صورتحساب شام

این پنجمین اجلاس جمع‌آوری کمک برای سوریه است که از ابتدای جنگ داخلی در این کشور تاکنون برگزار شده است و دومین بار است که بروکسل میزبان این اجلاس به ریاست مشترک سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپاست. محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران نیز قرار است در این اجلاس شرکت کند.

بر اساس آمار 30 میلیون جمعیت سوریه نیازمند کمک بین‌المللی هستند که از این میان 6 میلیون و 100 هزار نفر از آنان آوارگان درون مرزهای سوریه هستند. در اجلاس بروکسل یک، هیات‌های شرکت‌کننده وعده دادند میزان 10 میلیارد دلار کمک بلاعوض برای سال‌های 2017 تا 2020 در اختیار سازمان‌های بین‌المللی قرار دهند و موسسات مالی بین‌المللی هم 30 میلیارد دلار وام برای کمک به آوارگان در نظر گرفتند.

اما بسیاری از شرکت‌کنندگان نسبت به همکاری برای بازسازی سوریه با مشارکت دولت بشار اسد بی‌میل هستند و کمک‌های اعلام شده را در اختیار سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای میزبان آوارگان خارجی قرار می‌دهند. معلوم نیست در صورت پایان بحران سوریه و باقی ماندن نظام کنونی در قدرت، چه کسانی قرار است هزینه‌های بازسازی سرزمین شام را پرداخت کنند.

**پروژه صدها میلیارد دلاری
تولید ناخالص داخلی سوریه طی سال‌های بحران یک چهارم شده و از 60 میلیارد دلار به 15 میلیارد دلار کاهش یافته است. به گزارش بلومبرگ صندوق بین‌المللی پول سال 2017 هزینه بازسازی سوریه جنگ‌زده را 200 میلیارد دلار برآورد کرده است. بر اساس گزارشی که بانک جهانی سال 2016 منتشر کرد، سوریه بین سال‌های 2010 تا 2015 دست کم 226 میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی خود را از دست داده است، رقمی که معادل دو برابر کل تولید ناخالص داخلی سوریه در سال 2010 است. بر اساس این گزارش طی این پنج سال 538 هزار شغل در سوریه از بین رفته است.

بانک جهانی برآورد کرده‌بود که اگر جنگ سوریه در سال 2016 به پایان برسد، چهار سال طول می‌کشد تا رقم تولید ناخالص داخلی این کشور به کمتر از نیمی از تولید ناخالص داخلی سوریه در سال 2010 بازگردد. به گزارش خبرگزاری رسمی سوریه، سانا، حجم کل بودجه سال 2017 سوریه 5 میلیارد دلار بود و رقم ذخیره ارزی دولت دمشق از 21 میلیارد دلار در سال 2010 به یک میلیارد دلار در سال 2015 کاهش یافته است.

استفان دی‌میستورا، فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه در سخنرانی نوامبر 2017 خود در جمع نمایندگان کشورهای عضو شورای امنیت، هزینه لازم برای بازسازی سوریه را 250 میلیارد دلار برآورد کرده‌بود. اما دو سال پیش موسسه خیریه کودکان ورلد ویژن با همکاری موسسه مشاوره اقتصادی فرونتیر اکونومیکس گزارشی منتشر کرد که بر اساس آن بازسازی سوریه تا سال 2020 نیازمند یک تریلیون دلار هزینه است.

بر اساس این گزارش بین سال‌های 2011 تا 2016 جنگ سوریه فقط 275 میلیارد دلار برای دولت و مردم این کشور هزینه داشته است. فرن چارلز، مدیر مشاوران واکنش سوریه موسسه ورلد ویژن در اردن، مارس 2016 به شبکه خبری سی‌ان‌بی‌سی گفته‌بود: «اگر جنگ سوریه تا سال 2020 ادامه پیدا کند، معادل یک تریلیون و 300 میلیارد دلار برای بازسازی این کشور و رساندن سطح تولید ناخالص داخلی به زمان پیش از بحران نیاز است.» عبدالله الدرداری، معاون دبیر اجرایی کمیسیون اقتصادی اجتماعی سازمان ملل متحد در غرب آسیا یک سال پیش در گفت‌وگویی با آسوشیتدپرس، برآورد کرده‌بود که بازسازی سوریه بیش از 350 میلیارد دلار هزینه داشته‌باشد.

او معتقد است که بازسازی شهر حلب، به عنوان پرجمعیت‌ترین شهر سوریه پیش از آغاز بحران، نزدیک به 15 درصد از کل هزینه‌های بازسازی کشور را در بر می‌گیرد و 52 میلیارد دلار، فقط برای بازسازی حلب بودجه نیاز است. حلب پیش از آغاز جنگ داخلی سوریه، یک میلیون و 500 هزار نفر جمعیت داشت، اما تا زمان آزادی مجدد توسط دولت سوریه، بخش اعظم این شهر ویران شد. بر اساس برآورد یونسکو در زمان آزادی حلب بیش از 60 درصد از مساحت شهر قدیمی حلب به‌شدت آسیب دیده‌ بود و 30 درصد از شهر قدیمی کاملا با خاک یکسان شده‌بود.

