ترجمه رایزنی فرهنگی ایران پکن
مقدّمه
اسلام از دو راه تجاری وارد چین شد؛ ابتدا از راه آبی و در سالهای بعد از طریق خاکی. در منابع کهن چینی آمده است در دومین سال زمامداری امپراتور یونگ وی از سلسله تانگ، هیأتی از اعراب مسلمان در سال 31ق / 651م از راه دریا به چین رسیدند و در کانتون پیاده شدند و از طریق خشکی به پایتخت این کشور، شانگ آن (سیان کنونی) وارد شدند.
روابط تجاری بین چین و دولت اسلام افزایش یافت. ابتدا مال التجاره ها از مسیر دریا حمل می شد، امّا زمانی که کاشغر بخشی از دولت اسلام گردید، راه زمینی مورد استفاده قرار گرفت. بیشتر بازرگانان مسلمان، معمولاً از عربستان و ایران می آمدند. مسلمانان چین طبقه بازرگانان توانگر را تشکیل می دادند که مبادلات بین المللی داشتند و چون تجارت چین به آنها نیاز داشت، از حرمت بسیاری برخوردار بودند.
در حکومت مغول (1368-1279م)، نفوذ مسلمانان چین به چنان اعتلایی رسید که بسیاری از مورخان، سلسله یوان را مسلمان می پنداشتند. مسلمانان در ایام زمامداری دودمان منچو (1911-1644م) نزدیک به سیصد سال دورانی آکنده از بی رحمی و آزار را از سر گذراندند. این امر به قیامهای مسلمانان در سده نوزدهم و استقرار حکومتهای مسلمان در ینان، کانسو و ترکستان انجامید. همه این دولتها با تحمل تلفات گسترده انسانی برای مسلمانان، از میان برداشته شدند.
با رسیدن سده بیستم میلادی، توده مسلمانان در اشتیاقی فزاینده به انهدام رژیم منچو، از انقلاب 1911م میلیونها چینی به رهبری سون یات سن حمایت کردند. در فاصله سالهای 1911 تا 1949م اسلام شاهد حیات دوباره خود در چین بود و مسلمانان به جایگاه والای گذشته خود دست یافتند، ولی با استقرار حکومت کمونیستی در سال 1949م، نوع جدیدی از صدمه و آزار بر ضد مسلمانان آغاز شد؛ مساجد و مدارس مسلمانان بسته شدند و علما به قتل رسیدند یا زندانی گشتند. پیش از تأسیس حکومت کمونیستی، 42000 مسجد به همراه تعدادی مدارس اسلامی در این کشور موجود بود. تنها در کاشغر، شهر پر جمعیت مسلمانان در ترکستان خاوری 400 مسجد وجود داشت.
در ناحیه خودمختار سین کیانگ و استان شانگهای که یک چهارم کل سرزمین چین را دربر می گیرد اکثریت مطلق جمعیت را مسلمانان تشکیل می دهند. در ناحیه خودمختار نینگسیا هویی، استان کانسو و ناحیه خودمختار مغولستان 25 درصد جمعیت را مسلمانان تشکیل می دهند. 12 درصد کل جمعیت یک میلیارد و سیصد میلیون نفری کشور چین را مسلمانان تشکیل می دهند. از این رو جمعیت مسلمانان این کشور بیش از 150 میلیون نفر می باشند و بعد از هند که در آن 220 میلیون نفر مسلمان سکونت دارند بزرگ ترین اقلیت مسلمان در جهان در چین زندگی می کنند.
به رغم همه فشارها علیه مسلمانان آنها توانسته اند سنتهای دینی و نهاد خانواده را مطابق با ارزشهای اسلامی حفظ نمایند. بعد از مرگ مائو در سال 1976م و اعطای آزادیهای نسبی دینی، مسلمانان چین موفق شدند مراکز اسلامی مانند مساجد و مدارس دینی را گسترش دهند و تعداد زیادی مؤسسات اجتماعی را به وجود آورند و دوباره در صحنه اجتماعی این کشور پهناور ظهور نمایند.
شهر پکن پایتخت چین، مرکز سیاسی، نظامی، مالی، فرهنگی و آموزشی این کشور نیز محسوب می شود. این شهر با تاریخی بیش از 2500 سال به دلیل داشتن آثار تاریخی فراوانی همچون شهر ممنوعه، معبد آسمانی، دیوار بزرگ، آرامگاههای امپراتوران سلسله مینگ (Ming) و بسیاری از آثار تاریخی، فرهنگی و مذهبی آیینهای بودیسم، تائوئیسم، اسلام و مسیحیت که از دیرباز در چین همزیستی مسالمت آمیزی داشته اند، برجسته و مشهور است.
