چرا کودکان خیال پردازی میکنند؟

علت+فواید تخیل برای کودکان

چرا خیال پردازی برای کودکان با اهمیت است؟با دلگرم همراه باشید.

کودکان در سنین قبل از دبستان علاقه بسیار زیادی به بازی ها و موضوعات تخیلی دارند. زندگی یک کودک در سن قبل از مدرسه، از محدودیت های بسیار تشکیل شده، او بر اساس نظر والدین خود زندگی می کند. در واقع کودک به بازیهای خیالی علاقه دارد ، زیرا می تواند آن طور که می خواهد باشد و زندگی کند؛ خارج از قید و بندها و محدودیت هایی که والدین برای او تعیین کرده اند.

هیچ کودک سه ساله ای اجازه ندارد که به تنهایی از خانه خارج شود، به تنهایی غذای دلخواه خود را بخورد و حتی لباسی را که دوست دارد بخرد. در این سن، کودک کاملاً به والدین خود وابسته است، البته می تواند اظهار نظر کند اما تصمیم گیری اصلی و قطعی با والدین است.

کودکان هنگامی که با مکان های تازه یا تجربه های جدید رو به رو می شوند از شیوه ای متفاوت استفاده می کنند، آنها قوه تخیّل خود را به کار می برند. زمانی که به یک کودک چهار ساله اجازه می دهیم تا به تنهایی به مدرسه برود و برگردد او احساس می کند که یک فرمانده است و سوار بر اسب از یک قلعه به قلعه دیگر در حرکت است.

زندگی یک کودک چهار ساله خیلی معمولی و خسته کننده به نظر می رسد . اما اگر تصور کند که یک مأمور آتش نشانی است، حس می کند مثل یک قهرمان زندگی می کند.

خیال پردازی در کودکان از چه سنی شروع می شود و آیا طبیعی است؟

خیال پردازی در هر سنی، ممکن است وجود داشته باشد اما معمولا از خردسالی و سنین قبل از دبستان آغاز می شود. هنگام خیال پردازی، کودک به صورت موقتی از دنیای اطراف جدا می شود و درگیر تخیل هایی می شود که شامل آرزوها و احساسات خوب است. نمی توان گفت خیال پردازی، رفتاری بیمارگونه است بلکه برعکس کودکانی که خلاق ترند یعنی تفکر تصویری بهتری دارند، خیال پردازی بیشتری می کنند. خیال پردازی در تک فرزند ها هم بیشتر دیده می شود و طبیعی است.

پس چه موقع از خیال پردازی به عنوان رفتاری بیمارگونه یاد می کنیم؟

وقتی شدت و دفعه های خیال پردازی زیاد می شود و کودک در محیطی نامناسب شروع به خیال پردازی می کند باید نگران شد. مثلا در کودکانی که مشکل تمرکز دارند بسیار دیده شده که معلمان گزارش می دهند کودک موقع درس چشمش به معلم است ولی حواسش جای دیگری است. یعنی کودک سر کلاس درس و در جمع دانش آموزان درگیر خیال پردازی است و عملکرد اصلی خود یعنی درس خواندن را از دست داده. این کودک دچار خیال پردازی بیمارگونه است. در کودکانی که مشکل کم توجهی دارند، این مساله زیاد دیده می شود و نیاز به مداخله درمانی دارد.

رابطه استعداد و تخیل

دکتر امیری با اشاره به رابطه استعداد و تخیل می گوید: برای تعیین سطح هوش بچه ها، معیارهای متفاوت هوش عملی، کلامی و هیجانی مورد بررسی قرار می گیرد. تخیل می تواند به صورت غیرمستقیم با هوش بچه ها در ارتباط باشد اما نقش بازی در پروراندن قوه تخیل، غیرقابل انکار است. کودکان با قصه گویی و اجرای موقعیت های خیالی، مهارت های زبانی خود را پرورش می دهند و روش های بیان احساسات و مهارت تمرکز و توجه کردن را یاد می گیرند اما قوه تخیل بیشتر، الزاما به معنای هوش یا استعداد بیشتر نیست و عوامل متعددی در هوش و استعداد کودک موثر است.

