غنا و موسیقی از دیدگاه فقهای اسلام(۴)

کلام فقهای اسلام، در حرمت موسیقی و ممنوعیت آلات آن
 

فقهای بزرگ، این کارشناسان قوانین حیات بخش اسلام، بر اساس روایات رسیده از پیشوایان معصوم (ع) که برخی را در فصل پنجم ملاحظه فرمودید- ساخت و ساز، خرید و فروش آلات موسیقی و به کار گرفتن آنها و تعلیم و تعلم آن را ممنوع دانسته و به حرمت این گونه اعمال فتوا داده اند.
در این بخش با برخی از سخنان علمای بزرگ اسلام، درباره آلات موسیقی آشنا می شویم:
1. شیخ مفید (قدس سره) (متوفای 413 هـ. ق) در کتاب مقنعه، در عداد کسب های حرام می نویسد:
و عمل العیدان و الطنابیر و سائر الملاهی، محرم، و التجاره فیه محظوره... و کسب المغنیات حرام، وتعلم ذلک و تعلیمه محظور فی شرع الاسلام؛
ساخت و ساز عودها و طنبورها و دیگر آلات موسیقی حرام است، هم چنین خرید و فروش آنها نیز ممنوع است... و کسب آوازخوانان نیز حرام می باشد، یادگرفتن و یاد دادن این کارها نیز در شرع مقدس اسلام ممنوع است.(1)
2. ابوصلاح حلبی (قدس سره) (متوفای 447 هـ. ق) در بیان کارهای حرام می نویسد:
یحرم آلات الملاهی، کالعود، و الطنبور، والطبل، والمزمار، وامثال ذلک، واعمالها للاطراب بها، و الغناء کله؛
آلات موسیقی از قبیل عود، طنبور، طبل، مزمار و امثال اینها و به کار گرفتن آنها در موسیقی حرام است و همه انواع غنا حرام می باشد.(2)
3. شیخ طوسی (قدس سره) ( متوفای 460 هـ. ق) در کتاب النهایه، مبحث مکاسب محظوره می نویسد:
و منها: عمل جمیع انواع الملاهی و التجاره فیها و التکسب بها، مثل العیدان و الطنابیر و غیرهما من انواع الأباطیل محرم محظور؛
از جمله کسب های ممنوع، ساخت و ساز هر نوع آلات موسیقی از قبیل تارها، سازها و امثال آنها، که از کارهای باطل می باشد، خرید و فروش آنها و کسب با آنها نیز حرام و ممنوع است.(3)
4. مرحوم سلاردیلمی(قدس سره) ( متوفای حدود سال 448 تا 463 هـ.ق) در کتاب مراسم، مبحث مکاسب می نویسد:
و اما المحظور... و عمل الملاهی و التجاره فیها... و کسب المغنیات؛
از جمله کسب های حرام؛ ساختن آلات موسیقی و خرید و فروش آنها، و کسب آواز خوان ها می باشد.(4)
5. قاضی ابن براج (قدس سره) ( متوفای 481 هـ. ق) در بیان کسب های حرام می نویسد:
و آلات الملاهی والزمر؛ مثل النای و جمیع ماجری مجزاه؛ از جمله محرمات: آلات لهو و موسیقی مثل نی و امثال آن می باشد.(5)
6. ابن ادریس حلی (قدس سره) (متوفای 598 هـ. ق) در بیان کارهای حرام می نویسد:
و آلات جمیع الملاهی علی اختلاف ضروبها من الطبول، و الدفوف، و الزمر، و ما یجری مجراه... و الرقص، و جمیع ما یطرب من الاصوات و الاغانی، و ماجری مجری ذلک، و کسب المغنیات، وتعلم الغناء وتعلیمه حرام؛
همه آلات موسیقی با شکل های گوناگون آن، از قبیل طبل ها، دایره ها، سرناها و امثال آنها...
رقص و صداهای طرب آور، آوازخوانی و امثال آنها، و کسب آوازخوانان، یاد گرفتن خوانندگی و یاد دادن آن حرام است.(6)
7. محقق حلی (قدس سره) ( متوفای 676 هـ.ق) در شرایع الاسلام، در عداد معاملات حرام می نویسد:
الثانی: ما یحرم لتحریم ما قصد به، کآلات اللهو، مثل العود، و الزمر؛
نوع دوم از معاملات حرام چیزهایی است که از جهت حرام بودن مورد مصرف آن، حرام باشد، مانند آلات لهو، مثل ساز و نای و...(7)
ایشان نظیر همین مطلب را در المختصر النافع نیز نوشته اند.(8)
8. صاحب جواهر (قدس سره) پس از نقل عبارت شرایع الاسلام می نویسد:
بلا خلاف أجده فیه، بل الاجماع بقسمیه علیه و النصوص؛
در این مسئله اختلافی در میان علما نیافته ام، بلکه هر دو قسم اجماع (اجماع منقول و اجماع محصل) و دلایل محکم و روشن، درباره مطلب فوق، وجود دارد.(9)