اسامه قاضی، از چهره‌های اپوزیسیون سوریه در گفت‌وگو با انجمن مدیترانه- اروپای انستیتوی علوم اقتصادی در فرانسه (femise) می‌گوید: «اگر فرض کنیم که جنگ سوریه در سال 2018 تمام شود و سوریه بتواند از همان سال به رشد اقتصادی 4.5 درصد برسد، دست‌کم 20 سال برای بازسازی کشور وقت لازم است، در بهترین سناریو اگر سوریه بتواند رشد اقتصادی سالانه 9 درصدی را بعد از بحران تجربه کند، یک دهه طول می‌کشد تا اقتصاد سوریه بازسازی شود.»

سال 2014 آژانس امداد و اقدام سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (UNRWA) در برآوردی در مورد امکان بازسازی سوریه که میزبان تعداد زیادی از آوارگان فلسطینی است، برآورد کرده‌بود که بازسازی سوریه و بازگرداندن وضعیت این کشور به شرایط پیش از سال 2011، بیش از 30 سال طول بکشد.

**بی‌میلی غرب برای همکاری با اسد
سال 2017 سازمان ملل متحد خواستار جمع‌آوری 4 میلیارد و 600 میلیون دلار کمک بین‌المللی برای رسیدگی به آوارگان سوریه شد، اما بر اساس گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل، رقم کمک‌های پرداخت شده از سوی جامعه جهانی، 2 میلیارد و 800 میلیون دلار کمتر بود. کشورهای اروپایی مانند بریتانیا و فرانسه اعلام کرده‌اند که در صورت باقی ماندن بشار اسد در قدرت حاضر به کمک برای بازسازی سوریه نیستند، بوریس جانسون در حاشیه اجلاس سال گذشته گروه دوستان سوریه در نیویورک گفته‌بود: «می‌خواهم برای روسیه، ایران و نظام بشار اسد کاملا روشن کنم که مادامی که یک فرآیند سیاسی برای انتقال قدرت در سوریه شکل نگیرد، هیچ کمکی برای بازسازی سوریه انجام نخواهد شد.»

این اظهارات طی ماه‌های گذشته از سوی وزیر خارجه فرانسه هم تکرار شده است. زمستان گذشته، فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مصاحبه‌ای با نیویورک تایمز تاکید کرده‌بود: «کشورهای عضو اتحادیه اروپا تنها در صورتی کمک به بازسازی سوریه را آغاز خواهند کرد که یک فرآیند سیاسی انتقال قدرت در مذاکرات ژنو تحت نظارت سازمان ملل متحد آغاز شده‌باشد.»

رکس تیلرسون، وزیر خارجه پیشین امریکا در سخنرانی خود ابتدای سال 2018 گفته‌بود: «ما همه کشورهای جهان به قطع ارتباط اقتصادی با دولت بشار اسد تشویق می‌کنیم، اگر اسد برود، آنگاه مشتاقانه از عادی‌سازی روابط اقتصادی حمایت خواهیم کرد.»فضاسازی امریکا علیه دولت بشار اسد، از طریق وضع تحریم‌های یک جانبه نیز بر کاهش توان تجاری و قطع روابط اقتصادی دمشق با خارج موثر بود. سال 2016 وزارت خزانه‌داری امریکا تعدادی از کمپانی‌های خصوصی سوریه از جمله دارایی‌های رامی مخلوف، عموزاده بشار اسد و همچنین خطوط هوایی شام وینگز را تحریم کرد. کمپانی‌ها و موسسات مالی غربی نسبت به تحریم‌های امریکا به عنوان بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی جهان حساس هستند و شرایط تحریم‌های امریکا را برای جلوگیری از وضع جریمه‌های سنگین رعایت می‌کنند.

**سرمایه‌گذاری شرقی در بازسازی سوریه
ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، زمستان سال گذشته در سخنرانی سالانه خود از همه کشورهای جهان خواست تا به بازسازی سوریه کمک کنند. پوتین تصریح کرد: «تمامی افراد با حسن‌نیت در سراسر جهان باید درک کنند که اگر این موضوع را همه در کنار هم حل نکنیم، آنگاه این مساله به مشکلی برای همه ما در سراسر جهان تبدیل خواهد شد. » اما جای خالی کمپانی‌های غربی در سوریه، توسط روسیه، ایران و اقتصادهای بزرگ غیرغربی در حال پر شدن است.

