دکتر محبوبه حسینی؛ فوق تخصص غدد
هیرسوتیسم، به افزایش رشد موها با الگوی مردانه در زنان گفته می‌شود که حدود 10 درصد زنان را گرفتار می‌کند.
علل ایجاد هیرسوتیسم
اغلب هیرسوتیسم، ایدیوپاتیک است ولی ممکن است به سبب ایجاد شرایط مختلف همراه با افزایش بیش از حد آندروژن، نظیر تخمدان پلی‌کیستیک (Pcos) یا هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) ایجاد گردد. تظاهرات جلدی شایع که با هیرسوتیسم همراهند، شامل آکنه و طاسی با الگوی مردانه می‌باشند.
از طرف دیگر ویریلیزاسیون (virilization) به شرایطی اشاره دارد که در آن سطح آندروژن به حدی بالاست که موجب ایجاد علائم و نشانه‌های دیگری از قبیل خشونت صدا، آتروفی پستان، افزایش توده عضلانی، کلیتورومگالی و افزایش میل جنسی می‌گردد. ویریلیزاسیون علامتی هشداردهنده است که احتمال وجود نئوپلاسم تخمدان یا آدرنال را مطرح می‌کند.
ارزیابی بالینی
اجزایی از تاریخچه بیمار که در ارزیابی هیرسوتیسم دخیل به نظر می‌رسند، شامل سن شروع و میزان پیشرفت رشد مو و نشانه‌ها یا علائم همراه (مانند آکنه) می‌باشد. براساس علت این اختلال، رشد بیش از حد موها، ابتدا در دهه‌های دوم و سوم مورد توجه قرار می‌گیرد. معمولا رشد آهسته، اما پیشرونده است.
بروز ناگهانی و پیشرفت سریع هیرسوتیسم، احتمال وجود نئوپلاسم ترشح‌کننده اندروژن را مطرح می‌کند، که در چنین مواردی ممکن است یافته‌های ویریلیزاسیون نیز تظاهر یابند. سن شروع سیکل‌های قاعدگی (منارک) و الگوی سیکل‌های ماهیانه باید مشخص شود. سیکل‌های نامنظم از زمان منارک به بعد، بیشتر احتمال علل تخمدانی را مطرح می‌کند تا افزایش بیش از حد آندروژن از آدرنال‌ها (غدد فوق کلیوی).
نشانه‌های همراه نظیر گالاکتوره (احتمال وجود هایپرکورتیزولیسم را مطرح می‌کند. در موارد نادر، بیماران دچار افزایش بیش از حد هورمون رشد و آکرومگالی) با تظاهرات هیرسوتیسم مراجعه خواهند کرد. استفاده از داروهایی نظیر فنی‌توئین، مینوکسیدیل یا سیکلوسپورین ممکن است با علل غیروابسته به آندروژنی رشد بیش از حد (هیپرتریکوز) همراه باشند.
وجود سابقه خانوادگی ناباروری و یا هیرسوتیسم، می‌تواند نشان‌دهنده اختلالاتی نظیر هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) غیرکلاسیک باشد.معاینه فیزیکی باید شامل اندازه‌گیری شاخص توده بدنی (BMI) باشد. که مقادیر بالای 30kg/m2 در اغلب موارد در ارتباط با هیرسوتیسم مشاهده می‌شود. همچنین توجه به فشارخون بیمار ضروری است. زیرا علل آدرنال ممکن است با افزایش فشارخون همراه باشند.
ارزیابی بالینی عینی انتشار و کمیت موها نقش اصلی را در بررسی یک زن مبتلا به هیرسوتیسم ایفا می‌کنند که یکی از روش‌های ساده و متداول درجه‌بندی رشد مو روشی تعدیل شده فری من گال وی است که توسط پزشک معالج استفاده می‌شود که در آن نه نقطه حساس به آندروژن از صفر تا 4 درجه‌بندی می‌شود. امتیازهای بالاتر از 8، رشد بیش از حد موهای وابسته به آندروژن را مطرح می‌کند.
ارزیابی هورمونی
آندروژن‌ها توسط دو غده تخمدان و آدرنال و در پاسخ به هورمون محرکه مربوطه که به ترتیب LH و ACTH می‌باشند، ترشح می‌شوند. استروئیدهای اصلی در گردش دخیل در اتیولوژی هیرسوتیسم عبارتند از آندروستن دیون (Androstenedion)، دی هیدرواپی آندروستن (DHEA) و فرم سولفاته آن (DHEAs) و تستوسترون.
تستوسترون مهم‌ترین هورمون آندروژن در گردش خون به شمار می‌آید، در حالی که از نظر میزان تاثیر دومین آندروژن ایجادکننده هیرسوتیسم است. این هورمون توسط آنزیم 5 آلفا ردوکتاز، به هورمون دی‌هیدروتستوسترون (DHT) که از قدرت بیشتری برخوردار است تبدیل می‌گردد که این هورمن واسطه اولیه عملکردی آندروژن در واحد پیلوسسب هم به شمار می‌آید.
در برخی موارد، جهت یافتن منشاء تولید آندروژن‌ها (تخمدانی یا آدرنال) نیاز به آزمون‌های تخصصی دیگری هست که توسط پزشک متخصص درخواست می‌گردد.
درمان
درمان هیرسوتیسم ممکن است به صورت دارویی یا روش‌های مکانیک (غیردارویی) برداشت مو صورت گیرد. درمان‌های غیردارویی باید در تمامی بیماران در نظر گرفته شود و این درمان ممکن است به صورت منفرد و یا همراه با درمان دارویی باشد. درمان‌های غیردارویی شامل: رنگ‌زدایی، دپیلاتوری (برداشتن مو از سطح پوست) نظیر تراشیدن و اپیلاتوری (برداشتن مو شامل ریشه آن) ازقبیل چیدن، موم زدن، الکترولیز و درمان با لیزر است.
برخلاف فهم اشتباه، تراشیدن مو سبب افزایش میزان و تراکم رشد مو نخواهد شد.درمان دارویی براساس ایجاد وقفه در یک یا چند مرحله از مسیرهای سنتز و عملکرد آندروژن اعمال می‌گردد. شامل مهار تولید آندروژن آدرنال یا تخمدان، تحریک اتصال آندروژن به پروتئین‌های اتصال یابنده پلاسما، اختلال در تبدیل محیطی پیش‌سازهای آندروژنی به آندروژن فعال و مهار عملکرد آندروژن در سطح بافت هدف.
معمولا کاهش رشد مو در اثر درمان با داروهای فوق با تاخیر صورت می‌گیرد. انتخاب درمان دارویی باید براساس مشکل غالب بیمار و شرایط خاص هر بیمار از جمله تصمیم به بارداری صورت گیرد لذا نظر پزشک متخصص در این زمینه الزامی است و باید از درمان خودسرانه اجتناب گردد.
