خبر درگذشت اندیشمند فرزانه و مورخ نام آور، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ علی دوانی، موجی از اندوه را در ساحت فرهنگ و در میان اصحاب اندیشه و قلم پدید آورد. استاد علی دوانی بی تردید از پیشگامان احیای نام و یاد عالمان شهید در طول تاریخ شیعه، از آغاز تا روزگار ماست. بیش از نیمی از مجموعه ارزنده و صد و ده جلدی آثار او به طور مستقیم و غیر مستقیم به تعظیم و تکریم مقوله ایثار و شهادت و شهدای اسلام اختصاص دارد. او از عنفوان جوانی، تلاشی پیگیر و مستمر را در زمینه شناخت و بازنگری تاریخ اسلام و بازشناسی تراجم رجال اسلامی آغاز کردوتبیین و معرفی آنان را وجهه همت خویش قرار داد. تلاشهای گرانقدر استاد، پیوسته مطمح نظر و مورد توجه وتشویق عالمان و فقهای نام آور عصر ما، از جمله حضرت امام خمینی (ره) و مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بوده است. بی تردید استاد علی دوانی، نخستین تاریخ نگار نهضت اسلامی به شمار می رود و کتاب ارزشمند «نهضت دو ماهه روحانیون ایران» که دو ماه پس از غائله انجمنهای ایالتی و ولایتی انتشار یافت. مانع بزرگی را بر سر راه به فراموشی سپردن ریزترین و جزئی ترین وقایع ایجاد کرد و لامحاله، حساسیت ساواک را بر انگیخت و به دستگیری وی انجامید.
دوره ده جلدی و گرانسنگ «نهضت روحانیون ایران» به رغم سپری شدن نزدیک به سه دهه، از انتشار آن، همچنان به عنوان موثق ترین و مستند ترین مرجع و منبع در زمینه ریشه ها و مبانی شکل گیری نهضت تا پیروزی انقلاب محسوب می شود و در طی این سالها پیوسته مورد مراجعه پژوهندگان تاریخ و انقلاب اسلامی است.
آثار استاد علی دوانی سرشار از نکات بدیع و جذابی هستند که به تمامی حاصل از تلاشهای مجدانه و عالمانه وی در کشف حقایق و ظرایف تاریخ اسلام و شناخت صحابه و علما در عصر غیبت می باشند. در هیچ یک از مواریث نوشتاری استاد، اثری از تقلید یا نسخه برداری مشاهده نمی شود و این شیوه مطلوب وعالمانه ای است که باید مورد توجه و التزام تاریخ پژوهان قرار گیرد. والاتر از همه این فضایل سلوک اخلاقی استاد است که جانمایه تمامی سکنات و رفتار و گفتار وی و موجب محبوبیت عمیق وی نزد همه کسانی است که حتی برای لحظاتی زودگذر فرصت و مجال درک محضر او را یافتند، هم آنان که حلاوت رفتار صمیمی، محبت آمیز و متواضعانه او را هماره در کام جان خویش احساس خواهند کرد و مراتب ارادت خود نسبت به استاد را در مراسم تشییع و مجالس متعدد بزرگداشت که در سراسر کشور برگزار شدند، با شکوه تمام متجلی ساختند و بدین وسیله بار دیگر قدردانی خویش از عالمان راستین و مرزبانان واقعی دین را تجدید کردند.
پیام تسلیت مقام معظم رهبری به مناسبت درگذشت مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی دوانی
بسم الله الرحمن الرحیم
با تأثر و تاسف، خبر درگذشت عالم خبیر و مورخ و پژوهشگر برجسته : مرحوم حجت الاسلام و المسلمین، آقای حاج شیخ علی دوانی و رحمت الله علیه را دریافت کردم. تلاش کم نظیر ایشان در تحقیق و تالیف درباره رجال علمی شیعه، حقا در خور تقدیر و تمجید است. ضایعه رحلت این شخصیت عالم و محقق را به جامعه علمی کشور و به خانواده مکرم و فرزندان شایسته و خدوم و دیگر بازماندگان محترم ایشان تسلیت می گویم و از خداوند رحیم علو درجات و رحمت و مغفرت برای آن مرحوم مسئلت می نمایم.
سید علی خامنه ای
20 دی 1385
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 15