عقلا

نویسنده با تفکیک و تعریف آزادی فلسفی و آزادی حقوقی و تقسیم آن به آزادی معقول و نامعقول، نظریه اسلام را درباره این اقسام ذکر می کندچکیده:

این نوشتار برآن است در وهله نخست، ضرورت بحث از موضوع عرف و فقه را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار دهد و روشن سازد که میدان تحقیق در این زمینه، بسی گسترده و عمیق است.

عرف با همه تعاریف گوناگونی که از آن شده است، فرایندی است که مردم بدان خو گرفته باشند و جزئی از برنامه های زندگی فردی و اجتماعی آنان شده باشد و بر حسب عادت بر آن اساس رفتار نمایند

دایره ملکیت نزد عقلا به تدریج از دایره اشخاص فراتر رفته است. از یک طرف، اعیان خارجی و از سوی دیگر، عنوان های عامی را در بر گرفته که به گروهی از مردم ناظر است چنان که امروزه از ناحیه دیگر، عناوین معنوی و اعتباری محض را نیز در برگرفته است

زبان قرآن همان زبان عرف عقلای عالم است; چون قرآن کتاب هدایت عالمیان است و تناسب حکم و موضوع چنین اقتضایی دارد، به علاوه خدای قرآن همین زبان مشترک را به انسانها آموخته است

همان طور که گفته شد قایلان به این نظریه، قضایای حسن و قبح عقلی را از سنخ مشهورات دانسته و واقعی غیر از تطابق آرای عقلا، برای آن نمی پذیرند. و بسیاری از صاحب نظران چون ابن سینا، خواجه، محقق اصفهانی، علامه ی مظفر و... قایل به این نظریه اند.

عقل عملی و عقل نظری قوه عاقله شانش تعقل و فعلیتش فعلیت عاقلیت است; همان گونه که در سایر قوای ظاهری و باطنی، امر بدین منوال است

عاقلان نیز به مقتضای عقل نمی توانند به جای پیامبران بنشینند، برای این که رسالت عقل خردمندان در قدم اول، منحصر به تشخیص حق و باطل و سره از ناسره است، ولی محرک انسان به سوی اخلاق فاضله و ملکات عالیه نمی باشد