ایشان (محقق حلی (قدس سره) در مبحث شهادات از کتاب شرایع نیز در بیان عدالت شاهد، می نویسد:
الزمر و العود و الصنج و غیر ذلک من آلات اللهو حرام، یفسق فاعله و مستمعه؛
استعمال کننده ی آلات لهو از قبیل مزمار، عود، سنج و امثال اینها و گوش دهنده به آن، هر دو فاسق می گردند.(10)
صاحب جواهر در حاشیه مطلب فوق نیز می فرماید:
درباره این مطلب اختلافی در میان علما وجود ندارد، بلکه هر دو نوع اجماع ( منقل و محصل) بر این مطلب هست.(11)
9. سیدعلی طباطبائی (قدس سره) صاحب ریاض (متوفای 1231 هـ. ق) نیز پس از ذکر عبارت محقق حلی از المختصر النافع می نویسد:
باجماعنا المستفیض النقل فی کلام جماعه من اصحابنا و هو الحجه؛
بر این مطلب (حرمت موسیقی و معامله آلات آن) اجماع هست که در کلام جماعتی از فقهای شیعه به صورت مستفیض نقل شده و آن حجت است.(12)
10. علامه حلی (قدس سره) ( 648 - 726 هـ. ق) در کتاب قواعد الاسلام در بیان معاملات حرام می نویسد:
الثانی: کل ما یکون المقصود منه حراماً، کالات اللهو، کالعود، و آلات القمار، کالشطرنج؛
دوم از معاملات حرام چیزهایی است که مورد مصرف آن حرام باشد؛ مانند آلات لهو مثل ساز و...؛ و آلات قمار مثل شطرنج و...(13)
ایشان نظیر این مطلب را در کتاب های دیگرش مانند تحریر الاحکام و منتهی المطلب و تذکره الفقهاء نیز آورده است.(14)
11. فخر المحققین (محمد بن حسن ) فرزند علامه حلی (قدس سره) نیز در شرح قواعد، فتوای پدرش را تأیید کرده است.(15)
12. محقق ثانی( علی بن حسین کرکی (قدس سره) متوفای 940 هـ. ق) نیز در شرح قواعد، فتوای علامه حلی را پذیرفته است.(16)
13. شهید اول (شیخ شمس الدین محمد بن مکی عاملی (قدس سره) شهید در 786 هـ. ق) در دروس، در بیان کسب های حرام می نویسد:
و ثانیها: ما حرم لغایته، کالعود، والملاهی من الدف، و المزمار، والقصب، والرقص، و التصفیق، و آلات القمار،
دوم از محرمات چیزهایی است که به جهت وسیله حرام بودن حرام باشد مانند ساز و آلات موسیقی از قبیل دایره، سرنا و نی، هم چنین رقص، کف زدن و آلات قمار نیز حرام است.(17)
14. شهید اول و شهید ثانی (شیخ زین الدین علی بن احمد شهید در 965 هـ. ق) در کتاب لمعه و شرح آن، در بیان معاملات حرام آورده اند:
و آلات اللهو: من الدف، و المزمار، والقصب و غیرها؛
از جمله محرمات، خرید و فروش آلات لهو از قبیل دایره، مزمار، نی وامثال آنهاست.(18)
15. فیض کاشانی (قدس سره) ( محمد بن مرتضی المدعوبه محسن، متوفای 1091 هـ.ق) در بیان کارهای حرام می نویسد:
واعمال الولاه الظلمه.... وما یعاون به علی الاثم، کعمل آلات اللهو، و اوانی الذهب و الفضه والمزمار، و نحو ذلک؛
از جمله کارهای حرام، انجام دادن کارهای حاکمان ظالم و هر نوع کاری است که با آن معاونت بر گناه می شود، مانند ساختن آلات لهو و ظروف طلا ونقره و مزمار و امثال آن. (19)
16. مولی احمد نراقی (قدس سره) (متوفای 1245 هـ.ق) در بیان کسب های حرام می نویسد:
و منها: ما یقصد منه المحرم، کالات اللهو من الدف، و القصب، و المزمار، و الطنبور، و هیاکل العبادات المبتدعه، و آلات القمار من النرد، و الشطرنج، و غیرهما، و لا خلاف فی حرمه بیعها و التکسب بها؛
از جمله محرمات چیزهایی هاست که منعفت مقصود از آنها حرام باشد، مانند آلات لهو از قبیل دایره، سرنا، نی، ساز و بت هایی که جهت عبادت بدعت کرده اند و آلات قمار مثل نرد، شطرنج و غیر آنها، درباره حرام بودن مذکورات و کسب با آنها، هیچ اختلافی وجود ندارد.(20)
همو در محبث شهادات، در میان گناهانی که موجب زوال عدالت و مردود شدن گواهی در دادگاه می گردد، نوشته است:
یحرم الاشتغال بالملاهی و استعمال آلات اللهو، و حرمته مصرح بها فی اکثر کتب الأصحاب؛
