کودک آزاری شامل هر گونه فعل یا ترک فعلی را که منجر به آزار روحی و جسمی و ایجاد تاثیرات ماندگار در یک کودک شود می‌گویند. این تاثیرات هم می‌توانند آشکار باشند، مانند شکستگی، نقص عضو و… و هم پنهان که بر روح و روان کودک تاثیر می‌گذارد. برای اطلاع بیشتر درباره کودک آزاری با روزچین همراه شوید.
ممانعت از حضور در مدرسه، محروم کردن از غذا یا حبس در حمام و زیرزمین نمونه‌هایی کوچک از موضوع امروز ما است. تنبیه بدنی توسط پدر و مادر و تجاوز جنسی به کودک از انواع کودک آزاری فیزیکی به شمار می‌آیند. در ادامه پرونده حقوق کودک به انواع کودک آزاری و تاثیرات مخرب آن بر زندگی کودک خواهیم پرداخت.
کودک کیست؟ کودک آزار چه کسی است؟
مکانی امن برای زندگیبر اساس پیمان‌نامه حقوق کودک هر فرد زیر 18 سال کودک محسوب می‌شود. پیشگیری از نادیده گرفتن و سوء استفاده از کودکان به میزان زیادی به ما بستگی دارد. پس سکوت نکنیم و شریک جرم نشویم.
کودک آزاری مجموعه اقداماتی است که از سوی (اغلب) یک بزرگسال مانند پدر و مادر، مراقبین، آشنایان، معلم، راننده سرویس، همسایه، غریبه، همکلاسی و… انجام می‌شود. قوانین اجتماعی و افراد غیر‌مسئول که مانع یا محدود‌کنندۀ رشد کودک هستند نیز می‌توانند به طور غیر‌مستقیم باعث صدمه به کودک شوند. نتیجۀ این اقدامات می‌تواند منجر به بی‌عدالتی، آسیب‌های جسمی، روانی، جنسی و اجتماعی در کودک شده و سلامت و ایمنی او را به خطر بیندازد.
انواع کودک آزاری
تنبیه و تهدید کلامی یکی از نمودهای کودک آزاریکودک آزاری به سوءاستفاده و غفلت از کودک تقسیم‌بندی می‌شود. سوءاستفاده از کودک به سوءاستفادۀ فیزیکی، جنسی و عاطفی، نادیده‌گرفتن کودک و نیز به غفلت فیزیکی و عاطفی تقسیم‌بندی می‌شود. این اشکال مختلف سوءاستفاده و غفلت، نه‌تنها یک مشکل خانوادگی بلکه معضلی اجتماعی‌ست که بر جامعه، نهادهای اجتماعی، نظام‌های حقوقی، نظام آموزشی و حتی اقتصاد تأثیر می‌گذارد.
از‌آنجایی‌که غفلت از کودک به اندازۀ سوءاستفاده نشانه و زخم از خود به جای نمی‌گذارد، خیلی جلب توجه نمی‌کند و به‌عنوان نوعی کودک آزاری گزارش نمی‌شود. با‌این‌حال نادیده گرفتن نیز به اندازۀ سوءاستفاده، آسیب‌های طولانی و پایداری در کودکان به جای می‌گذارد. اصول اساسی کنوانسیون حقوق کودک که در سال 1989 به تصویب کشورها رسید، به عدم تبعیض، در‌نظر‌گرفتن حداکثر منافع کودک، حق زندگی و توسعه، حق مشارکت در امور کاری و خانواده تأکید دارد.
ایران از سال 1373 به کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک پیوسته است. با وجود اینکه هنوز هم تعدادی از قوانین ایران مانند ازدواج زیر سن قانونی، کار، مجازات و اعدام کودکان هنوز با این پیمان‌نامه مغایرت دارند، اما پیشرفت‌های خوبی در خصوص حقوق کودک و حمایت از کودک در کشورمان انجام گرفته است.