اسلام و مسلمانان در پکن
اجداد مسلمانان پکن اغلب سربازان، بازرگانان، مقامات و هنرمندانی بودند که در قرن دهم از آسیای مرکزی، پارس (ایران) و مناطق عربی راهی چین شدند و با طولانی شدن دوران اقامت آنان در این سرزمین و ازدواج آنان با زنان چینی، به تدریج اسلام و جامعه اسلامی در این شهر امپراتوری رواج و گسترش یافت.
پکن پایتخت سلسله های یوان (Yuan) (مغول) «مینگ» و «چینگ» بوده و در آن دوران بسیاری از سربازان مسلمان پاسداری از پایتخت امپراتوری را برعهده داشتند و در امتداد دیوار بزرگ چین در اردوگاههای مختلف نظامی مستقر بودند و به تدریج همین اردوگاه نشینان مسلمان، جوامع اولیه نژاد مسلمان «خویی» (Hui) را تشکیل دادند. «خویی ها» بزرگ ترین اقلیت مسلمان چین هستند که بیشتر در مناطق خودمختار «خویی نینگ شیا» و «سین کیانگ» سکونت دارند. از همان دوران اولیه سکونت «خویی ها» در تاریخ پکن نقش مهمی ایفا می کردند، به گونه ای که امروز در مرکز پایتخت چین شمار زیادی مسجد به چشم می خورد که مرکز فعالیت و حضور مسلمانان اعم از مقامهای دولتی، بازرگانی، خادمان و دیگر قشرهای مختلف بوده و هست.
در واقع رواج دین اسلام در پکن را باید مدیون همین مساجد و جوامع و گروههای اسلامی دانست که به تدریج با فعالیتهای عبادی، تجاری، اقتصادی و فرهنگی خود این مذهب را در پایتخت چین و نواحی حاشیه ای آن توسعه دادند و ترویج کردند.
1 آمارنگاری مسلمانان پکن
آمار سرشماری جمعیت سال 2001 م چین نشان می دهد که در پکن 300 هزار مسلمان سکونت دارند که 250 هزار نفر از آنان از مسلمانان «خویی» هستند و 50 هزار نفر دیگر را گروههای قومی همچون «اویغور»(1)، قزاق، قرقیز، ازبک، سالار، تاجیک، «دونگ شیانگ» و «بائوآن» تشکیل می دهند. البته این رقم مهاجران مسلمان «خویی» را نیز که از سالیان پیش در پکن ساکن شده، ولی به دلیل نداشتن مجوز اقامت رسمی به عنوان ساکنان دائمی پایتخت چین محسوب نمی شوند دربر می گیرد(2).
در تقسیمات منطقه ای شهر پکن دو منطقه خودمختار «خویی» مسلمان وجود دارد که نخستین آن منطقه «خویی چانگ اینگ» (chang Ying) در ناحیه «چائویانگ» (Chao Yang) و دیگری منطقه «خویی یوجیاوو» (Yu Jiawn) در ناحیه «تونگ جو» (Tong Zhov) می باشد(3).
جمعیت مسلمانان پکن کمتر از 3 درصد جمعیت 12 میلیونی این شهر را تشکیل داده و 60 درصد از جمعیت اقلیتهای پایتخت را به خود اختصاص داده اند. بیشتر مسلمانان پکن (99/9 درصد) سنی مذهب و پیرو مکتب «حنفی» می باشند(4). اکثریت آنان طرفدار گروه «قدیم» (گروه سنتی) بوده و اقلیتی نیز از پیروان جنبش «اخوان» هستند که بر اصلاح و لغو بسیاری از اعمال غیر اسلامی برگرفته از فرهنگ چین تأکید دارند. تعداد اندکی از مسلمانان پکن نیز پیرو فرقه صوفیه «جهریه» می باشند که غالبا در مراسم مذهبی خود اذکار و آیات قرآن را با صدای بلند می خوانند. با این وصف تمامی این دسته ها و گروههای مسلمان با هم همزیستی مسالمت آمیز و برابری دارند، و آغاز ماه مبارک رمضان و پایان آن و اقامه نماز عید را بر اساس تقویم اعلام شده انجمن اسلامی چین به جای می آورند(5).
همچنین طبق آمار در سال 1990م دو هزار و 426 مسلمان از اقلیّتهای اویغور، قزاق، ازبک، تاجیک، تاتار، قرقیز، سالار، دونگ شیانگ و بائوآن در مناطق مختلف شهر پکن سکونت داشته اند(6). جمعیت این گروهها بر اساس سرشماری سال 2000م به چهار هزار و 169 نفر افزایش یافته است(7).
با در نظر گرفتن شمار زیادی از مسلمانان مهاجری که در پکن زندگی می کنند، ولی نام آنان در آمار رسمی گنجانده نشده است جمعیت مسلمانان ساکن پکن در دهه گذشته در این شهر سیر صعودی داشته است. بنابر این رقم 000/300 مسلمان در پکن دور از واقعیت نمی تواند باشد.