کودکان گاهی برای گریز از واقعیات موجود و شرایطی که به آن ها تحمیل شده، خیال پردازی می کنند. به عنوان مثال کودکی که در تخیل خود، پلیس می شود، می خواهد نقش هدایتگر و راهنمای دیگران را داشته باشد، یعنی نقشی که در عالم واقع ما به هیچ کودکی نمی دهیم یا کودکی که از بزرگترها می شنود که ضعیف یا ناتوان است، در عالم خیال خود را فردی قدرتمند و قوی تصور می کند. اما گاهی اوقات بچه ها می خواهند دنیای خودشان را با تخیل بسازند.

همان کاری که گاهی اوقات در دوران بزرگسالی هم رخ می دهد.بزرگسالان نیز به هنگام تغییر در شرایط موجود، اول به قوه خیال خود پناه می برند و آرزوی هر چیزی اول در قوه خیال فرد شکل می گیرد. کودکان هم در واکنش به محیط اطراف، به خیال پردازی پناه می برند و دنیای آینده خود را بر آن اساس شکل می دهند.

گاهی اوقات شما به آرزوهای کودکان از طریق قوه تخیل آن ها پی می برید. به عنوان مثال تمایل کودک به ساختن هواپیما با لوگو به نقشی که او می خواهد در بزرگسالی ایفا کند، ارتباط دارد. چنین کودکی، می خواهد «سازنده» باشد و اگر در زندگی در جهت مناسبی بر اساس تخیلش قرار بگیرد، می تواند تعمیرکار خوبی شود یا کارهای فنی خوبی انجام بدهد.

• ‌ رهایی از قیدوبند

به عقیده این روان پزشک اگر کودکان را رها کنیم و قیدوبندهایی را که بدون دلیل برای آن ها فراهم کرده ایم، از بین ببریم، کودکان بهتر می توانند قدرت تخیل خود را پرورش دهند. والدین اغلب تصور می کنند باید همه کار برای کودک خود انجام دهند، در حالی که این تصور غلط است و کودک باید با زندگی و شرایط موجود کنار بیاید و راه خود را پیدا کند.

تنها راهی که والدین می توانند برای پرورش تخیل کودک به کار ببرند این است که او را آزاد بگذارند و به او اجازه دهند به بازی های دلخواه خود بپردازد. بعضی ها به غلط تصور می کنند باید زمینه را برای پرورش تخیل او آماده کرد و یا به عنوان مثال با خرید بعضی وسایل به او کمک کرد در حالی که این طور نیست.
زمانی که شما کودک را در محیط اطرافش به اندازه ای آزاد گذاشتید که او ضمن احساس امنیت و آرامش، به بازی های کودکانه بپردازد، بدانید بیشترین کمک را به او کرده اید.تلویزیون، فیلم، سی دی و بازی های ویدئویی بر خیال پردازی کودکان تاثیرات بسیاری دارد.

ورود کلیشه های متعدد به دنیای خیالی کودکان، نشانه تاثیر فناوری بر دنیای کودکان است، کلیشه اصولا متعلق به دنیای کودکان نیست و او از محیط اطرافش آن را وام می گیرد. قوه خیال کودک باید متعلق به خودش باشد اما می بینیم که فیلم های متعدد علمی- تخیلی و انواع بازی های ویدئویی، دنیاهایی خیال انگیز و ساختگی را پیش روی کودکان می گشاید که البته نفس وجود آن ها بی ضرر است اما چنان چه کودکی به طور دائم تحت تاثیر تصاویر خیال انگیز قرار گیرد، طبیعی است.