چین یکی از مهم‌ترین کشورهایی است که قصد دارد از بازسازی سوریه برای رونق اقتصادی خود استفاده کند. در طول سال‌های بحران، چین همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری سوریه باقی مانده است و حتی بیشتر از روسیه با دمشق تبادل اقتصادی دارد. در حال حاضر رقم مناسبات اقتصادی چین و سوریه در سال 2016 به 2 میلیارد و 400 میلیون دلار رسید، این درشرایطی است که حجم مبادلات تجاری دمشق با روسیه کمتر از 300 میلیون دلار است. سفارت جمهوری خلق چین در دمشق، بدون توقف در تمام سال‌های گذشته به کار خود ادامه داده و سطح روابط دو کشور در سطح سفیر باقی مانده است.

ایران پروژه‌های مختلف زیرساختی در سوریه اجرا می‌کند، چندین پروژه زیرساختی از جمله پروژه‌های تامین برق در دمشق و حلب و همچنین پروژه مشترک ساخت پالایشگاه با همکاری ونزوئلا از جمله پروژه‌هایی است که کمپانی‌های ایرانی در سوریه در حال اجرای آن هستند. عماد خمیس، نخست‌وزیر سوریه، زمستان گذشته در دیدار با هیات پارلمانی ایرانی که از دمشق بازدید می‌کرد، گفته بود که برای بازسازی سوریه «شرکت‌های ایرانی در اولویت قرار دارند و مشوق‌هایی برای شرکت‌های ایرانی در بازسازی‌ها و ورود در بازار سوریه برای شرکت‌های ایرانی در نظر گرفته‌شده است.»

به گزارش راشا تودی، ولید معلم، وزیر خارجه سوریه همین وعده را برای روسیه نیز که بزرگ‌ترین قدرت حامی دولت اسد محسوب می‌شود، مطرح کرده است. گفته می‌شود حجم قراردادهای امضا شده از سوی کمپانی‌های روسی برای بازسازی سوریه تاکنون بیش از یک میلیارد دلار است. در کنار چین، دیگر اقتصادهای نوظهور جهان از جمله هند و برزیل هم به بازار سوریه چشم دوخته‌اند. هند در استان حما، یک پروژه نیروگاه برق به ارزش 320 میلیون دلار در نزدیکی رودخانه عاصی آغاز کرده است و برزیل آمادگی خود را برای مشارکت کمپانی‌های خصوصی در بازسازی سوریه اعلام کرده است.

**هزینه‌های جنگ
ماه گذشته دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا در بخشی از اقدامات خود در مورد کاهش هزینه‌های دولت امریکا در سوریه اعلام کرد که کمک 200 میلیون دلاری این کشور برای بازسازی مناطق تحت کنترل امریکا و متحدان کردش در شرق رودخانه فرات را تعلیق کرده است. بلافاصله بعد از اعلام این خبر، امریکا با همراهی فرانسه و بریتانیا به بهانه ادعای حملات شیمیایی در شهر دوما، یک حمله محدود موشکی به مواضع نظامی بشار اسد انجام دادند که بر اساس برآوردها دست‌کم 250 میلیون دلار هزینه برای کشورهای حمله‌کننده بر جا گذاشت.

اما این تنها هزینه نظامی نیست که از سوی امریکا یا دیگر بازیگران در خاک سوریه انجام شده است. بر اساس برآورد گروه تحلیل دفاعی HIS Jane’s روسیه روزانه 3 تا 4 میلیون دلار برای دخالت نظامی در سوریه طی دو سال و نیم گذشته هزینه کرده است. موسسه امنیتی خصوصی واگنر که تامین نیروهای نظامی پیمانکاری برای دفاع از تاسیسات نفتی سوریه را بر عهده دارد، بر اساس برآورد شبکه خبری آر‌بی‌سی روسیه بین 80 تا 160 میلیون دلار، سالانه در سوریه هزینه کرده است. همزمان برای امریکا هزینه‌های جنگ در سوریه بسیار سنگین‌تر است، از سال 2014 و در عملیات علیه داعش، امریکا روزانه 11 میلیون و 500 هزار دلار برای جنگ علیه داعش هزینه کرده است.

تمام این هزینه‌ها در کنار 250 میلیارد دلار منفعت از دست رفته سوریه طی 7 سال گذشته، بدون احتساب کمک‌هایی است که کشورهای حامی گروه‌های مسلح مخالف دولت هزینه کرده‌اند. دولت امریکا در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، دست‌کم 500 میلیون دلار برای کمک به تجهیز و آموزش گروه‌های مسلح مخالف دولت هزینه کرد؛ عربستان سعودی، قطر و ترکیه، ارقام بسیار زیادی برای کمک‌های نقدی و تجهیزاتی به گروه‌های مخالف اسد رسانده‌اند. در عین حال هزینه نگهداری از آوا رگان سوری در خاک ترکیه، لبنان و اردن، از سوی کشورهای میزبان و کمک‌های بین‌المللی تامین می‌شود.

منبع: روزنامه اعتماد