این که به آن ها دسترسى نداشته ایم, مقدمه چند مورد معدود هم ساقط شده بود.

انیس المجتهدین
 

پس از غور در علم اصول به مطالبى دست یافتم که کتاب هاى بیشتر علما از آن ها خالى است و آنها را در این کتاب گردآوردم. شیوه من در این کتاب, تحقیق در مسائل حق و ذکر دلایل اتمّ است و از آوردن مطالب طولانى بى فایده که در برخى کتب فضلا دیده مى شود خوددارى کردم. هم چنین از جواب به همه ادلّه مقابل خوددارى مى کنم, زیرا درک آنها مشکل است. در هر اصل, به مسئله اى فرعى که بر آن متفرع مى شود اشاره مى کنم تا خواننده با چگونگى تفریع آشنا شود. کتاب را (انیس المجتهدین) نامیدم.

انیس الموحّدین
 

از جمله مسائل مورد اتفاق شیعه دوازده امامى این است که بر هر شخص واجب است به اصول پنج گانه و به صفات کمال الهى و صفات سلبى علم داشته باشد و منشأ آن, دلیل و برهان باشد نه تقلید. از این رو به خاطرم رسید که رساله اى در اثبات مطالب مذکور با عبارت هاى واضح بنگارم تا همه فرق محقّ از آن بهره مند شوند و آن را (انیس الموحّدین) نامیدم.

انیس التجار
 

چون علم به مسائل تجارت از جمله لوازم و مهمات است خصوصاً نسبت به شاغلین به آن, به خاطر قاصر رسید که مسائل تجارت را براساس آیات, روایات, اجماع علما و سایر ادله, در این رساله جمع کنم و آن را (انیس التجّار) نامیدم.

تحفه رضویه
 

این رساله در بیان مسائل ضرورى طهارت و نماز است که آگاهى از آنها بر همه مکلّفان واجب است. آن را به درخواست جمعى از مؤمنان به رشته تحریر کشیدم. از آ نجا که این اثر را در جوار حضرت على بن موسى الرضا(ع) نگاشتم آن را (تحفه رضویه) نامیدم.

جامع السعادات
 

معارف اخلاقى به صورت اخبار و روایات در جاهاى مختلف پراکنده بود و فراگرفتن همه آنها براى همگان میسّر نبود و مى بایست در یک جا به صورت منظّم گرد آیند تا دستیابى به همه آن ها آسان باشد. از این رو در این کتاب, خلاصه اى از آن چه در شریعت حق وارد شده گردآوردم و زبده اى از آن چه اهل عرفان و حکمت در این باره گفته اند به آن افزودم.
در ابتدا پاره اى از مقدمات سودمند را مى آوریم; آن گاه به اقسام اخلاق و اصول و مبادى آنها در قواى نفسانى اشاره مى کنیم و اجناس و انواع و نتایج و ثمرات آنها را بر مى شمریم و سپس به ارائه راه معالجه کلى و عمومى براى اخلاق نکوهیده و معالجه جزئى و خصوصى براى هر خوى ناپسند که نام مشهور دارد مى پردازیم و در پى آن, ضد آن خوى بد و مذموم با ذکر دلایل عقلى و نقلى بر خوبى آن, بیان مى کنیم. به هر حال ترتیب مباحث چنین است: فضایل متعلق به قوه عاقله, قوه خشم, قوه شهوت, آن چه متعلق به دو یا سه قوه مذکور است. این روش براى حفظ و تدوین اخلاق و شناخت اضداد و مبادى و اجناس آنها مناسب تر است.
این کتاب را (جامع السعادات) نامیدم و آن را در سه بخش مرتب ساختم.

شرح الالهیات من کتاب الشفاء
 

حکما درباره حکمت متعالیه تحقیقات فراوان کرده اند و در تهذیب و تدوین آن کوتاهى نکرده اند اما شیخ الرئیس ابوعلى سینا در تحقیق و تدوین از آنان پیشى گرفته است و در تنقیح و تبیین بر آنها برترى جسته است و کتاب هاى مشهورى در این زمینه نگاشته است که از میان آنها الهیات کتاب شفا از جهت بیان و برهان قوى تر است.
از آن جا که متن آن دشوار است بسیارى از دانشمندان عهده دار شرح آن شده اند و دقایق رموز آن را استخراج کرده اند لیکن به حاشیه بر پاره اى از مشکلات آن اکتفا کرده اند و هیچ کدام همه آن را شرح نکرده اند. لذا به نظرم رسید که همه آنها را شرح نمایم.

قرّة العیون
 

هنگام تألیف کتاب جامع الافکار و ناقد الانظار به مسئله وجود رسیدم. به نظرم رسید که رساله مستقلى در این موضوع بنویسم و در آن همه مطالب مرتبط با آن را ذکر کنم; زیرا این مسئله از مهم ترین مطالب فلسفى و الهى است و در ک آن بهترین ابزار براى فهمِ بقیه معارف و جهل به آن مستلزم جهل به بیشتر مسائل است.
در این رساله بنا داشته ام که همه مباحث مربوط به مسئله وجود را بیاورم و براى هر مبحث, عنوان جداگانه بگذارم و دیدگاه هاى طوایف در همه زمینه ها را بیاورم. در مبحث جداگانه نتیجه گیرى از مباحث گذشته و دیدگاه خود را بیان مى کنم. این رساله را (قرّة العیون) نامیدم.

محرق القلوب
 

براساس اخبار صحیح رسیده از ائمه راشدین(علیهم السلام) یادآوریِ مصائب اهل بیت(علیهم السلام) و گریستن و گریاندن دیگران بر آنها پاداش فراوانى دارد و اشرف سعادت ها است. لذا بسیارى از علما و محدثان امامیه کتاب و رساله هاى فراوانى به فارسى و عربى در این موضوع نگاشته اند اما هیچ یک از آن ها مطلوب نیست, زیرا برخى بدون نظم و ترتیب است و برخى بیشتر اخبار امامیه را ندارد بلکه شامل اخبار اهل سنت است و بعضى در نهایت اختصار تدوین شده و نیز از اکثر اشعار عربى و فارسى شورانگیز ـ به ویژه اشعار متأخران ـ خالى است.
از این رو به خاطر این ضعیف مستمند رسید که کتابى مبرّا از نقایص مذکور و جامع در امر عزادارى بنگارد. آن را (محرق القلوب) نامیدم.

المستقصى
 

به جهت اهمیت علم هیئت علماى بزرگى در این موضوع قلم زده اند و آثار فراوانى در این موضوع نگاشته اند در عین حال مجهولات و مجملاتى وجود دارد که به تبیین آنها نپرداخته اند. مناسب دانستم آن چه از کتاب هاى علما استفاده کردم با عبارت واضح با توضیحات مناسب جمع آورم و تحقیقات و امور دقیقى را به آنها بیفزایم و آن را (المستقصى) نامیدم تا اسم, با مسمى مطابقت کند.

مشکلات العلوم
 

در این کتاب به پاره اى از مشکلات و معضلات علوم پرداخته ام; از آیات قرآن, احادیث, ادعیه, فلسفه, منطق, هیئت, هندسه, حساب, طبّ, ادبیات عرب و معما. تصمیم این بود که مطالب هر علمى را جداگانه و ذیل یک عنوان بیاورم اما این امر در این اوقات برایم ممکن نبود و در صورت تأخیر, مظنه تلف آنها بود. لذا آ نها را بدون ترتیب آوردم.
آن را (مشکلات العلوم) نامیدم و از باب تیمن و تبرک با تفسیر آیه نور آغاز کردم.
منبع: www.naraqi.com