اغلب مسلمانان پکن را کارگران، کشاورزان، هنرمندان، تاجران، روشنفکران، مقامات و تولیدکنندگان صنایع دستی، دستفروشان، مهندسان و نیروی کار یدی تشکیل می دهند و حدود چهار هزار و 600 نفر مسلمان نیز در بخشهای خدمات شهری، مهندسی، معلمی، پزشکی، تخصصی، خبرنگاری، نویسندگی، هنرپیشگی و دیگر مشاغل دولتی اشتغال به کار دارند که اگر رقم صاحبان شرکتهای خصوصی، کارکنان بخشهای خدماتی، کارگران، کشاورزان، کارکنان دولتی و... نیز به آنان افزوده شود، جمعیت آنان به 12 هزار تن می رسد(8).
2 پراکندگی مساجد شهر پکن
بر اساس آمار ارائه شده از سوی انجمن اسلامی پکن و برخی منابع دیگر و پژوهشهای صورت گرفته(9) مجموعا 72 باب مسجد در پکن و حومه آن وجود دارد که نیمی از آنها در شهر پکن و بقیه در حاشیه و حومه شهر پراکنده هستند. هر مسجد را می توان مرکز و محور یک جامعه (محله) اسلامی، متشکل از تعدادی از خانواده های مسلمان و ساکنان مسلمان محسوب کرد(10). برخی از مساجد بزرگ دارای سالنهای (نمازخانه) مجزای بزرگی مخصوص زنان و مردان هستند؛ به ویژه مساجدی همچون مسجد «نیوجیه»، «چانگ اینگ»، «تونگ جو» و «یی جیاوو» که نمازخانه های بزرگ جداگانه برای مردان و زنان نمازگزار دارند. بیشر مساجد پکن پس از دهه 1980م مورد مرمت قرار گرفته و بعضی دیگر مانند مسجد ارلی جوانگ (Erli zhuang)، آنوای (Anwai)، دونگ چنگ، بی گویان (Bei gouyan)، دی وای (De wai)، شی چنگ، های دیان، هوانگ چون (Huang cun)، داشینگ (Daxing)، می یون و چنگ گوان (Gheng guan) در خلال دو دهه گذشته به صورت اساسی بازسازی شده اند. تقریبا تمامی سیستمهای حرارتی، تهویه هوا و برق آنان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است(11).
3 روحانی (آخوند) در جوامع مسلمانان
بیش از 140 روحانی (معلم مذهبی آخوند) به عنوان امام و خطیب در 72 مسجد شهر پکن انجام وظیفه می کنند که حدود 90 نفر از آنان جوان هستند. وظیفه اصلی این خطیبان و روحانیان تشریح مسائل مذهبی و دینی برای مسلمانانی است که در مساجد پایتخت چین حضور می یابند(12).
همچنین حدود 66 نفر از این روحانیان و امامان مساجد عضو گنگره ملی خلق و کمیته های کنفرانس مشورتی بخشها و نواحی مختلف شهر پکن هستند که به عنوان اعضای دائمی این ارگانها خدمت می کنند(13).
از 90 روحانی جوان، 70 نفر به عنوان امام در مساجد پکن فعالیت می کنند و درصد آخوندهای جوان نسبت به کل روحانیان 6/63 درصد می باشد. شماری از آنان در لیگ جوانان پکن، کمیته کنفرانس مشورتی سیاسی خلق و کنگره ملی خلق حضور دارند و چند تن از آنان جزء معاونان انجمنهای اسلامی محلی هستند و برخی نیز در رشته الهیات و معارف اسلامی در کشورهای دیگر تحصیل کرده اند.
روحانیان اصولاً کارکرد و نقشهای اجتماعی و شغلی همچون امام جماعت، سازمان دهنده و برگزارکننده مراسم مذهبی، ازدواج شرعی، مراسم تدفین، خدمات روزمره و آموزش اسلامی در حوزه ها و مدارس اسلامی را برعهده دارند. تفسیر قوانین و احکام اسلام، میانجیگری در منازعات و مناقشات مسلمانان نیز از دیگر وظایف آنان محسوب می شود.
هر جامعه اسلامی دارای یک هیأت مدیره و به اصطلاح کمیته مدیریت مسجد است که زیر نظر یک رئیس اداره می شود و چند نفر از افراد مؤمن و سالمند نیز عضو آن هستند. این کمیته امور اجرایی مسجد چون گردآوری کمکهای مالی برای حفاظت از مسجد و آموزش اسلامی، انتخاب امام، تعمیر مسجد و امور روزمره و معمول آن را برعهده دارد.