سرگرمی با آلات موسیقی و استعمال آنها حرام است و در اکثر کتاب های فقهای شیعه به حرمت آن تصریح شده است.(21)
ایشان پس از نقل سخنان جمعی از فقها و ذکر چندین روایت در این مورد، می گوید:
چون نگهداری آلات موسیقی حرام است. از این رو، از باب نهی از منکر، بر هر مکلفی در صورت امکان شکستن و نابود کردن آلات موسیقی واجب است و ضمان ندارد، البته اگر شکسته آنها مالیتی داشته باید، شکسته اش را به مالک بدهد.(22)
17. شیخ مرتضی انصاری (قدس سره) (1214- 1281هـ. ق ) در بیان کسب های حرام می نویسد:
و منها: آلات اللهو علی اختلاف اصنافها بلا خلاف...حیث ان المراد بالات اللهو ما اعد له توقف علی تعیین معنی اللهو و حرمه مطلق اللهو الا ان المتیقن منه ما کان من جنس المزامیر، و آلات الاغانی، و من جنس الطبول؛
از جمله معاملات حرام، معامله آلات لهو - به شکل های گوناگون آن - می باشد و در این مسئله اختلافی در میان فقها وجود ندارد... زیرا منظور از «آلات لهو» چیزهایی است که برای لهو ساخته شده باشد، از این رو، بیان مصادیق آن متوقف بر تعیین معنای لهو و اثبات حرمت همه اقسام آن می باشد، ولی همین قدر می توان گفت که، قدر متیقن از «آلات لهو» آن است که از نوع مزمارها و آلات خوانندگی و نوازندگی و یا از جنس طبل و امثال آن باشد.(23)
18. علامه ثانی شیخ عبدالله مامقامی (قدس سره) ( زنده در 1327 هـ. ق) در کتاب مناهج المتقین در بیان کسب های حرام می نویسد:
و آلات اللهو، کالعود، و الزمر، والطبل، و الطنبور، و الدف، والقصب، و الزنج، و ما أشبه ذلک؛ فانه یحرم عمل تلک کلها، و صنعتها کما یحرم التکسب بالمعمول المهیاه منها بیعاً و شراءاً مسلماً کان المشتری أو کافراً؛
ساخت و ساز و استعمال آلات لهو از قبیل عود، مزمار، طبل، طنبور، دف، نی، سنج و امثال اینها حرام است، همان گونه که کسب با ساخته شده آنها نیز از راه خرید و فروش - اعم از این که مشتری مسلمان باشد یا کافر - حرام می باشد.(24)
19.کلام آیه الله لاری (قدس سره): آیه الله سید عبدالحسین لاری ( متوفای 1342 هـ. ق) در پاسخ به یک استفتا مطالب مهمی بیان کرده است که برخی از عبارات آن نیاز به توضیح دارد، ولی ما توضیح عبارات را به خود خوانندگان محول کرده و به نقل اصل سؤال و جواب بسنده می کنیم:
سؤال: بیع و شراء و تعاطی اسباب و آلات ملاهی و مناهی منکرات جایز است یا نه؟
جواب: به اتفاق نصوص و فتاوا حرام و معصیت است از هر جهت، صنعت و اجرت و حفظ و محافظت و اعانت و رضا و محبت اسباب و آلات لهو و لعب و قمار و دف و ساز و طبل و نقاره و مزمار و...غنا و موسیقی و اشعار باطله، مثل صوفیه و مثنوی و یغمی [= یغمایی] و قاآنی، و قوانینی باطله مبنی بر قیاس واستحسان و مصالح مرسله و اجتهاد در مقابل نص مثل مذاهب عامه و قوانین فرانسه و عثمانیه و کفره و جائرین فسقه و ابالیس انگلیس، و آخر تابع لهم علی ذلک، و سایر اسباب مفاسد و ملاهی و مناهی، به هر جهت از جهات معونات و تقلبات و حمایات و محافظات، و لو به معونات عقود و ایقاعات، که مقدمه وصول و ایصال به هر یک از این محرمات و ملهیات باشد، محکوم به حکم ذی المقدمه محرمه است، بلکه غایات مترتبه بر هر یک از این محرمات مثل مقدمات حرام، حرام است، از باب ملازمه عقلیه بین حرمه الشیء و حرمه غایانه و مقدماته، و عموم نصوص ( ولا تعاونوا علی الاثم والعدوان ) (25) و سایر نصوص تحف العقول (26) و غیرها که صحیح و صریح در عموم حرمت است مطلق، ولو در عروسی و عزا، یا در مقام بکا و ابکا.(27)
20. کلام امام خمینی (قدس سره): امام خمینی (1320 - 1409 هـ. ق) در تحریرالوسیله، مبحث معاملات حرام می نویسد:
یحرم بیع کل ما کان اله اللحرام بحیث کانت منفعته المقصود منحصره فیه؛ مثل آلات اللهو، کالعیدان، و المزامیر، و البرابط، و نحوها، وآلات القمار، کالنرد، والشطرنج، و نحوهما، و کما یحرم بیعها و شراوها، یحرم صنعتها، و الاجره علیها، بل یجب کسرها و تغییر هیئتها، نعم، یجوز بیع مادتها من الخشب، و الصفر مثلاً بعد الکسر؛ (28)
معامله ی هر چیزی که وسیله حرام باشد به گونه ای که منفعت مقصود از آن منحصر در حرام باشد، مثل آلات لهو از قبیل سازها، مزمارها، بربط ها و امثال آنها، و آلات قمار از قبیل نرد، شطرنج و... حرام است، همان طوری که خرید و فروش اینها حرام است ساختن و مزد گرفتن بر آنها نیز حرام می باشد، بلکه شکستن و تغییر شکل دادن آنها نیز واجب است. البته پس از شکستن آنها معامله چیزهایی که در ساخت آنها به کار رفته از قبیل چوب، مس و... جایز است.
در توضیح المسائل مراجع (مطابق فتاوای امام خمینی و یازده مرجع دیگر) تحت عنوان «معاملات باطل و حرام» چنین آمده است.
چهارم معامله چیزی که منافع معمولی آن حرام باشد، مثل آلات قمار و موسیقی (29)
پاسخ امام خمینی (قدس سره) به سؤال های زیر:
سؤال: گیتار و یا سایر وسایلی که هم اکنون در منزل داریم اگر چه اصلاً از آنها استفاده نمی شود، چه کار کنیم؟
جواب: آلات لهو را باید از بین ببرید.(30)
سؤال: زدن ساز بی حلقه در عروسی چه صورت دارد؟
جواب: ساز اشکال دارد.(31)
سؤال: خرید و فروش و نگهداشتن آلات موسیقی که برای لهو و لعب و نیز برای مارش های انقلابی و نظامی به کار می آید چه صورت دارد؟
جواب: خرید و فروش و نگهداری آلات لهو جایز نیست، و هم چنین در آلات مشترکه اگر به قصد استفاده محرم باشد.(32)
21. کلام آیه الله خویی (قدس سره): آیه الله سید ابوالقاسم خویی (متوفای 1413 هـ. ق) در مبحث مکاسب محرمه می فرماید:
اتفق فقهاونا، بل الفقهاء کافه علی حرمه بیع آلات الملاهی وضعاً و تکلیفاً ،.... ان الروایات قد تواترت من طرقنا و من طرق العامه علی حرمه الانتفاع بآلة اللهو فی الملاهی و المعازف، و ان الاشتغال بها والاستماع الیها من الکبائر الموبقه، و الجرائم المهلکه؛
همه فقهای ما (شیعیان ) بلکه همه فقهای اسلام (اعم از شیعه و سنی) اتفاق نظر دارند بر این که، آلات موسیقی از نظر حکم وضعی و حکم تکلیفی حرام است (آلات موسیقی، از جهت حکم وضعی قابل تملک و خرید و فروش نمی باشد و از نظر حکم تکلیفی نیز هر نوع تصرف در آنها موجب عقاب اخروی می گردد)... از طریق ما (شیعیان) و از طریق اهل سنت روایات متواتر رسیده است به این مضمون که، استفاده از آلات لهو، در لهویات و در موسیقی، حرام است، هم چنین سرگرمی و گوش دادن به آن نیز از گناهان کبیره خطرناک و از جرم های هلاک کننده است.(33)
22. کلام محقق حلی و آیه الله گلپایگانی (قدس سره) محقق حلی (متوفای 676 هـ. ق ) در شرایع الاسلام، مبحث شهادات در بیان عدالت، که یکی از صفات شهود است می گوید:
الزمر والعود والصنج و غیر ذلک من آلات اللهو، حرام، یفسق فاعله و مستمعه؛
نی، ساز، سنج و امثال اینها از آلات لهو و موسیقی حرام است، نوازنده و گوش دهنده به آن فاسق می گردد.(34)
آیه الله گلپایگانی (متوفای 1414 هـ. ق) در توضیح عبارت فوق می نویسد:
اما حرمه الزمر والعود والصنج و غیر ذلک من آلات اللهو، فلا خلاف فیها، بل الاجماع بقسمیه علیها کما فی الجواهر، و یدل علی الحرامه - قبل ذلک- طائفه کبیره من الاخبار الناهیه عن فعل ذلک بجمیع اشکاله بالالسنه المختلفه؛
اما در حرمت نی، عود، سنج و غیر اینها از آلات لهو و موسیقی، هیچ اختلافی نیست، بلکه هم چنان که در جواهر الکلام آمده، هر دو نوع اجماع (منقول و محصل) بر این مطلب هست و قبل از اجماع، تعداد کثیری از روایاتی که با مضمون های گوناگون از هر نوع کاربرد آلات موسیقی نهی می کند، دلالت بر حرمت دارد.(35)