که نمی تواند قوه تخیل خود را به درستی به کار بیندازد. در مجموع والدین باید به تخیل کودک خود بها دهند. به عنوان مثال اگر او می گوید من ٣ متر پریده ام به او بگوییم چقدر جالب! اگر تو دوست داری ٣ متر بپری، من دوست دارم ٥ متر بپرم! بنابراین زمینه تخیل را نباید در او از بین ببریم و به او بگوییم خالی نبند یا دروغ نگو!

• مرز بین خیال پردازی ودروغ

دکتر امیری درباره مرز دروغ و خیال پردازی می گوید: دروغ اغلب هدف مند است، کودکان در واقع به دلیل فرار از مجازات و یا کسب وسیله ای دروغ می گویند. در صورتی که در خیال پردازی چنین نیست. هدف تخیل در خودش نهفته است. کودکی که در خیال خود مرد عنکبوتی است، به دنبال شکل گیری دنیای منحصر به خود است. یا کودکی که می گوید ٣ متر پریده، به دنبال این است که کاری فراتر از توانایی هایش انجام بدهد و این با دروغ گویی به کلی تفاوت دارد.

اشتباه رایج اکثر والدین این است که فکر می کنند همه چیز را می دانند و کودک چیزی نمی داند. بنابراین باید بچه ها شبیه ما بشوند تا همه چیز را بدانند. در حالی که این باور غلطی است گاهی اوقات بچه ها از زوایایی به مسائل نگاه می کنند که آن ها را قادر می سازد تا بهتر از ما مسائل را تجزیه و تحلیل کنند، وظیفه والدین این نیست که کودکان را شبیه خودشان پرورش دهند بلکه وظیفه دارند شرایطی فراهم کنند که آنان در راستای توانمندی های خودشان پیشرفت کنند.

طبق نظریه تکامل، هر نسلی باید بهتر از نسل قبل شود، بنابراین نسل بعدی باید به چیزهایی فکر کند که ما از آن غافل بوده ایم یا به فکرمان نرسیده بود.

فواید خیال پردازی بچها

• بازی های تخیلی، باعث می شود که حس همدلی آن ها نسبت به دیگران شکوفا شود.
• مهارت های اجتماعی اش را افزایش دهد.

همان طور که بازی های بچه گانه نشان می دهد ، کودکان روابط خانوادگی، دوستانه و همکاری را به نمایش می گذارند و چیزهای بیشتری در مورد اعمال متقابل مردم به یکدیگر می آموزند. وقتی نقش یک دکتر را بازی می کنند خود را جای پزشک می گذارند و همانند او راجع به مریض خود فکر می کنند. در خاله بازی، آن ها چیزهای بیشتری در مورد احساس والدین نسبت به فرزندان شان یاد می گیرند.

بازی های تخیلی، باعث می شود که حس همدلی آن ها نسبت به دیگران شکوفا شود. اگر کودکان بتوانند احساس جا ماندن از یک بازی یا از دست دادن یک حیوان را تصور کنند ، بهتر می توانند به افراد نیازمند کمک کنند و اشتیاق بیشتری برای بازی عاقلانه، سهیم کردن و همکاری خواهند داشت.

• اعتماد به نفس پیدا کنند.

کودکان کنترل خیلی کمی بر زندگی خود دارند. تصور خود به عنوان یک سازنده آسمان خراش یا قهرمانی که از سیاره ما دفاع می کند به هر کودکی قدرت می بخشد. در نتیجه ، کودک از توانایی هایش آگاه می شود و استعدادهایش شکوفا می شود.

• از لحاظ عقلانی سریع تر رشد یابند.

بهره گیری از قوه تخیل در واقع آغازگر افکار انتزاعی است. کودکانی که می توانند قصر پادشاه را در یک تپه شنی ببینند یا یا شام خوشمزه ای را در یک ساندویچ گلی تصور کنند در واقع در حال پرورش تفکر سمبولیک هستند. این مهارت در مدرسه از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا در این مقطع است که کودکان باید اعداد را که سمبول گروهی از موضوعات هستند و حروف را که سمبول اصوات هستند و... فرا بگیرند.بهره گیری از قوه تخیل در واقع آغازگر افکار انتزاعی است.