نادیده‌گرفتن کودک
غم و گریه زیاد در کودکانی که تجربه آزار جنسی را دارندبیتوجهی و غفلت از کودک توسط بزرگسالانی که موظف به مراقبت از کودک هستند را نادیده‌گرفتن گویند. از‌آنجایی‌که کودک قادر به تأمین نیازهای اساسی خود مانند غذا، پناهگاه، مراقبت‌های پزشکی، توجه و… نیست، افرادی موظف هستند تا این نیازهای او را تأمین کنند.
غفلت فیزیکی
والدین یا بزرگسالانی که مجبور به مراقبت از کودک هستند، قادر به برآورده‌کردن نیازهای فیزیکی کودک هستند. غذا ندادن، بی‌توجهی به پاکیزگی و بهداشت کودک، نپوشانیدن لباس مناسب شرایط آب‌و‌هوایی و دکتر نبردن نمونه‌هایی از بی‌توجهی فیزیکی هستند.
بی‌توجهی روانشناختی
والدین یا بزرگسالانی که موظف به مراقبت از فرزند و رفع نیازهای روحی کودک هستند، کودک را از عشق، علاقه، محبت و مراقبتی که او نیاز دارد محروم کنند. کودکان برای داشتن روحی سالم به محافظت، احساس ارزشمندی و علاقه و اعتماد نیاز دارند. اگر این نیازها به طور کامل و مداوم رعایت نشود، کودک دچار بی‌توجهی روانشناختی خواهد شد.
علائم بی‌توجهی نسبت به کودک
شایع بودن افسردگی و بی‌اشتهایی در این کودکاناگر…
- اغلب از مدرسه غیبت کند؛
- به خاطر غذا و پول گدایی یا سرقت کند؛
- از رفتن پیش پزشک محروم شود؛
- دائم کثیف باشد و بوی بد دهد؛
- از لحاظ جسمی بسیار ضعیف شده باشد؛
- به خود آسیب برساند؛
- از الکل و داروهای دیگر استفاده کند؛
- تصور کند که هیچ‌کس در خانه مراقب او نیست و نادیده گرفته می‌شود؛
تأثیرات نادیده‌گرفتن و غفلت از کودک
- تنهایی، ناامنی و مستعد آسیب‌پذیری
- ناتوانی در یادگیری
- مشکلات رفتاری
- شکست در ارتباط با همسالان و محیط اطراف
- مشکلات بهداشتی که می‌تواند منجر به مرگ کودک شود
- تمایل به ایجاد مشکلات بهداشتی و شکایت‌های جسمی برای جلب‌توجه
- عقب‌ماندگی رشدی
- نداشتن میل به غذا
- وابستگی به مواد
تأثیرات ماندگار غفلت در دوران کودکی
ماندگاری آثار خشونت بر روان کودک تا پایان عمر- ترس از جامعه و عدم اعتماد‌به‌نفس
- آسیب‌رساندن به خود و گرایش به خودکشی
- افسردگی
- دشواری در مدیریت احساسات و روابط اجتماعی
- گرایش به خشونت
- مستعد ابتلا به اعتیاد (مانند الکل، مواد، قمار، خرید و …)
دلایل افزایش کودک آزاری
- فقدان آموزش و وجود سنت‌ها و تابوهای مضر
- حکومت‌های مردسالارانه
- شرایط نامساعد اجتماعی و اقتصادی
- نبود پشتیبانی و حمایت اجتماعی مناسب
- باورهایی که خشونت را ترویج و یا خوب جلوه می‌دهند
- الگوبرداری از افراد نامناسب
- بدرفتاری با والدین یا مراقبین در گذشته
- اعتیاد والدین یا مراقبین
- اطلاعات ناکافی والدین در مورد مراقبت از کودک
- ازدواج در سنین پایین
- تجربه خشونت خانگی توسط والدین
- سطح بالای استرس روزانه در خانواده
کودکان در معرض آزار
- کودکان بین صفر تا 3 سال
- کودکان بیمار یا معلول
- دختران
سوءاستفاده از کودک
به زور بوسیدن و در آغوش کشیدن کودک ممنوعسوءاستفاده از کودک نوعی خشونت است که در روابط خانوادگی یا درون خانواده زیاد دیده می‌شود. سوءاستفاده جنسی بیشتر توسط والدین یا افرادی که مسئول مراقبت از کودک هستند، انجام می‌شود. این عمل مانع رشد جسمی، احساسی و جنسی کودک شده و به بدن و روح او آسیب می‌رساند.
