خبرگزاری مهر – گروه فرهنگ:
«فرهنگِ یک جامعه، اساسِ هویّت آن جامعه است؛ فرهنگ به عنوان شکل دهنده ی به ذهن و رفتار عمومی جامعه است؛ اندیشیدن و تصمیم‌گیری جامعه بر اساس فرهنگی است که بر ذهن آنها حاکم است.
مسئله ی فرهنگ در یک جامعه، یک مسئله ی حیاتی است؛ فرهنگ به معنای یک چیز زیاد و تجملاتی برای جامعه نیست؛ فرهنگ، اساس است.
اگر فرهنگ در یک جامعه، به معنای درست کلمه، فرهنگِ صحیح باشد؛ با هر تلقی که انسان از فرهنگ صحیح دارد؛ طبعاً به نظر ما فرهنگ صحیح، آن فرهنگی است که با مبانی اسلامی و منطق و عقل و خِرَد، همسان و همگام باشد؛ آن جامعه به سمت رشد اقتصادی و رفاه و آزادی و این چیزها هم حرکت خواهد کرد؛ یعنی این فرهنگ خوب، زمینه خواهد شد که جامعه، ثروتمند هم بشود، عالِم هم بشود، از لحاظ سیاسی هم قدرت پیدا کند، از لحاظ آزادی و آزادمنشی هم به آرزوها و اهداف خودش برسد.»
این گفتارها، جملاتی آشنا از زبان رهبر حکیم انقلاب درباره فرهنگ و اهمیت بی نظیر آن است؛ بیاناتی که البته متأسفانه از سوی دیگر مسئولان کشور و بویژه مسئولان کلان، کمتر به آنها توجه شده است.
اما آنچه ما را بر آن می دارَد تا نگاهی دوباره به این بیانات راهبردی بیندازیم؛ بخش هایی از فرازهای ابتدایی پیام اخیر ریاست محترم جمهوری به اختتامیه جشنواره سی و ششم فیلم فجر است؛ آنجا که می تواند سبب امیدواری دوباره ی اهالی فرهنگ باشد:
«امروز، اهل نظر، فرهنگ را فقط زیربنا یا صرفاً روبنای توسعه ی جوامع نمی دانند؛ امروز فرهنگ هم زیربنا و هم روبناست.
ما در جمهوری اسلامی ایران، فرهنگ را به عنوان مهم ترین مقصد و غایتِ برنامه های توسعه می شناسیم.»
اکنون و در آغاز چهلمین سال تولد انقلاب شکوهمند اسلامی به عنوان یک انقلاب کم نظیر فرهنگی و به بهانه این جمله کلیدی رئیس اجرایی کشور، بر آنیم تا ضرورتهای این مهم را در اندیشه رهبر خبیر انقلاب بازخوانی کنیم.
البته معظم له در این باره، بیانات، پیامها و رهنمودهای فراوانی داشته اند؛ اما یکی از مهمترین این رهنمودها، بیان راهبرد فرهنگ در سه عرصه کلان است:
یک . فرهنگ به مثابه نقش آن در تصمیمات کلان کشور
دو . فرهنگ به عنوان شکل دهنده به ذهن و رفتار عمومی جامعه
سه . فرهنگ و اهمیت بی نظیر آن در اتخاذ سیاست های کلان آموزشی و علمی.
ایشان در تبیین نکته اول می فرمایند:
«فرهنگ به عنوان جهت دهنده به تصمیمات کلان کشور- حتی تصمیم های اقتصادی، سیاسی، مدیریتی و یا در تولید - نقش دارد. وقتی ما می خواهیم ساختمان بسازیم و شهرسازی کنیم، در واقع با این کار داریم فرهنگی را ترویج می کنیم یا تولید می کنیم یا اشاعه می دهیم. وقتی تولید اقتصادی هم می کنیم؛ در واقع داریم از این طریق، فرهنگی را تولید می کنیم یا اشاعه می دهیم یا اجرا می کنیم.
حتی اگر در سیاست خارجی مذاکره ای می کنیم و تصمیم می گیریم؛ عیناً همین معنا وجود دارد.
بنابراین فرهنگ مثل روحی است که در کالبد همه ی فعالیت های گوناگون کلان کشوری حضور و جریان دارد.
اما فرهنگی که باید در تولید، خدمات، ساختمان سازی، کشاورزی، صنعت، سیاست خارجی و تصمیمات امنیتی رعایت شود و حدود را معین و جهت را مشخص کند، چیست؟
این باید در اینجا (شورای عالی انقلاب فرهنگی) معین شود.»
حضرت آیت الله خامنه ای همچنین درباره نکته دوم فرموده اند:
«فرهنگ به عنوان شکل دهنده ی به ذهن و رفتار عمومی جامعه است. حرکت جامعه بر اساس فرهنگ آن جامعه است. اندیشیدن و تصمیم گیری جامعه بر اساس فرهنگی است که بر ذهن آنها حاکم است.
دولت و دستگاه حکومت نمی تواند از این واقعیت به این اهمیت، خود را کنار نگهدارد.
