آنچه که باید در مورد ملاسما بدانیم

 دکتر میترا اسماعیلی؛ محقق و پژوهشگر مرکز تحقیقات پوست

ملاسما، کلواسما یا ماسک حاملگی همگی اشاره به یک مشکل کاملا رایج دارد که معمولا در خانم‌ها در سنین باروری دیده می‌شود. ملاسمایک بیماری مزمن است که می‌تواند برای بیمار یا پزشک هر دو بسیار خسته‌کننده باشد، زیرا درمان آن بسیار دشوار است.

ملاسما به شکل لکه‌های قهوه‌ای روشن تا تیره با شکل نامنظم و لبه‌های مشخص است که در صورت نمایان می‌شود. این ضایعات معمولا روی لب فوقانی، گونه‌ها، بینی، چانه، پیشانی و گاهی گردن نمایان می‌شود.

سه نمای خاص برای گسترش ملاسما وجود دارد:

1- فرم سنترال که رایج‌ترین فرم است. 2- فرم ماکزیلر که بینی و گونه را درگیر می‌کند. 3- فرم ماندیبولر که کمتر شایع است. ملاسما بیشتر در نواحی رخ می‌دهد که در معرض آفتاب قرار می‌گیرد.

اتیولوژی

ملاسما یک پدیده فیزیولوژیک که غالبا در طی حاملگی اتفاق می‌افتد و استفاده از قرص‌های ضدبارداری نیز می‌تواند موجب ملاسما شود. این مساله می‌تواند در هر زمان از سنین باروری یک زن رخ دهد و در خانم‌هایی که پوست تیره دارند بیشتر دیده می‌شود.

هر چند عوامل اتیولوژیک متعددی برای آن ذکر می‌شود اما استروژن و اشعه ماوراءبنفش بیشترین اثر را در ایجاد ملاسما دارا است. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که استروژن اثر مهمی در ایجاد ملاسما دارد اما در حال حاضر معلوم نیست که چگونه افزایش سطح استروژن به ملاسما منتهی می‌شود.

می‌دانیم 17-بتا استرادیول که روی Neural Crest می‌تواند اثر بگذارد اگر به محیط اضافه شود می‌تواند به‌طور بارزی فعالیت تیروزیناز را افزایش دهد. اما بهر حال ملاسما در مردان نیز حدود 10درصد موارد رخ می‌دهد که در مردان خاورمیانه، جزایر کارائیپ و شرق آسیا بیشتر است.

تابش اشعه آفتاب در تشدید این بیماری موثر است و به نظر می‌رسد برای به وجود آمدن آن نیز ضروری باشد. به نظر می‌رسد که ملاسما در ماه‌های زمستان کمتر باشد. هرچند که عامل قطعی ملاسما کماکان نامعلوم است ولیکن از علل پیشنهادی ملاسما می‌توان فقر غذایی، استعداد ژنتیک، هورمون‌ها، داروهای ضد صرع مثل دیلانتین نام برد. به هر حال تقریبا یک‌سوم موارد علت ملاسما ایدیوپاتیک است. مستندات مبنی بر فامیلییال بودن آن بسیار ناچیز است.

عوامل ایجادکننده ملاسما

گرما ممکن است در به‌وجود آمدن ملاسما نقش داشته باشد زیرا برخی خانم‌ها پس از کندن مو با موم گرم ممکن است دچار ملاسما در لب بالا شوند. این موضوع ممکن است یک همراهی اتفاقی باشد ولیکن یک شکایت شایع در بیماران بوده که به نظر می‌رسد گرما نقشی در تولید ملاسما دارد؛ همچنان که گرما دارای نقش در ایجاد Erythema Acne است.

استفاده از قرص‌های ضد بارداری و حاملگی بیشترین علت را برای ملاسما تشکیل می‌دهد البته موارد ماقبل یائسگی و خود یائسگی نیز گهگاه دیده می‌شود. از آنجا که استروژن نقش اساسی در به‌وجود آمدن ملاسما دارد موارد کمی از ابتلا در زنان یائسه‌ای که داروهای استرژنی برای درمان جایگزین مصرف می‌کنند، دیده می‌شود.

دوره ملاسما از فرد به فرد متفاوت بوده و حتی در یک بیمار از یک حاملگی به حاملگی بعد فرق می‌کند متاسفانه کسی که یک بار دچار ملاسما شده می‌تواند بارها عود این بیماری را تجربه کند.

هیستوپاتولوژی

1-‌ ملاسما اپیدرمال به رنگ قهوه‌ای است. 2-‌ فرم درمال که به رنگ آبی- خاکستری ظاهر می‌شود و ماکروفاژهای حاوی ملانین در اطراف عروق لایه‌های سطحی و میانی درم قرار گرفته‌اند.

3-‌ نوع Mixed : از آنجا که بخش اپیدرمال ملاسما قابل درمان است ولیکن برای ملاسمای درمال راه درمان موثری وجود ندارد بنابراین باید وسعت نوع درمان را به منظور پیش‌بینی موفقیت درمان تعیین کرد تا بتوان توقعات بیمار را از درمان به واقعیت نزدیک کرد.

در ویزیت اول خوب است که از یک لامپ وود استفاده شود. جزء اپیدرمال با لامپ وود تیره‌تر به نظر می‌رسد در صورتی که جزء درمال کمتر قابل رویت است بنابراین بیمارانی که فرم غالب اپیدرمال را دارند پاسخ بهتری نسبت به کسانی می‌دهند که فرم درمال دارند. بنابراین معاینه با لامپ وود هنوز یک وسیله مفید برای تعیین پیش آگهی بیمار برای پاسخ به درمان است.

نحوه درمان

هدف درمان کند کردن پرولیفراسیون ملانوسیت‌ها، مهار تشکیل ملانوزوم و بهبود دگراداسیون ملانوزوم‌ها است. البته باید اضافه کرد که استفاده از یک ضد آفتاب با قدرت خوب در برابر آفتاب و اجتناب از آفتاب یکی از موضوعات اساسی است که بیمار ملزم به رعایت است.

درمان‌های موضعی شامل استروئیدهایی با قدرت کم هیدروکینون 2 درصد و 4 درصد کوجیک اسید، آزالایک اسید، آلفا هیدروکسی اسیدها و رتینوئیدها است. فرمول کلیگمن یک فرمول رایج است که از ترتینوئین 1 درصد، هیدروکینون 4-2 گرم، دگزامتازون 01/0درصد، در پایه پمادهای هیدروفیلیک تشکیل می‌شود که در سال 1975 توسط آلبرت کلیگمن معرفی شد.

روند پیگمانتاسیون پوست بسیار پیچیده است و تحقیقات بیشتری را می‌طلبد بیماری‌های پیگمانی پوست یکی از آزاردهنده‌ترین مشکلات بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌های زیبایی است.