بدرفتاری فیزیکی
والدین یا بزرگسالانی که موظف به مراقبت از کودک هستند، به‌گونه‌ای رفتار کنند که به بدن کودک آسیب برسد. بدرفتاری فیزیکی شایع‌ترین نوع سوءاستفاده از کودک است.
برخی از نمونه‌های بدرفتاری‌های جسمی عبارت‌اند از زخم‌های ناشناخته، کبودی‌ها و علامت‌های ضربه (مانند کبودی‌ها در صورت، لب، جاهای مختلف بدن، جای کمر، طناب، زنجیره یا اشیاء مختلف بر بدن کودک)، سوختگی‌های غیر‌قابل‌توضیح (مانند سوختگی با سیگار)، شکستگی، ریزش مو در قسمتی از پوست سر.
برخی از شاخص‌های رفتاری مانند نگرش مثبت به شایستگی مجازات، اجتناب از ارتباط با بزرگسالان، ترس از والدین، ترس از رفتن به خانه، رفتارهایی که منجر به آسیب به خود می‌شود، رفتارهای بسیار دفاعی یا تهاجمی، ناراحتی‌های فیزیکی، شکایت درد یا حرکات ناخوشایند، حساس‌بودن به گریه‌های دیگر بچه‌ها، فرار از خانه (نوجوانان)، مشکلات در عملکرد اجتماعی.
برخی از شاخص‌های شناختی و علمی مانند اختلالات رشدی (مانند مشکل ایجاد ارتباط و درک هم سن و سالان)، پایین‌بودن تمرکز، افت تحصیلی، کاهش مهارت‌هایی مانند یادگیری، ادراک، تمرکز، توجه و… .
سوءاستفادۀ عاطفی
بهره‌مندی از امنیت روانی و محبت خانواده یکی از حقوق کودک به شمر میرودوالدین یا بزرگسالانی که موظف به مراقبت از کودکان هستند با تهدید، رفتارهای شرم‌آور، تمسخر‌کردن و تحقیر به عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس کودک لطمه بزنند. نادیده‌گرفتن کودک، محروم‌بودن از عشق و محبت اعضای خانواده و… و بر عکس، قرار گرفتن کودک در معرض کلمات و رفتارهایی مانند احساس بی‌ارزشی، تحقیر، اتهام و… نمونه‌هایی از سوءاستفادۀ عاطفی به شمار می‌روند.
کودک ممکن است فقط در معرض سوء‌رفتار عاطفی قرار گیرد یا در کنار آن در معرض سوء استفاده جسمی و جنسی نیز باشد.
نشانه های فیزیکی: گفتار یا اختلالات ارتباطی دیگر، کاهش رشد فیزیکی، تشدید بیماری‌های خاص مانند آسم یا آلرژی در کودک.
ویژگی‌های نوروتیک: اختلالات خواب، رفتارهای افراطی، تأخیر رشد، اختلالات رفتاری (شکایت از همه‌چیز، انفعال، تجاوز و…)، مشکل در ایجاد تعامل، رفتار خودخواهانه، افکار خودکشی.
فراموش نکنید
دشوار است متوجه شوید که کودک در معرض سوء‌رفتار عاطفی قرار دارد؛ چون هیچ زخم و اثری وجود ندارد. کودک به‌خوبی لباس می‌پوشد و تغذیۀ مناسبی دارد. اگر در این وضعیت کودکان مورد آزار عاطفی قرار بگیرند، این بدرفتاری را درست و طبیعی فرض کرده و هیچ‌گونه اظهار‌نظری در مورد کودک آزاری عاطفی نمی‌کنند.