• مهارت های زبانی را تمرین کنند.

بچه ها در بازی با دوستانشان گفت و گوهای بسیاری می کنند. پس در نتیجه این گفتارها دامنه ی لغاتشان گسترش می یابد ، در ساختار جملات پیشرفت می کنند و مهارت های ارتباطی شان افزون می گردد.

• بر ترس هایشان غلبه می کنند.

بازی به کودکان کمک می کند که بر ترس ها و نگرانی هایشان غلبه کنند. با بازی در نقش یک هیولای بزرگ و وحشتناک که زیر تخت قایم شده، کودک کنترل بر او را در خود احساس می کند و آن هیولا دیگر در نظرش آنقدرها بد و بزرگ نمی آید. همچنین بازی های تخیلی به کودک کمک می کند که احساسات در هم و بر هم و کلافه کننده ی درون خود مثل احساس خشم نسبت به والدین، یا حسادت نسبت به خواهر یا برادر جدیدش را خالی کند.

به منظور پرورش و ارتقای سطح تخیلات کودکان، هر روز برای آن ها کتاب بخوانید. کتاب به کودک این فرصت را می دهد که در خیال خود دنیاهای دیگری را ببیند و دنیاهای جدیدی برای خود خلق کند.

داشتن دوست خیالی هم طبیعی است؟

بله. دوستی با دوستان خیالی از سنین قبل از مدرسه، شروع و معمولا تا 10 8 سالگی ادامه می یابد ولی شدت آن، نشان می دهد این رفتار بیمارگونه است یا نه. اگر کودک متوجه است که دوست خیالی اش واقعیت ندارد، یعنی مرز بین واقعیت و خیال را تشخیص می دهد.بازی و صحبت با دوست خیالی ایرادی ندارد اما اگر کودک مرتب با دوست خیالی اش حرف می زند و متوجه نیست که اطرافیان به او نگاه می کنند.

یا مثلا سرکلاس درس با دوست خیالی اش صحبت می کند، این مساله بیمارگونه است. اکثر کودکان متوجه این مساله هستند که از نظر اجتماعی، صحبت با دوست خیالی مقبولیت ندارد و این کار را در میان جمع انجام نمی دهند اما کودکان بیمار، متوجه این مساله نیستند و گاهی در جمع شروع به صحبت با دوست خیالی شان می کنند. در این کودکان نیاز به بررسی تشخیصی است.

انجام بازی های خیالی برای کودکان مفید هم هست یا تنها سرگرمشان می کند؟

نه، فقط سرگرمی نیست. اینکه بچه بازی های خیالی دارد نشان می دهد، در حال طی کردن یکی از جنبه های تکاملی و رشد اجتماعی و هیجانی اش است. کودکان در بازی های خیالی، نقش پدر، مادر یا... را بازی می کنند که این مساله خود می تواند باعث افزایش همدلی شود. اینکه کودک با عروسکش همانند یک موجود زنده برخورد می کند، یعنی بازی خیالی دارد و جنبه مثبتی در رشد کودکان محسوب می شود. تحقیقات نشان داده، بچه هایی که بازی های تخیلی دارند آنهایی هستند

که کمتر پای تلویزیون می نشینند و سرگرم بازی می شوند و از این بازی های خیالی چیزهای زیادی یاد می گیرند یعنی بر ترس هایشان غلبه می کنند، روابط عاطفی شان را گسترده می کنند و در مقایسه با کودکانی که دائما پای تلویزیون می نشینند شادترند. کودکانی که جلوی تلویزیون می نشینند شاید ادای شخصیت های کارتونی را درآورند اما معمولا مسایل خشونتی را تقلید می کنند و وارد روابط عاطفی نمی شوند. آنها بازی خیالی و مفید ندارند یا کمتر دارند.

