چالش آب در تهران؛ مدیریت غلط یا کم‌آبی

نیاز واقعی آب شرب تهران 80 میلیون مترمکعب است، نه 2/1میلیارد مترمکعب اسدالله افلاکی/دبیر گروه زیست بوم بحران آب که طی سال‌های اخیر، رسانه‌ها بارها نسبت به وقوع آن هشدار داده‌اند حالا صدای برخی مسئولان فرهنگی را هم درآورده است. احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران همین پنجشنبه گذشته در نهمین اجلاس شورای‌عالی استان‌ها با ادبیاتی که کمتر از او انتظار می‌رفت به صراحت اعلام کرد که طبیعت ایران در حال نابودی است و باید از تمام کسانی که باعث نابودی آن می‌شوند، شکایت شود. او گفت: با کسی تعارف نداریم؛ چشمه علی و زاینده رود خشک شده‌اند. مسجد جامعی که سال‌ها سکاندار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است با اشاره به خشک‌شدن زاینده‌رود اعلام کرد: مرگ ناشی از خشک شدن این رودخانه به‌مراتب سخت‌تر از خفگی در آب آن است.

معضل آمیختگی آب شرب با بهداشتی

به گزارش به نقل از همشهری ،اکنون این پرسش بزرگ مطرح است که تهران از نظر آبی چه وضعیتی دارد؟ آیا این کلانشهر که گاه پسوند ‌ام‌القرای اسلامی را هم یدک می‌کشد، با کمبود آب مواجه است؟ مهندس منصور قطبی سرابی، کارشناس حوزه آب و کشاورزی که شهریور 92برای نخستین بار در گفت‌وگوی مفصلی با همشهری نتایج 3دهه تحقیقات خود را در حوزه آب رسانه‌ای کرد، روز گذشته به همشهری گفت: در سال 88میزان آبی که در شبکه آبرسانی کشور مصرف می‌شد 7.5میلیارد مترمکعب بود اما اکنون بنا به آمارهای موجود بین 8.5تا 11.5میلیارد مترمکعب آب در شبکه‌های شهری و روستایی مصرف می‌شود، درحالی‌که نیاز آب شرب کشور فقط نیم میلیارد مترمکعب است اما از آنجا که شیوه ارائه آب غلط است نه‌تنها آب شرب سالم به مردم عرضه نمی‌شود بلکه به‌دلیل آمیختگی آب شرب و بهداشتی، فراتر از آنچه نیاز واقعی مردم است آب ناسالم در شبکه‌های شهری و روستایی عرضه می‌شود. این پژوهشگر آب تصریح کرد: اینکه برخی مسئولان می‌گویند بهای آب بسته‌بندی واقعی است اما آبی که در شبکه شهری و روستایی عرضه می‌شود ارزان‌تر از بهای واقعی است، حرف نادرستی است زیرا آب بسته بندی، آب سالم است اما آب شبکه‌های آبرسانی ناسالم است. قطبی سرابی ضمن انتقاد از نحوه عرضه آب تأکید کرد: وزارت نیرو آب شرب را با آب بهداشتی مخلوط می‌کند و در نتیجه بخش عمده‌ای از آب اسراف می‌شود، الان هم با دادن آدرس غلط می‌خواهد قیمت آب را بالا ببرد درحالی‌که به جای این کار ضروری است آب شرب از آب بهداشتی تفکیک و به‌صورت جداگانه عرضه شود.