چند سؤال از آیه الله فاضل لنکرانی مدظله
 

سؤال: آیا استعمال آلات موسیقی در دسته های عزاداری، جایز است؟
جواب: استعمال آلات لهو و لعب مطلقاً حرام است؟(36)
سؤال: آیا تعلیم اُرگ که هم اکنون وسیله موسیقی است و خرید و فروش آن و هم چنین استفاده از آن آزاد است و در رادیو و تلویزیون هم استفاده می شود، جایز است؟ این جانب معلم این وسیله موسیقی هستم، نظر حضرت عالی در مورد تعلیم آن چیست؟
جواب: جایز نیست.(37)
سؤال: استفاده از تنبک و دایره در مجالس عروسی چه حکمی دارد؟
جواب: جواز از آن محل اشکال است.(38)
سؤال: گیتار و یا سایر وسایلی که ما هم اکنون در منزل داریم- اگر چه اصلاً از آنها استفاده نمی شود- چه کار کنیم؟
جواب: آلات لهو را باید از بین ببرید.(39)

چند سؤال از آیه الله مکارم شیرازی مدظله
 

سؤال: خرید، نگهداری و استفاده از وسایل موسیقی، مانند کمانچه، ارگ، پیانو، ضرب و مانند آن، که معمولاً جهت موسیقی سنتی از آن استفاده می شود، چه حکمی دارد؟
جواب: خرید و فروش و استفاده از اسباب و آلاتی که از آنها غالباً برای موسیقی حرام استفاده می شود حرام است.(40)
سؤال: چه نوع آلات موسیقی حرام است؟ آیا آهنگ هایی که همراه با رژه نظامی نواخته می شود حرام است؟
جواب: منظور آلاتی است که غالباً از آن برای حرام استفاده می شود، اما آهنگ های رژه نظامی حرام نیست.(41)
سؤال: حکم شرعی وسایل موسیقی از قبیل سه تار و سنتور و... که در مجالس لهو و لعب، مانند مجلس عروسی از آنها استفاده نمی شود چیست؟
جواب: ساختن و خرید و فروش هر گونه وسیله ای که غالباً برای حرام از آن استفاده می شود، حرام است و اگر وسیله مشترک باشد جایز است.(42)
سؤال: دایره زدن در مجالس عروسی و غیر عروسی چه حکمی دارد؟
جواب: حکم دایره زدن، حکم سایر آلات موسیقی را دارد و فرقی میان مجالس عروسی و غیر آن نمی باشد. (بنابراین احتیاط واجب ) (43)
سؤال: نی زدن اگر موجب فساد نباشد چه حکمی دارد؟
جواب: اگر از قبیل آهنگ هایی باشد که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است.(44)

