محمدرضا دژکام؛ روان‌شناس، مشاور ازدواج و خانواده
به طور کلی استرس نتیجه نیاز ما به سازگاری فیزیکی، ذهنی و احساسی در مقابل یک تغییر است. استرس تا حدی می‌تواند مفید باشد؛ چرا که به زندگی جذابیت و تحرک می‌بخشد و ما را روی پای خودمان نگه می‌دارد. از طرفی، امروزه در عصری زندگی می‌کنیم که استرس جزئی جداناپذیر از زندگی ماست.
تعریف استرس
استرس عبارت است از هر نوع فشار یا نیرو! این فشار می‌تواند جسمانی (مانند استرس حاصل از انجام دادن تکالیف یا استرس ناشی از یک بیماری توان‌فرسا، عاطفی و یا موقعیتی باشد؛ مانند استرس فشار خون بالا و استرس محدودیت شغلی. امروزه اصطلاح استرس به طور غیردقیق برای هر رویداد یا موقعیتی که موجب ناکامی، عصبانیت یا اضطراب شود، به کار می‌رود.
مراحل سه‌گانه استرس عبارتند از
1-هشدار 2-مقاومت 3-خستگی مفرط
استرس در درازمدت می‌تواند به بیماری یا از کارافتادگی ذهنی منجر شود. برخی از تیپ‌های شخصیتی خاص زمینه بیشتری برای استرس دارند. این تیپ‌ها عبارتند از:
1- تیپ مضطرب 2-تیپ ایده‌آل‌گرا 3-تیپ ماجراجو یا هیجان‌طلب 4-تیپ زیاده خواه
1- تیپ مضطرب
این تیپ شخصیتی به اندازه کافی اعتماد به نفس ندارد و از توانایی‌ها واستعدادهای خود نامطمئن است. افراد مضطرب احساسات ناخوشایندشان را ابراز نمی‌کنند و اغلب نمی‌توانند به تقاضای نامعقول دیگران «نه» بگویند. این بی‌ارادگی و ترس از روی پای خود ایستادن ناشی از یک حس انجام وظیفه و یا برخاسته از این باور غلط است که برآورده نساختن خواسته‌های دیگران مساوی با از دست دادن محبوبیت است.
2- تیپ ایده‌آل‌گرا
ایده‌آل‌گراها دوست دارند همه چیز سر جایش باشد و همه کار در زمان خودش انجام شود. برای آنها نظم و روال کاری اهمیت بسیاری دارد.
3- تیپ ماجراجو یا هیجان‌طلب
این تیپ شخصیتی به ریسک کردن و کارهای پرهیجان علاقه زیادی دارند. افراد ماجراجو معمولا شجاع و نترس هستند و معمولا در کارهایی مانند ورزش و تجارت موفق می‌شوند.
4- تیپ زیاده‌خواه
این افراد تمایل زیادی به انجام کارهای مختلف دارند و همیشه از انرژی زیادی برخوردار هستند. آنها برای رسیدگی به زندگی روزمره و اجتماعی معمولا فرصت کافی ندارند و اغلب بسیار خرده‌گیر و عیب‌جو هستند. این تیپ شخصیتی، نسبت به سایر تیپ‌هایی که نام برده شد، بیشتر مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد.
لازم است به مشکلات و مسائل هر کدام از این چهار نوع تیپ نیز اشاره‌ای اجمالی داشته باشیم
1- مشکلات استرس تیپ مضطرب
این افراد مضطرب به انجام کارهای سبک و آسان تمایل دارند. اگر به سراغ کارهای سنگین‌تر و پرمسؤولیت‌تر بروند، خیلی زود و با افزایش حجم کار، اعصاب‌شان به هم می‌ریزد و ناراحتی خود را سر دیگران خالی می‌کنند.
2- مشکلات استرس تیپ ایده‌آل‌گرا
ناتوانی افراد ایده‌آل گرا در سازگاری با تغییرات و عدم تمایل آنها برای ترک روال عادی کارها سبب می‌شود بعضی مواقع در جریان عادی کارها به شدت دچار استرس شوند.
