رضا فخرالهی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی
اسکیزوفرنیا (شیزوفرنی) یک بیماری روانی است که در آن بخش‌هایی از مغز دچار اختلال می‌گردد و از آنجایی که مغز مرکز کنترل رفتار، عواطف و افکار انسان است، لذا می‌بینیم که فرد مبتلا دچار اختلالات رفتاری، فکری و عاطفی می‌شود.
ظاهر کلی بیمار چگونه است؟
علائمی مانند در خود فرو رفتن، بی‌توجهی به ظاهر، عدم رعایت نکات بهداشتی و استحمام، بی‌توجهی به آداب و رسوم و معاشرت، پرهیز یا اکراه در تماس چشمی در موقع صحبت کردن با دیگران، ژولیدگی بی‌مورد و رفتارهای غیرعادی در ظاهر بیمار مبتلا به اسکیزوفرنیا دیده می‌شود.
این بیماران از نظر عاطفی و هیجانی چگونه هستند؟
این بیماران ممکن است هیجان زیاد از خود نشان ندهند (بی‌تفاوت و سردند) یا ممکن است هیجانات شدید و نامتناسب خشم، خنده، گریه و اضطراب نشان دهند.
گاه نیز دچار احساس وحشت، گیجی، حیرت، هراس و احساس بیگانگی با محیط اطراف می‌شوند.
اختلالات درکی در این بیماران چگونه است؟
این بیماران به دلیل اضطراب و احساس ناراحتی دچار توهم می‌شوند و شایع‌ترین نوع توهمات در این بیماران توهمات شنوایی است.
ممکن است بیمار صداهایی بشنود که او را تهدید می‌کند یا به دستور می‌دهد. مثلا در توهمات بینایی ممکن است فرد تصاویر وحشتناکی به نظرش بیاید یا در توهمات چشایی، مزه سم را در غذا احساس کند. این توهمات می‌تواند در هر یک از حواس 5 گانه ایجاد شود.
تفکر بیماران چگونه است؟
این افراد دارای هذیان هستند. هذیان یعنی یک اعتقاد غلط که ذهن فرد به آن مشغول می‌گردد و اطرافیان با بحث و استدلال نمی‌توانند این اعتقاد را از او بگیرند.
مثلا می‌گوید: افرادی مرا تعقیب می‌کنند یا می‌گویند در غذایم سم ریخته‌اند.
گاه فرد مبتلا به اسکیزوفرنیا ممکن است در هویت جنسی خود شک کند. گاه صحبت‌های بیمار برای سایرین قابل فهم نیست. کلام وی بی‌معنی است یا کلمات عجیب و غریب به کار می‌برد.
از دیگر علائم این بیماران کنترل کم بر روی تمایلات درونی و وسواس، افکار خودکشی یا دیگرکشی و اقدام به آن، اذیت کردن اطرافیان و نداشتن بینش نسبت به اعمال و رفتار غیرطبیعی است.
نیازهای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا
نیازهای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا مانند نیازهای انسان‌های دیگر است اما به دلیل ناتوانی‌های خود قادر به رفع نیازهایشان نیستند و جهت رفع نیازهایشان احتیاج به حمایت و کمک دیگران دارند. این نیازها عبارتند از:
- نیاز به مکان امن
بیمار اسکیزوفرنیا احساس ناامنی می‌کند گاه به دلیل احساس ناامنی خود را در اتاقی تنها زندانی می‌کند یا ممکن است به کوه یا بیابان پناه ببرد. این افراد بیشتر از افراد دیگر نیاز به خلوت بیشتر و محیطی امن دارند.
- نیاز به برقراری رابطه با اجتماع
این بیماران به دلیل بدبینی و سوء ظن در برقراری رابطه با اجتماع دچار مشکل هستند.
گاه به شدت گوشه‌گیر می‌شوند. گاه به فرد یا افرادی خاص حالت دلبستگی مفرط پیدا می‌کنند.
- نیاز به احترام به نفس و احترام از جانب دیگران
این بیماران عزت نفس پایین دارند یعنی خود را دست کم می‌گیرند و اگر به آنها بی‌احترامی شود (مثل اینکه تو دیوانه‌ای، تو عقل نداری) به شدت عصبانی می‌شوند. به آنها احترام بگذارید و به نکات مثبت آنها توجه نمایید.
- نیاز به امنیت
این بیماران نیاز به احساس امنیت دارند. قسمتی از این نیاز توسط دارو تامین می‌شود و بخشی از آن می‌تواند با حمایت خانواده تامین گردد.
نیاز به استقلال و خودکفایی
این بیماران دوست دارند مستقل باشند و خودشان تصمیم بگیرند، آنها را زیاد به خودتان وابسته نکنید.
بیش از حد دلسوزی نکنید و بگذارید یکسری کارهای ساده را خودشان انجام دهند مانند خریدهای ساده، نظافت، تهیه غذا، قدم زدن در پارک و...
- نیاز به دوست داشتن
این بیماران نیاز به محبت شما دارند. در محبت کردن و ابزار علاقه سعی کنید دوگانه رفتار نکنید. برخی از خانواده‌ها گاه به بیمار محبت می‌کنند و گاه از او متنفر می‌شوند.
این کار صحیح نیست و در موقع محبت کردن سعی کنید چهره شما مثل کلامتان با محبت باشد.
- نیاز به خلوت
این بیماران بیش از سایر افراد نیاز به خلوت دارند. بگذارید بیماران گاهی با خودشان خلوت کنند. البته تا جایی که به خودش لطمه‌ای وارد نشود.
- نیاز به داشتن هویت
اساس شخصیت انسان هویت اوست.
هویت یعنی اسم، فامیل، خانواده، الگوی انتخاب دوست، اعتقادات مذهبی، سیاسی، جهان‌بینی و... به دنبال بیماری ممکن است تغییراتی در هویت این بیماران ایجاد شود.
بنابراین سعی نکنید با اعتقادات مذهبی او برخورد تند و خشن کنید. شنونده خوبی باشید و سعی کنید به نظراتش احترام بگذارید ولی می‌توانید آنها را نپذیرید.
- نیاز به دانستن و شناخت کافی
یکی از نیازهای انسان آگاهی و تسلط بر محیط اطراف است. این بیماران به دلیل بیماری، محیط اطراف را گیج‌کننده دریافت می‌کنند لذا بایستی رفتار و کلام اعضای خانواده ساده و روشن باشد، دوپهلو حرف نزنند و آنها را مسخره نکنند. خانواده بایستی در برخورد با این ابهامات صبر و حوصله بهه خرج دهد.
-نیاز به مفید بودن و مورد نیاز بودن
بیمار مبتلا به اسکیزوفرنیا دوست دارد نقش مفیدی در خانه و جامعه داشته باشد. سعی کنید در خانه کاری که ارزش دارد به او بدهید.
مهم نیست که همکاری او کم باشد. مهم این است که در قبال کار اندکی که انجام می‌دهد او را تشویق نمایید.
نکته‌ی آخر اینکه فرد مبتلا به اسکیزوفرنی، انسان بیمار است و احتیاج دارد که درک شود، محبت ببیند و احترام گذارده شود.