در داخل کشور، چیزهایی که در فرهنگ عمومی ما ضعیف است، یا جایش کم است، یا ... احتیاج به دوز بالاتری دارد؛ کدام است؟
یکی از آنها انضباط است. جامعه ی ما به انضباط، نهایت نیاز را دارد. دیگری، اعتماد به نفس ملی و اعتزار ملی است؛ یعنی احساس عزت کردن از این که من اهل ایرانم ... البته این با ملی گرایی ناقص- همان ناسیونالیسم منفی مطرودی که ما همیشه آن را رد می کردیم- نباید اشتباه شود؛ این ناسیونالیسم مثبت است؛ این ملی گرایی به معنای خوب قضیه است؛ ما به این احتیاج داریم.
مورد بعدی، قانون پذیری است؛ به هم تنه نزدن، از هم جلو نیفتادن، حق همدیگر را برنداشتن، توی جیب همدیگر دست نکردن؛ اینها قانون است و ما در جامعه اینها را لازم داریم.
موضوع دیگر، غیرت ملی است. اگر ببینیم کسی دارد به نحوی از انحاء به مرزهای فرهنگی یا دینی یا جغرافیایی یا ملی ما تعرض می‌کند یا فکر تعرض دارد؛ باید خون ما جوش بیاید و غیرت ما تحریک شود. کسانی که از دین و انگیزه‌های دینی تهیدست اند، با همین غیرت ملی توانسته اند کشور و هویت فرهنگی و استقلال و ماندن خود را حفظ کنند ... مقوله ی بعدی، تدین و دین باوری است؛ دین باوری با همان معنای عام خودش ... .
موارد دیگر، فرهنگ ازدواج، فرهنگ رانندگی، فرهنگ خانواده، فرهنگ اداره و فرهنگ لباس است ... بنده با مُد خیلی موافقم؛ جزو آدم هایی هستم که به مُد گرایش دارم؛ اما مُدی که از داخل جوشیده باشد- چون مُد یعنی ابتکار و نوآوری- نه چیزی که از بیرون بیاید.»
حضرت آقا همچنین درباره این مورد یعنی فرهنگ به عنوان شکل دهنده به اذهان و رفتارهای عمومی جامعه ادامه می دهند:
«من در بحث فرهنگ به عنوان شکل دهنده ی به ذهن و رفتار عمومی جامعه، بحث تبلیغ و امثال آن را هم می گنجانم؛ یعنی چیزهایی که مربوط به وزارت ارشاد یا سازمان تبلیغات است؛ در این بخش می گنجد. البته شورای فرهنگ عمومی هم- آن طور که من در گزارش ها دیده ام- جلسات فراوانی داشته، متنها این وظایف باید حقیقتاً جدّی گرفته شود و روی اینها کار شود.»
و اما نکته سوم مورد اشاره رهبر بصیر انقلاب، فرهنگ به عنوان سیاست های کلان آموزشی و علمی دستگاه های موظف دولت است که وزارتخانه های آموزش و پرورش، علوم و تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مهم ترین آنها هستند.
بر همین مبناست که رهبر خبیر انقلاب درباره اهمیت کار فرهنگی می فرمایند:
«باید برای اصلاح و رشد جامع کار فرهنگی بشود؛ در باب کار فرهنگی و اهمیت آن، هرچه گفته بشود، تکرار گفته شده هاست و یک نکته بیش نیست و آن، پیام انقلاب و اصل ایصال آن است که از اصول مُسَلَّم اسلامی می باشد.
تبلیغ، یعنی رساندن؛ «اَلّذینَ یُبَلِّغونَ رِسالاتِ اللهِ»؛ یعنی حجاب ها و مانع ها را در نوردیدن، و رساندن سخن حق به مرکزی که باید برسد. هرچه گفته بشود، حول و حوش همین یک نکته است و در این زمینه همه چیز یا بسیاری از چیزها گفته و نوشته شده است.»
معظم له در جای دیگری هم قرار گرفتن فرهنگ را در اولویت های بودجه خواستار شده اند و بیان می فرمایند:
«در کار فرهنگی نباید مسأله ی پول و بودجه، یک مشکل عمده به حساب آید؛ به این معنا که مشکلات و نقایص فرهنگی را در ردیف نیازهای بودجه ای و در آخرهای لیست قرار ندهیم؛ بلکه در اول های لیست- اگر نگوییم در ردیف اول- قرار بدهیم.
اگر درست فکر بکنیم، این به صرفه ی اقتصادی مملکت هم است؛ یعنی از این که بودجه و امکانات بیشتر را به کارهای فرهنگی- بخصوص فرهنگ آموزشی- متوجه کنیم، کشور زیان نخواهد کرد؛ زیرا که خود این، برای آینده ی کشور تولید امکانات می‌کند.»
رهبر معظّم انقلاب در عین حال یادآور می شوند که در کار و فعالیت فرهنگی، پول همه چیز نیست؛ بلکه تولید فکری مهمتر است.
کوتاه سخن آنکه بیان اخیر دکتر حسن روحانی درباره فرهنگ و مقصد و غایت دانستن آن در برنامه های توسعه ای؛ بیانی امیدوارکننده برای اهالی فرهنگ است؛ اما به شرط آنکه برخی ایده های دولتمردان مانند دیدارهای دوره ای آنان با عموم صاحبنظران فرهنگی و یا برگزاری هفته فرهنگی دولت به فراموشی سپرده نشود و در عین حال، همه ارکان دولت و سایر قُوای کشور، بر این مهم، متحّدالقول شوند تا بتوانند ضمن خارج کردن آن از یک «صرفاً شعار تکرارشونده»، راههای تحقق عملی آن را دنبال کنند و بر آن پافشاری نمایند؛ چنین باد.