پاسخ آیه الله صافی گلپایگانی مد ظله به چند سؤال
 

سؤال: حکم وسائل طرب از قبیل تار، سه تار، سنتور، عود، تنبور، قانون، قیچک، کمانچه، نی، تنبک، دف، پیانو، ویولون، ویلا، کلارینت، فلوت، هورن، ترومپت و سازهای کوبه ای را بیان فرمایید؟
جواب: استفاده و خرید و فروش و ساختن و تعلیم و تعلم آنها حرام و خانه ها و مؤسساتی که برای اجرای این برنامه ها تأسیس می شود، همه خانه فساد است و پولی که از این راه کسب می شود و اشتغال در این مراکز، همه حرام است و هیئت های آنها باید شکسته شود و هر کس آن را بشکند، ضامن نیست.(45 )

چند سؤال از آیه علوی گرگانی مدظله
 

سؤال: آیا دهل و ساز زدن در مراسم جشن عروسی که صرفاً برای سرگرمی جوانان می باشد جایز است؟
جواب: استفاده کردن از دهل و ابزاری که در مجالس لهو و لعب به کار برده می شود، حرام و غیر مشروع است چه برای سرگرمی باشد یا غیر آن.(46)
سؤال: آیا استعمال آلات و ابزار موسیقی به طور کلی و مطلق جایز نیست؟
جواب: آن قسم از آلاتی که فقط در موسیقی حرام استفاده می شود استعمال آنها حرام است، ولی قسمی که هم در موسیقی حرام و هم در موسیقی حلال یا مشکوک استفاده می شود، بستگی به نحوه استفاده آن دارد؛ اگر در حرام استفاده می شود، حرام و الا حلال است.(47)
سؤال: حکم زدن و گوش دادن دف، دایره، تنبک و ارگ چیست و آیا رقص محلی (ترکه بازی) بانی حماز چه حکمی دارد؟
جواب: زدن آلات مذکور جایز نیست و گوش کردن به آنها اگر مصداق آلات موسیقی مطرب است، حرام است و الا اشکال ندارد و رقص هم حرام است.(48)

فتاوای مراجع تقلید درباره آلات لهو و لعب
 

سؤال: خرید و فروش و استعمال و نگهداری تنبک، دایره و فلوت چه صورت دارد؟

پاسخ آیات عظام:
 

خامنه ای: خرید و فروش آلات مختص حرام، جایز نیست.
فاضل لنکرانی: خرید و فروش و استعمال و نگهداری آلات مختصه لهو و لعب حرام است.
بهجت: جایز نیست.
تبریزی: خرید و فروش و استعمال آلات لهو جایز نیست.
مکارم شیرازی: با توجه به این که بیشترین استفاده از این وسایل در حال حاضر استفاده حرام است، خرید و فروش و نگهداری آنها جایز نیست.
صافی گلپایگانی: جایز نیست.(49)

خرید و فروش نوارهای موسیقی و...
 

سؤال: خرید و فروش و توزیع و تکثیر نوارهای ترانه از خوانندگان طاغوتی و عکس های مبتذل و مستهجن چه صورت دارد؟ و آیا پولی که از این راه کسب می شود چگونه است؟ هم چنین کسب درآمد از راه خرید و فروش مواد مخدر چگونه است؟

پاسخ آیات عظام:
 

بهجت: جایز نیست و درآمد آن اشکال دارد.
سیستانی: حرام است.
مکارم شیرازی: تمام اینها حرام است.
صافی گلپایگانی: جایز نیست و محرمات خدا همیشه حرام است چه در دوره ی طاغوت باشد یا نباشد.
فاضل لنکرانی: حرام است.
تبریزی: خرید و فروش موارد مذکور جایز نیست و پولی که از راه کسب چیزی که منحصراً موجب فساد در جامعه است به دست می آید، حلال نیست.(50)

استعمال غیر آلات موسیقی، در موسیقی
 

سؤال: موسیقی زدن به وسیله غیر آلات لهو و لعب مانند سطل، قابلمه، تشت و... چه حکمی دارد؟

پاسخ آیات عظام:
 

اراکی (قدس سره)موسیقی زدن به واسطه غیر آلات لهو و لعب مانند تشت، قابلمه، سطل و... اشکالی ندارد؛ مشروط به آن که به نحو مطرب نباشد.(51)
تبریزی: اگر به نحو آلات لهو بنوازند، جایز نیست.(52)
امام خمینی (قدس سره): موسیقی زدن اگر به واسطه وسائلی غیر از آلات لهو و لعب باشد، مانند تشت، قابلمه، سطل و... اشکالی ندارد؛ مشروط به آن که به نحو مطرب نباشد.(53)
سیستانی: اگر به کیفیت لهوی باشد، اشکال دارد.(54)
فاضل لنکرانی: موسیقی زدن، اگر به واسطه وسایلی غیر از آلات لهو و لعب باشد، مانند تشت، قابلمه، سطل و.. اشکال ندارد؛ مشروط به آن که به نحو مطرب نباشد.(55)
گلپایگانی (قدس سره): به طور کلی موسیقی زدن با آلات لهو و لعب حرام است و با غیر آن، مثل تشت و قابلمه بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.(56)
مکارم شیرازی: کلیه صداها و آهنگ هایی که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام و غیر آن حلال است.(57)
شبیری زنجانی: جایز نیست.(58)

