مرزهای مزاح

نگاهی به برخی احادیث و روایات دینی در باب شوخی‌های مثبت و منفی
 

در قرآن کریم مصادیق گوناگونی برای غم و شادی (حزن و فرح) ذکر شده است و همچنین عواملی که شادی‌آور و یا ملال‌انگیز هستند نیز بیان شده است. با هم نگاه گذرایی می‌اندازیم به مقوله مزاح، شوخی‌های مثبت و منفی در فرهنگ دینی خودمان.
خنده جزیی از شادی و شادمانگی و یکی از علایم شادمانگی است. هدف اصلی از خندیدن نیز رسیدن به شادمانگی و احساس شادی است. «انه اضحک و ابکی»؛ هم اوست که می‌خنداند و می‌گریاند.
خنده نوعی آرامش و استرس مثبت است که رغبت در زندگی را در فرد افزایش می‌دهد. خنده از بروز حالاتی چون خشم، ترس، سستی و رخوت می‌کاهد زیرا زمانی که ما بخندیم و صورتی آرام و متبسم داشته باشیم، ‌این حالات چهره ما تاثیر عمیقی در چگونگی تفکر و احساس ما داشته و در نهایت ما را به آرامش می‌رساند.

آثار و فواید خنده
 

خنده نوعی شادی است البته خنده شادمانه که آثار و فواید خاصی دارد که هم در امور مادی انسان و هم در امور معنوی موثر واقع می‌شود که اهل بیت نیز به آن اشاره کرده‌اند. بهترین نوع خنده، لبخندزدن است و لبخند نقش کلیدی دارد. حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «برخورد نیکو، رشته برادری را محکم می‌کند و بر آن می‌افزاید.» به قول فرانکلین، خنده هر دری را به سوی انسان می‌گشاید و رشته دوستی‌ها را محکم می‌کند. ما با استفاده از‌ این وسیله بدون هیچ صرف هزینه‌ای، می‌توانیم مردم را به سوی خود جلب کنیم تا اگر حرفی برای گفتن داشتیم، حرف‌هایمان در دل‌ها بنشیند و اثر مطلوب داشته باشد.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می‌فرماید: «شما اگر با مال خود نمی‌توانید مردم را جذب کنید، پس با گشاده رویی و خوش‌رویی با آنها برخورد کنید» خداوند نیز در قرآن می‌فرماید: «فبما رحمه من الله لنت لهم ولوکنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولک» در سایه رحمت الهی تو با مردم مهربان شدی، در حالی که اگر خشن و تندخو بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند. خنده را می‌توان حمام اکسیژن نامید چون با عمیق نفس کشیدن امکان جذب اکسیژن بیشتری وجود دارد. خنده تعداد ضربان قلب را کاهش می‌دهد و سطح کلسترول خون را پایین می‌آورد و همه ‌اینها از فشارخون و سکته قلبی و مغزی جلوگیری می‌کند. خنده، دویدن بی‌تحرک است.

شوخی و مزاح
 

یکی دیگر از مصادیق شادی و شادمانگی، بذله‌گویی و مزاح است که در دین مقدس اسلام و قرآن به آن اشاره شده و آن را جهت‌دار کرده است و برای آن چارچوب و قانونی قایل شده است. بذله گویی و مزاح، یکی از موارد حسن سلوک است ولی باید توجه داشت که از جمله آفات زبان که مانند دیگر آفات آن آثار سو و خطرناکی را به دنبال دارد، مزاح و شوخی است. به همین جهت در آداب دینی مزاح و شوخ طبعی حد و مرزی مشخص شده دارد که اگر از آن حد تجاوز کنند، آثار نامطلوبی به بار خواهد آورد. بنابراین انسان باید زبانش را در اختیار خود بگیرد و مالک آن باشد و هنگام شوخی و مزاح، بعد مثبت و منفی آن را در نظر بگیرد.