تقویت تخیّل

1- در منزل جایی را برای تغییر لباس اختصاص دهید.( جایی که در آن لباس های قدیمی، وسایل شخصی " مانند کلاه، کتاب های جیبی، هدیه های قدیمی و ..." را نگهداری کنید.)2- مدادهای شمعی، وسایل آبرنگ، کاغذ نقاشی و چسب را در دسترس کودکان قرار دهید.

3- داستانی را برای کودک خود تعریف کنید. لباس یکی از شخصیت های داستان را بپوشید و با کودک خود، براساس داستان، بازی کنید. اگر داستان را کودک شما تعریف کند بهتر است. می توانید موضوع آن را با مراسم عروسی، جشن تولد یا اتفاق های دیگری که در زندگی خود با آنها سرو کار دارید مرتبط سازید.

4- تعدادی ملحفه یا پتو در دسترس کودک قرار دهید تا بتواند خانه درست کند و یا بازی های خیالی دیگری را طراحی کند.

5- کودک خود را تشویق کنید که با اسباب بازی های سازنده و ابتکاری بازی کند. مانند اسباب بازی هایی که با کمک قطعه های مختلف می توان ماشین، خانه ، هواپیما و... ساخت.

6- قصه های موزون و آهنگین را برای فرزندتان بخوانید و به نوبت اشعار آن را تکرار کنید.

7- در حد امکان زمان بیشتری را با کودک خود در طبیعت سپری کنید. محل هایی که برای ساختن آنها انسان دخالتی نداشته است، برای رشد قوه تخیّل کودک بهتراست.

8- زمانی که فرزندتان، شما را به دنیای خیالی خود دعوت می کند، دعوت او را بپذیرید، با او سوار قایق شوید، سوار بر سفینه فضایی در فضا پرواز کنید و در همه ی موارد رهبری بازی را برعهده فرزندتان بگذارید.

9- در بین اسباب بازی های کودک تعدادی گوش ماهی، سنگ های مختلف، چسب، تخته ، بند، سکه ، طناب و سایر وسایلی که می تواند مورد استفاده او قرار بگیرد، قرار دهید.

10- هنگامی که با خیالپردازی های فرزندتان روبرو می شوید، او را سرزنش نکنید. به او اجازه دهید تا آنچه در ذهن خود دارد بیان کند.

آیا ممکن است کودکی علاقه ای به بازی خیالی نداشته باشد؟

معمولا نه! اتفاقا اگر کودکی از حدود 2 سالگی، بازی های خیالی را شروع نکند و قبل از سن دبستان شاهد بازی های خیالی در او نباشیم باید مورد بررسی قرار گیرد. بازی های تخیلی در کودکانی که طیف اوتیسم دارند معمولا یا شکل نمی گیرد یا خیلی دیر شروع می شود.

آیا خیال پردازی را باید به کودک یاد داد یا ذاتی است؟

بخش مهمی از بازی های تخیلی ذاتی است و بخشی مربوط به یادگیری می شود. والدین می توانند با فرزندشان وارد بازی های تعاملی شوند و نقشی را به خود بگیرند و راه های حل مشکل را به فرزندشان بیاموزاند اما به طور ذاتی کودکان از2 سالگی کنترل تلویزیون یا حتی میوه ای مثل موز را به جای گوشی تلفن می گیرند و حرف می زنند یا به عروسکشان غذا می دهند یا ادای نمازخواندن والدین را درمی آورند.

خیال پردازی تا چه سنی طبیعی است و از چه سنی غیرطبیعی محسوب می شود؟

اگر تا 10 سالگی داشتن دوست خیالی برطرف نشد، احتمال وجود برخی اختلال های روان پزشکی مطرح است و لازم است کودک بررسی شود. این بدان معنی است که کودک مشکلی دارد که نتوانسته روابط اجتماعی خود را گسترش دهد و دوست صمیمی و واقعی پیدا کند.

گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم

مرجان امینی