نتیجه:
 

از مجموع مطالب مذکور، می توان چنین نتیجه گرفت: ساخت و ساز، خرید و فروش و نگهداری آلات مختص موسیقی و استعمال آنها در موسیقی حرام است، هم چنین شکستن و تغییر شکل آنها واجب است و شکننده آنها ضامن نیست؛ البته مواد آن ( از قبیل چوب، آهن، مس و...) باید به صاحبش داده شود و در این جهت فرقی نیست از آلاتی باشد که از قدیم جزء آلات موسیقی بوده و نام آن در احادیث آمده است، یا بعدها ساخته شده و از آلات موسیقی قرار گرفته باشد.

سخنان علامه محمد تقی جعفری (قدس سره)
 

در خاتمه این فصل، فرازهایی از سخنان علامه محمد تقی جعفری (قدس سره) درباره موسیقی و عواقب شوم آن نقل می شود.
درست است که تحریک مثبت و تشجیعی که موسیقی انجام می دهد ما را از موجودیت حقیقی خود با یک گروه نوسانات بالاتر می برد، ولی هنگامی که موسیقی تمام می شود، یک سرازیری حقیقی در خود احساس می کنیم و می بینیم که موسیقی سایه ای از ما برای ما ساخته و آن را بالا برده بود، اکنون شبح مصنوعی از بین رفته، واقعیات با همان خشونت برای ما نمودار می شود.
به همین جهت بوده است که، در جنگ های صدر اول اسلام که در حدود هشتاد جنگ و دفاع بوده است، نمی بینیم که مسلمانان برای تهییج سربازان خود به موسیقی متوسل شوند، بلکه آنها شعارهای واقعی را به طور دسته جمعی گفته تحریک می گشتند، چنان که در یکی از جنگ ها کفار قریش شعار زیر را با موسیقی و هیجان رزمی می گفتند: «اعل هبل، اعل هبل؛ بلند باد هبل، بلند باد هبل».
مسلمانان نیز در مقابل می گفتند: «الله اعلی و اجل».
این شعاری بود که واقعیت داشت و همه آنان به آن اعتقاد کامل داشتند و در یکی از جنگ ها دشمنان می گفتند: «نحن لنا العزی و لا عزی لکم؛ این ماییم که عزی داریم، ولی شما ندارید.»
و مسلمانان در مقابل آنان می گفتند: «الله مولانا و لا مولا لکم؛ خداوند آقای ماست، ولی شما آقایی ندارید.»
با این که کفار به هرگونه وسایل موسیقی آن زمان برای تحریک سربازان خود متوسل می گشتند مسلمان کوچک ترین اعتنایی به مسئله موسیقی نداشتند.
خلاصه بایستی گفت: بشر از نظر کمبودی که در معرفت توانایی مواجهه با واقعیت دارد، موسیقی را برای تسلی خود تأیید می کند، سپس نام آن را ضرورت می گذارد و به همین جهت است که، اسلام به موسیقی روی خوشی نشان نمی دهد و می خواهد انسان ها در زندگانی روحی و طبیعی، با خود واقعیات روبه رو گردند.
علتی که برای ممنوعیت موسیقی در منابع اسلامی ذکر شده، مسئله لهو و لعب است. با نظر به این که علت کاملاً روشن می شود که، اسلام می خواهد انسان در این دنیا خود را در مقابل هیجانات پا در هوا نبازد و آمادگی واقعی خود را از دست ندهد، تا بتواند اختیار خود را اختیاراً سلب نکند، اگر موسیقی آن چنان که عاشقان دلباخته اش می گویند حقیقتاً روح انسانی را تصفیه می کند، چرا با شیوع موسیقی در شرق و غرب دوران بیماری های روانی و فساد اخلاقی به حدی است که گفت و گو درباره آن باعث شرمساری است؟
ما نمی دانیم که اگر انسان ها به این اندازه به موسیقی اشتغال نمی ورزیدند و با خود واقعیات روبه رو می گشتند، چه اندازه راه ترقی و اعتلا را می پیمودند؟!(59)