استثمار جنسی
هیچکدام از این کودکان از آزار جنسی در امان نیستندوالدین یا بزرگسالانی که موظف به مراقبت از کودک هستند، از کودک برای رفع نیازهای جنسی خود استفاده کنند. ترساندن، تهدید، متقاعد‌کردن کودک برای ایجاد رابطۀ جنسی، مجبور کردن به داشتن رابطۀ جنسی، لمس کردن، مالیدن، استفاده از کودک در نشریات پورنو، مجبور کردن کودک به فحشا یا ازدواج، نمونه‌هایی از سوءاستفاده جنسی است.
نشانه‌های فیزیکی: مشکل در راه رفتن و نشستن، لباس‌های زیر رنگی یا خونین، درد، التهاب، قرمزی، خونریزی یا خارش در ناحیه تناسلی، درد هنگام ادرار، خونریزی، تشخیص یک بیماری انتقال‌یافته جنسی.
شاخص‌های رفتاری: میل به بازی‌های جنسی، داشتن اطلاعات جنسی، هیستری یا عدم کنترل احساسات خود، ایجاد مشکلات غیرمنتظره در مدرسه، افسردگی، ناراحتی شدید هنگام رقابت با خواهران و برادران، دشواری در رابطه با همسالان و اضطراب در مورد آن‌ها، خود‌انزوایی، جلوگیری از تماس فیزیکی یا نزدیکی، تغییر وزن ناگهانی و بیش‌از‌حد (تضعیف یا چاقی)، ترس بسیار از مکان‌ها و افراد خاص، فرار از یک بزرگسال آشنا، بیان و صحبت‌های خود کودک.
شاخص‌های عملی: سوءاستفاده جنسی باعث نابودی حس اعتماد در کودک می‌شود. علاوه‌بر‌این، فرد متخلف، کودک را به سکوت (مثل راز کوچک ما) تهدید می‌کند. این جهت‌گیری فراتر از توانایی کودک برای درک است و در کودک یک‌سری واکنش‌های عاطفی را به وجود می‌آورد. مانند عدم اطمینان در مورد خود و بستگان، در خود فرو رفتن، گناهکار دانستن خود (اشتباه من)، شرم، افسردگی، اضطراب، عواقب معنوی، واکنش خشم.
فراموش نکنید
یکی از محکم‌ترین نشانه‌های سوءاستفاده جنسی، بیان و حرف‌های کودک است. اگر کودک می‌گوید که تحت استثمار جنسی بوده است، آن را جدی بگیرید. شک و تردید خود را به خاطر آبرو، سلامتی یا حمایت از فرزندتان کنار بگذارید و حتماً قضیه را جدی پیگیری کنید.
گزارش کودک آزاری
چه کسی می‌تواند کودک آزاری را گزارش کند؟
- هر کسی که شاهد بود
- معلم
- پرسنل بهداشت
- پلیس
- کارکنان جامعه مدنی
- اعضای خانواده
- خود کودک
اگر شما از شاهدان کودک آزاری بودید برای گزارش آن بهتر است اطلاعات زیر را داشته باشید:
- نام کودک
- نام مظنون مشکوک و نزدیک به کودک
- آنچه را که می‌بینید یا می شنوید در مورد سوءاستفاده یا غفلت
- نام افرادی که سابقه سوءاستفاده از کودک را داشته‌اند
- نام و شماره تلفن خود
فراموش نکنید
اسامی اعلام‌کنندگان کودک آزار حتی به خانوادۀ کودک نیز گزارش نمی‌شود و اسامی این افراد پنهان می‌ماند.
افکار مردم از مسئلۀ کودک آزاری
نداشتن تمرکز در کودکان آسیب دیدهافکار اشتباه
- تخیل کودکان بسیار گسترده است. به همین دلیل می‌تواند سوءاستفاده جنسی را در افکارش بسازد.
- تنها کودکانی که از سطح اجتماعی-اقتصادی پایینی برخوردارند یا از خانه فرار کرده‌اند، نادیده گرفته می‌شوند و دچار آزار جنسی می‌شوند.
- پارک‌ها، خیابان‌های متروکه، مکان‌های تاریک، ساختمان‌های خالی، مناطق خطرناکی هستند که کودک در آنجا مورد بهره‌برداری جنسی قرار می‌گیرد.