افزایش بی‌رویه مصرف آب در تهران

قطبی سرابی می‌گوید: در سال 1334، میزان آب شرب و غیر شرب مورد نیاز جمعیت 900‌هزار‌نفری شهر تهران حدود 122500مترمکعب در شبانه‌روز (44/7میلیون مترمکعب در سال) بود که از رودخانه کرج تأمین می‌شد اما هم‌اکنون، آب مورد نیاز این کلانشهر 12میلیون نفری بالغ بر 1.2میلیارد مترمکعب در سال است. برهمین اساس، امروزه 800میلیون مترمکعب آب مورد نیاز از سدهای کرج، لار، لتیان، طالقان و ماملو و 400میلیون مترمکعب دیگر از طریق آب‌های زیرزمینی دشت تهران (عمدتا جاجرود) تأمین و به شبکه آب تهران تزریق می‌شود. وی ادامه می‌دهد: درحالی یک میلیارد و 200میلیون مترمکعب آب در تهران مصرف می‌شود که آب شرب موردنیاز شهر تهران حداکثر 80میلیون مترمکعب در سال است که می‌توان این میزان آب را به شیوه بسته‌بندی از سد کرج تأمین کرد. 1/1میلیارد مترمکعب آب مورد نیاز برای مصارف عمومی کلانشهر تهران هم از طریق آب‌های زیرزمینی دشت تهران قابل تأمین است.

وضعیت مصرف آب شرب کشور

وی درباره میزان مصرف آب شرب شهری و روستایی هم می‌گوید: در سال 88میزان مصرف آب شرب شهری و روستایی کشور 7.5میلیارد مترمکعب بوده که 2.5میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های سطحی یعنی رودخانه‌ها و سدها و 5میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های زیرزمینی یعنی چاه‌ها تأمین شده است. وی درباره مزایای بسته‌بندی آب شرب تأکید می‌کند: به موجب الگوهای جهانی درصورت بسته‌بندی آب شرب، سرانه مصرف آب شرب برای هر نفر روزانه 15لیتر برآورد می‌شود که برای آب آشامیدنی، تهیه غذا، چای و... به مصرف می‌رسد. درحالی‌که متوسط مصرف سرانه آب شرب شهری و روستایی کشور هم‌اکنون 274لیتر در روز برآورد می‌شود. به گفته وی، درصورت بسته‌بندی آب شرب، مصرف سرانه آب شرب شهری و روستایی کشور به حداکثر نیم میلیارد مترمکعب کاهش می‌یابد.

سال آینده در قیمت آب تجدید نظر می‌شود

اما پنجشنبه گذشته رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران به فارس گفت: سال آینده حتما باید در قیمت آب تجدیدنظر شود. نعمت‌الله ترکی در پاسخ به این سؤال که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی چه برنامه‌ای برای حمایت از بخش آب و جلوگیری از افزایش مصرف دارد، گفت: یک برنامه میان‌مدت 5 ساله را تا سال 1400 داریم که در آن برنامه چند بخش وجود دارد که نخستین برنامه مربوط به تأمین آب استان تهران است که هم از سدهای غرب استان و هم شرق استان تهران تأمین می‌شود. به گفته وی حدود 45 تا 50 درصد تأمین آب استان تهران از سدهای پنج‌گانه است. او همچنین از پی‌گیری چندین پروژه برای آبرسانی از سد طالقان و کرج به تهران خبرداد که آب شهرستان‌های غرب و جنوب غرب تهران را پوشش می‌دهد. رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران یادآور شد: در منطقه شرق تهران با توجه به افزایش استقرار جمعیتی برنامه‌هایی برای تأمین آب از سد لار و سد ماملو در حال اجراست که پیشرفت فیزیکی 40 تا 50 درصدی داشته‌اند، بنابراین، انتظار می‌رود تا پایان برنامه ششم توسعه مدول دوم تصفیه خانه هفتم نیز راه‌اندازی شده تا آبرسانی به شهرستان‌های شرقی و جنوب شرقی از آن دو منبع میسر شود.