هشدار علامه جعفری برای همه
 

محققان و دانشمندان پر کار و متتبع درباره پدیده موسیقی به حد لازم و کافی به مطالعه ها و بررسی ها پرداختند و در نتیجه به دلایل و شواهد قانع کننده ای دست نیافتند که ضرورت و یا شایستگی موسیقی را بدون ضرر روانی اثبات کنند، پس نتیجه منطقی که ما با آن روبه رو هستیم عبارت است از: احساس لذت از پدیده ای به نام موسیقی با احتمال ضرر روانی و ضرر نافرمانی در مقابل تعهد تکلیف الهی که در دنبال خواهد داشت.
موضوع این احتمال از نظر هویت انسانی، فوق العاده با اهمیت است، زیرا مسئله روان و تعهد الهی در کار است و این احتمال ضروری است که از انحراف روان که بزرگ ترین حقیقت عالم هستی و نمونه ای از شعاع خورشید الهی است ناشی می شود و عقل و وجدان از چنین ضرری ما را بر حذر می دارد و عذابی که در دنبال منحرف ساختن روان تصور می شود عذابی است که از خیانت به امانت الهی ناشی می شود. از این رو، مکتبی که ممنوعیت موسیقی را گوشزد می کند، در حقیقت بزرگ ترین حمایت را از درون آدمیان به عهده گرفته است... . پیشوایان مذهبی که به تمام سطوح شخصیت انسان ها آگاه ترند موسیقی را محکوم می نمایند.(60)

پی نوشت ها :
 

1. ص 587و 588.
2. الکافی فی الفقه، ص 281.
3. ص 363.
4. ص 172.
5. عبدالعزیز بن براج طرابلسی، المهذب، ج 1، ص 344.
6. السرائر، ج 2، ص215.
7. ج 2، ص 9.
8. ص 116.
9. جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 22، ص 25.
10. ج 4، ص 128.
11. ج 41، ص 51.
12. ریاض المسائل، ج 8، ص 49.
13. ص 120، (چاپ سنگی).
14. تحریر الاحکام الشرعیه، ج 2، ص 258، مسئله 3010؛ منتهی المطلب، (چاپ قدیم)، ج 2، ص 1011؛ تذکره الفقهاء، ج 10، ص 36 ( چاپ آل البیت.)
15. ج 1، ص 403.
16. ج 4، ص 15و 16.
17. ج 3، ص 166، درس 232.
18. الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 1، ص 308، ( خط عبدالرحیم).
19. فیض کاشانی، النخبه فی الحکمه العملیه و الاحکام الشرعیه، ص 194.
20. مستند الشیعه، ج 14، ص 88.
21. مستند الشیعه، ج 18، ص 159.
22. همان، ص 173.
23. کتاب المکاسب، ج 1، ص 8 - 117.
24. ص 205.
25. مائده (5) آیه 2.
26. ص 346- 352.
27. میراث فقهی (غنا، موسیقی)، ج 3، ص 1812.
28. ج 1، ص 495، مسئله 8.
29. ج 2، ص 202، مسئله 2055.
30. استفتائات از محضر امام خمینی، ج 2، ص 17، سؤال 41.
31. همان، ص 16، سؤال 37.
32. همان، ج 3، ص 605، سؤال 116.
33. خویی، مصباح الفقاهه، ج 1، ص 155.
34. ج 4، ص 128.
35. گلپایگانی، کتاب الشهادات، ص 114.
36. جامع المسائل، ج 1، ص 254، سؤال 991.
37. همان، ص 255، سؤال 992 و 994.
38. همان، ص 255، سؤال 992 و 994.
39. همان، ص 256، ص 1000.
40. مکارم استفتائات جدید، ج 2، ص 232، سؤال 710.
41. همان، ج 1، ص 147؛ سؤال 524.
42. همان، سؤال 525.
43. همان، ص 148، سؤال 528.
44. همان، ص 146، سؤال 521.
45. صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج 1، ص 289، سؤال 996.
46. علوی گرگانی، اجویه المسائل، ج 1، ص 395، سؤال 4.
47. همان، ج 2، ص 405، سؤال 11.
48. همان، ص 403، سؤال 3.
49. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 1، ص 2- 71.
50. همان، ج 1، ص 199 و 200.
51. انسان، غنا، موسیقی، ص 118، سؤال 8.
52. همان، ص 140، س 21.
53. همان، ص 95.
54. همان، ص 155، س 22.
55. همان، ص 126.
56. همان، ص 113، س 20.
57.همان، ص 147، س 15.
58. استفتاء.
59. مبانی فقهی، روانی موسیقی، ص 20- 22.
60. همان، ص 31 - 33.
 

منبع: موسیقی وغنا از دیدگاه اسلام.