3- مشکلات استرس تیپ ماجراجو یا هیجان‌طلب
این افراد استرس ناشی از خطرات و کارهای هیجانی خود را یک استرس مفید می‌دانند و خیلی راحت با آن کنار می‌آیند. آنها به جای نگرانی، مدام در حال محاسبه احتمالات هستند.
4- مشکلات استرس تیپ زیاده‌خواه
این افراد در تلاش برای به دست گرفتن کنترل همه چیز و همه کس در اطراف‌شان، از لحاظ جسمی و روانی فشار زیادی به خود وارد می‌کنند. آنها بسیار مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی، زخم معده وتصلب شرایین هستند.
الف- استرس گاهی تظاهرات فیزیکی دارد که علائم هشداردهنده آن عبارتند از
سردرد و میگرن، کمر درد، گردن درد، تنفس نامنظم، طپش قلب، تنگی نفس، خشکی دهان، لرزش، عرق کردن، صدای بم و بلند، دست و پای سرد، خستگی زیاد و احساس کوفتگی، حساسیت بیش از حد به صدا، زخم معده، مشکلات جنسی، مشکلات خواب، اسهال، تهوع، سوءهاضمه و تکرر ادرار
ب- استرس گاهی با تظاهرات ذهنی و احساسی همراه است که علائم هشداردهنده آن به شرح زیر می‌باشد:
1- تظاهرات ذهنی شامل
عدم تمرکز، توجه غیرعادی به جزئیات، بی‌دقتی، فراموشی، ناتوانی در به خاطر آوردن حوادث اخیر، عدم توانایی در یادگیری اطلاعات جدید، از دست دادن حالت تعادل، گیج شدن و شلوغی ذهن، اشتباهات مکرر و عدم تصمیم‌گیری درست
2- تظاهرات احساسی نیز عبارتند از
انزوا، از دست دادن حس شوخ طبعی، نگرانی بیش از حد، اضطراب، پرخاشگری، بدبینی، افسردگی، احساس گناه، احساس خطر و نوسانات خلقی
ج- استرس گاهی تظاهرات رفتاری دارد که علائم هشداردهنده آن به شرح زیر است
رانندگی وحشیانه، بی‌اهمیتی به وضع ظاهری، چیزی نخوردن، پرخوری، استعمال دخانیات بیش از گذشته، رفتار وسواسی، افکار وسواسی، ناخن جویدن، کشیدن یا کندن مو و قطع رابطه با دیگران براساس پژوهش‌های روانشناسی مدرن، زن امروزی در دریایی از استرس‌ها غوطه‌ور است.
امروزه بیشتر زنان علاوه بر اینکه درگیر عوامل استرس‌آور سنتی هستند (مانند خواسته‌هایی که فرزندان و والدین‌شان از آنان دارند)، در معرض استرس‌های قابل ملاحظه محیط کار نیز قرار دارند.
روش‌های کاهش استرس
الف) استرس‌های بیرونی مانند سر و صدا و آلودگی را کاهش دهید
تا حد امکان از عوامل تحریک‌کننده در محیط خانه و اگر امکان‌پذیر است، عوامل تحریک‌کننده در محیط کار بکاهید و خطراتی را که سلامت جسمی شما را تهدید می‌کنند، کاهش دهید.
ب) رفتارتان را تغییر دهید
رژیم غذایی منظم در پیش بگیرید، به اندازه کافی بخوابید، ورزش مناسب داشته باشید، روش‌های آرام‌بخشی یا مراقبه را بیاموزید، در صورت مصرف مواد مخدر، مصرف آنها را کاهش دهید، از هیپنوتیزم استفاده کنید و در محیط‌هایی که تعارض ایجاد می‌کنند، کمتر حضور یابید.
ج) نگرش جدید داشته باشید
محدودیت‌های خود و دیگران را بشناسید، از نظرات دیگران بیشتر اطلاع حاصل کنید، احساسات خود را بهتر بشناسید، درباره احساسات خود بیشتر سخن بگویید، به ادراک خود اطمینان داشته باشید، برای ایجاد تغییرات درونی آگاهی بیشتری کسب کنید.