شوخی منفی
 

اگر شخصی در زندگی‌اش همیشه شوخی و بذله‌گویی کند و زندگی خود را با شوخی سپری کند و در مزاح کردن افراط کند، به تدریج در اثر عادت به مزاح، در برخورد با مسایل جدی نیز جدی نخواهد بود و کسی که در زندگی در برابر وظایف خود احساس مسوولیت نکند نمی‌تواند به حال خود و اجتماع مفید باشد. بدیهی است که روح شوخی و مزاح بر او غلبه می‌کند، حسی واقع بینی را از دست می‌دهد و آن‌طور که باید حقایق را درک نمی‌‌کند و دیگران نیز مطلب او را جدی تلقی نمی‌کنند. با توجه به‌این مقدمه، چند پرسش مطرح می‌شود.
1) آیا مزاح به طور مطلق ناپسند است؟
2) روش پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام چگونه بوده است؟
3) آیا برای مزاح و بذله‌گویی در تعالیم دینی، بعد مثبتی هم دیده می‌شود؟
در پاسخ به‌ این پرسش‌ها باید گفت آنچه از مجموعه آثار رسیده از ائمه معصومین علیهم السلام استفاده می‌شود‌، این است که مزاح و شوخی تا حدی مطلوب است، زیرا پیشوایان دینی ما به طور مطلق از مزاح نهی نکرده‌اند بلکه شوخ طبعی را به طور نسبی و در شرایط خاص ستوده اند و حتی خود آن بزرگواران گاهی مزاح کرده‌اند. چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «انی لامزح و لا اقول الا حقا»؛ من مزاح می‌کنم ولی سخنی جز حق نمی‌گویم.
بنابر حدیثی از امام علی علیه‌السلام: «مزاح نور ‌ایمان را از بین می‌برد و همچنین باعث جری شدن مردم می‌شود». و همچنین حدیثی دیگر از امام صادق علیه‌السلام درباره مزاح منفی است که فرمودند: «لاتمازح فیجترا علیک»؛ شوخی مکن که روی مردم به تو باز می‌شود. ‌این حدیث به جنبه منفی شوخی اشاره دارد که امام فرموده‌اند شوخی موجب این می‌شود که شرم میان تو و مردم از بین برود و باعث بازشدن روی مردم نسبت به تو می‌شود و همچنین یکی دیگر از جنبه‌های منفی شوخی، کم عقل شدن است. امام هادی علیه‌السلام می‌فرماید: «الهزل فکاهه السفهاء وصناعه الجهال»، «هرزه گویی، شوخی افراد کم عقل و کار بی‌خردان است.»
شوخی منفی، گفتاری غیراخلاقی است که در آن حرف‌های زشت یا دروغی نهفته باشد و موجب اهانت و تحقیر کسی شود و یا به مسخر‌گی بینجامد، ‌این نوع شوخی نه تنها موجب شادمانی کسی نمی‌شود بلکه روابط میان افراد را تیره و خود فرد را خوار و زبون جلوه می‌دهد.

شوخی مثبت
 

شوخی مثبت از صفات مومن است و هدفش نشاندن لبخند بر لب‌ها و کاشتن شادی در دل‌هاست که اغلب نکته‌هایی هم در آن وجود دارد. جنبه مثبت و خوب شوخی، شاد کردن دل دیگران است که ائمه نیز به آن اشاره کرده‌اند و خود پیامبر صلی‌ الله علیه و آله نیز ‌این کار را می‌کرده‌اند.
امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «ما من مومن الا فیه دعابه قلت و ما الدعابه؟ قال المزاح» «هیچ مومنی نیست جز‌ اینکه در او دعابه هست. عرض کردم دعابه چیست؟ فرمود: مزاح» پس در‌ این حدیث شریف، از دعابه و مزاح و جنبه مثبت آن سخن به میان آمده که امام، مومن را شادترین انسان معرفی کرده‌اند. ‌این که مومن شاد است و دوست دارد دیگران را هم شاد کند. امام باقر علیه السلام نیز در ‌این باره می‌فرماید: «ان الله عزوجل یحب المراعب فی الجماعة بلا رفث» «خداوند انسان شوخ‌طبع را دوست دارد به شرط آنکه از گناه و ناسزاگویی بپرهیزد». با توجه به‌ این حدیث شریف، انسان باید در اجتماع و جامعه و همچنین در خانواده و ارتباط با دیگران شوخ طبع باشد. شادکردن دیگران خود یک هنر است البته در صورتی که برای شادکردن دیگران از استهزاء کردن و شکستن شخصیت دیگری استفاده نکند که ‌این خود یک گناه بزرگ است.

شوخی و خنده دو هدیه الهی
 

در اسلام به شاد کردن دیگران و مومنان بسیار توصیه شده است و از آن به عنوان یکی از ارزش‌های اخلاقی یاد می‌شود، تا آنجا که رسول خدا می‌فرماید: «من سر مومنا فقد سرنی و من سرنی فقد سر الله» کسی که مومنی را شاد کند، مرا شاد کرده و کسی که مرا شاد کند، خدا را شاد کرده است.
یکی از اموری که موجب شادی می‌شود، مزاح و شوخی مشروط است، علاوه بر ‌اینکه مزاح، نشانه تواضع و صمیمیت نیز هست. ما مسلمانان و مبلغان فرهنگ اسلامی‌ با وجود رایگان بودن‌ این دو، کمتر از آنها استفاده می‌کنیم و گاهی به غلط فکر می‌کنیم که اگر بخندیم و شوخی کنیم، سبکسر و تهی مغز جلوه می‌کنیم و مورد تمسخر قرار می‌گیریم. در حالی که اگر در زندگی پیشوایان خود و در زندگی رسول اکرم صلی الله علیه و آله بنگریم، می‌بینیم که‌ ایشان همیشه لبخند می‌زدند. یونس شیبانی می‌گوید: «روزی امام صادق علیه‌السلام از من پرسیدند: در برخورد با یکدیگر چقدر شوخی می‌کنید؟ گفتم: کم. حضرت‌این شیوه را نپسندیدند و فرمودند: شوخی کردن جزو اخلاق نیکو به شمار می‌آید و وسیله‌ای است برای شاد کردن دیگران و روش پیامبر ‌این بود که برای شاد کردن دیگران با آنان شوخی می‌کرد.» پس دعا به صفتی است که در مومن وجود دارد و خنده نیز بر چهره او نمایان است و او را زیبا می‌سازد.
منبع:http://www.salamat.com