- متجاوزان و کودک آزارها همیشه افراد پیر، بیگانه و ناشناس و مردانی با قیافه‌های خلافکار و خشن هستند.
افکار درست
- بچه‌ها در این قضیه نمی‌توانند دروغ بگویند یا تخیل‌سازی کنند. اولین قاعده این است که به کودک اعتماد داشته باشید و حرف‌های او را باور کنید.
- کودکان از هر سطح اجتماعی-اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی در معرض سوءاستفاده جنسی قرار دارند.
- محل سوءاستفاده معمولاً خانه، محله، مدرسه، مسیر بین خانه و مدرسه و هر جایی است که کودک در آنجا حضور دارد.
- متجاوزان عمدتاً مردان بین 20 تا 40 سال بوده و اکثراً آشنا، متأهل و دارای فرزند هستند.
راه‌های پیشگیری
تهدید کودکان به سکوت توسط فرد متجاوزآیا می‌دانید برای محافظت از کودکان از دست کودک آزارها و مبارزه با این افراد چه باید کرد؟
- اگرچه اکثراً کشورهای عضو، پروتکل حقوق کودک را نقض می‌کنند، اما شما این حق را دارید که کودک آزاری را به سازمان ملل شکایت کنید. با‌این‌همه نیاز به یک سازمان قدرتمند برای حمایت از حقوق کودکان در همه کشورها دیده می‌شود.
- قانون حمایت از کودکان که در سال 2005 تصویب شد، ضمانت‌ها و اقدامات حمایتی برای مراقبت از کودکانی که نیاز به حمایت دارند، تعیین کرده است.
- دولت‌ها باید یک برنامۀ عملی ملی برای جلوگیری از سوءاستفاده و بهره‌کشی از کودکان داشته باشند. همچنین نهادهای دولتی که بر اجرای این قوانین نظارت کنند. برای این کار نیاز به سیاست‌های برابری و بدون تبعیض نیاز است تا نسبت به کودکان اقدامات پیشگیرانه و حمایتی را دنبال کند.
- پدر و مادر و اطرافیان کودک در عین ابراز عشق و محبت و توجه به کودک باید به حریم خصوصی کودک و مرزهای جسمی کودک نیز احترام بگذارند. بدن کودک متعلق به کودک است و این باید توسط فرزند احساس شود. برای نمونه نباید برخلاف میل کودک او را در آغوش گرفت، نوازش کرد یا بوسید.
- کودکان و نوجوانان باید نسبت به آزار جنسی، حفاظت از بدن خود، فرق بین لمس‌ها، درخواست کمک و بیان این آزارها آگاهی داشته باشند. کودکان حق دارند که از مرزهای بدن خود محافظت کنند و به افرادی که می‌تواند هر کسی باشد، «نه» بگویند. در این راستا باید آموزش‌هایی در خصوص حقوق کودکان، وظایف والدین نسبت به کودکان، اطلاع‌رسانی در مورد مسائل جنسی، سلامت جنسی، برابری جنسیتی به کودکان، خانواده و جامعه داده شود.
- لازم است افرادی با تخصص مشاوره روانشناختی، روانشناسی، جامعه‌شناسی، رشد کودک، مشاورین سازمان‌های اجتماعی آموزش داده شوند تا با آموزش آگاهی و اطلاع رسانی در مورد سوءاستفاده از کودک، جامعه و خانواده‌ها را نسبت به این موضوع مطلع کنند.
- رسانه‌های دیجیتال اغلب برای سوءاستفاده از انسان‌ها ساخته شده‌اند. کودکان نیز از این قضیه مستثنی نیستند. بزرگسالان باید کودکان را در مورد استفاده درست از ابزارهای دیجیتال مطلع سازند. در صورت لزوم، آن‌ها باید از در این مورد از مؤسسات آموزشی، مراکز اجتماعی، مراکز مشاوره درخواست کمک دهند.
در مقاله آتی بیشتر به موضوع سوءاستفاده از کودکان برای کسب درآمد و کودکان کار که یکی دیگر از نمودهای آزار جنسی و نقض حقوق کودک است، خواهیم پرداخت.