ورود سازمان برنامه و بودجه به تعرفه آب

ترکی در پاسخ به این سؤال که آیا سازمان برنامه و بودجه در بحث اقتصاد آب قرار است ورود و از آن حمایت کند تا تعرفه‌های آب برای کاهش مصرف و مصرف بهینه آب اصلاح شود، گفت: قطعا حمایت از بخش آب و قیمت آن باید در بودجه دولت دیده و در مجلس قانون شود چرا که هیچ الزامی برای برخورد با اسراف آب وجود ندارد. او درباره قیمت آب‌های بسته‌بندی و معدنی هم گفت: قیمت آب‌های بسته‌بندی و معدنی تقریبا به قیمت واقعی نزدیک است اما قیمت آب در شبکه آب و خانگی بلاعوض است و 6 ریال برای هر لیتر در برابر 2هزار تومان آب بسته بندی بسیار ناچیز است. رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران با تأکید بر اینکه برای آینده استان باید فکری کنیم، تصریح کرد: باید بدانیم منابع آبی که در استان وجود دارد، چقدر است و بر مبنای آن تصمیم‌گیری کنیم. همه دستگاه‌ها از ما در حوزه آب طلبکار هستند اما باید بدانیم ظرفیت آب استان تهران همین 5 میلیارد مترمکعب آبی است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت در سدهای استان تهران قرار دارد و باید این آب مدیریت شود.


تفکیک آب شرب از بهداشتی راهکار مقابله با کم آبی

منصور قطبی سرابی با اشاره به مصوبه سال 1395مجلس شورای اسلامی مبنی بر ضرورت جداسازی آب شرب از آب بهداشتی گفت: درصورتی که جمعیت کلانشهر تهران به رقم 16میلیون نفر افزایش یابد، این میزان جمعیت به 1.6میلیارد مترمکعب در سال آب شرب بهداشتی و سالم نیاز خواهد داشت که تأمین آن در آینده غیرممکن است. از این رو، بسته‌بندی آب شرب نیمه‌رایگان دولتی در این کلانشهر اجتناب‌ناپذیر است؛ همچنان‌که در سایر کلانشهرهای کشور مثل مشهد، شیراز، اصفهان، یزد و اهواز هم ناگزیر به اجرای طرح بسته‌بندی آب شرب نیمه رایگان دولتی خواهیم بود. این کارشناس می‌گوید: اگر امروز 100هزارهکتار از اراضی زیرکشت کرج و طالقان و مناطق دیگر خشک شده ناشی از مدیریت غلط آبرسانی در تهران است. قطبی سرابی راهکار مقابله با کم‌آبی را به کار‌گیری الگوهای تجربه شده درجهان عنوان می‌کند و می‌گوید: حتی اگر نمی‌خواهیم به الگوهای جهانی هم مراجعه کنیم می‌توانیم الگویی را که برای آبرسانی در قم استفاده می‌شود در تهران پیاده کنیم. مدت‌هاست که در قم آب شرب از آب بهداشتی تفکیک شده و درنتیجه براساس نیاز واقعی، آب شرب در اختیار مردم قم قرار می‌گیرد. به گفته وی، مادامی که مسئولان به تفکیک آب شرب از آب بهداشتی بی‌توجه باشند نباید انتظار داشته باشیم که معضل آب به جایی برسد. متولیان آب باید برای کمبود آب‌های زیر زمینی تهران که مدت‌هاست پیامدهای ناگوار آن در قالب فرونشست زمین در حال وقوع است چاه‌های غیرمجاز آب را پلمب کنند و با تغذیه سفره‌های زیر زمینی و آبخوان‌ها، مانع ازادامه این روند خطرناک شوند.

قطبی سرابی می‌گوید: فضای سبزی که در جنوب تهران ایجاد شده با آب‌های زیرزمینی تغذیه می‌شود درحالی‌که این شیوه به بروز فرونشست زمین منجر شده است. در واقع آبی که باید صرف تغذیه سفره‌های زیرزمینی شود صرف فضای سبز شده و می‌شود. به گفته این کارشناس پیشکسوت حوزه آب و کشاورزی کل آب شرب مورد نیاز کلانشهر تهران 80میلیون مترمکعب است؛ این یعنی یک سوم حجم آب سد کرج. این در حالی است که هم‌اکنون آب 5 سد برای نیاز مردم به تهران منتقل می‌شود؛ آبی که متعلق به کرج و طالقان است و می‌توان با اجرای طرح تفکیک آب شرب حتی آب سد طالقان را به قزوین منتقل کرد تا از فاجعه فرونشست زمین در آنجا جلوگیری کرد.