مدیر کمیته یا رئیس هیأت مدیره و اعضای آن بر اساس رأی مسلمانان محله برگزیده می شوند. در گذشته، انتخاب این مدیر بیشتر به روش سنتی و به صورت موروثی انجام می شد، امّا اکنون به صورت مشاوره ای و رأی گیری در میان اکثریت اعضای جامعه اسلامی و به شیوه ای دمکراتیک انتخاب می گردند.
خصوصیات مذهبی مسلمانان خویی
پکن یک کلانشهر بزرگ و پویا و با ویژگیهای یک شهر غیر مذهبی و لائیک است و این مسئله باعث شده است تا مسلمانان برای حفظ و حراست از سنتهای مذهبی و دینی خود در این جوامع که از سوی فرهنگ غالب چینی محاصره شده است، با مشکلات فراوان مواجه شوند.
با این حال، بیشتر مسلمانان خویی عقیده و باورهای دینی خود را حفظ کرده و به رغم فشارهای ناشی از مادی گرایی و نوگرایی در چین پس از اجرای سیاست درهای باز و اصلاحات طی دو دهه گذشته، حیات دینی خویش را تداوم بخشیده اند.
مسلمانان پکن به واقع به دلیل عواملی چون برخورداری از سنن اسلامی قوی و میراث تاریخی مسلمانان خویی و سیاستهای ویژه دولت در برخورد با اقلیتهای مسلمان و ارتباط با جوامع اسلامی داخلی و جهان اسلام، توانسته اند همچون گذشته اعتقادات خود را بدون وقفه حفظ کرده، به اصول و احکام اسلامی در زندگی خود پایبند باشند.
1 اهتمام به برگزاری نماز جماعت و سایر مراسم مذهبی(14)
در 71 مسجد موجود در شهر پکن عموما مسلمانان برای برگزاری نماز جماعت حضور پیدا می کنند و شمار آنان در روزهای جمعه افزایش می یابد.
اگر چه بسیاری از این افراد را سالمندان تشکیل می دهند، یا بسیاری از مسلمانان در خانه های خود نماز به جای می آورند و یا در کارخانه ها کار می کنند و یا منازل آنان با مساجد فاصله زیادی دارد و مشکلاتی برای آنان جهت حضور در مساجد ایجاد می کند، امّا به هر حال سعی می کنند تا در حد امکان در مساجد حاضر شوند، یا حداقل به هنگام اعیاد و جشنهای اسلامی و مذهبی حتی شده یک نفر از هر خانواده در مساجد حضور پیدا کنند.
وضعیت در ایام فرخنده اسلامی چون عید فطر و قربان از این هم بهتر است و غالبا بیش از 20 هزار نفر مسلمان داخلی و خارجی در این روزها برای برگزاری نماز در مسجد «دونگ سی»، «شیاپو» و «نیوجیه» گرد هم می آیند و از مسلمانان در این ایام پذیرایی می شود. به همین دلیل در این مواقع که جمعیت حاضر در این مساجد زیاد است، مهمانی چای و یا استقبال و پذیرایی به جای ضیافتهای رسمی ویژه اعیاد برگزار می شود که علت آن فضای محدود و فقدان گنجایش کافی در مساجد است. با این وصف جشنها و اعیاد اسلامی بیانگر روح و واقعیت اسلام و حاوی اعتقادات مسلمانان پکن است. مسلمانان پکن همچون بسیاری از مسلمانان دیگر نقاط جهان جشنها و اعیاد اسلامی چون ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را با ارزش و مهم می شمارند و در این ایام معمولاً به خواندن قرآن مجید می پردازند و این مناسبتها را بخش مهمی از زندگی خود می دانند. به علاوه در ایامی چون روز ولادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آنها قرآن را به زبان عربی می خوانند و ضمن ذبح گوسفند و گاو به خاطر گرامیداشت این روز، داستان زندگی پیامبر را از زبان آخوندها می شنوند(15).
اعتقادات مسلمانان پکن موجب گردیده است که به رغم مشکلاتی چون بازسازی شهر و مرمت خانه ها و مساجد، باز هم تا حد امکان چنین مراسمی را برگزار نمایند.
در چنین اعیادی مسلمانانی خویی نماز به جا آورده، قرآن تلاوت کرده، زکات پرداخته، به فقرا و نیازمندان صدقه می دهند. گرفتن روزه در ماه رمضان (نهمین ماه از تقویم اسلامی) حتی برای دانشجویان و محصلان مسلمان از اهمیت زیادی برخوردار است و جوانان سعی دارند تا به رغم فشار درس و کار، قواعد و مقررات مذهبی از جمله روزه گرفتن در ماه شریف رمضان را رعایت نمایند. حتی پیرمردان و کسانی که دارای مشکلات جسمانی هستند نیز در ماه رمضان روزه می گیرند.
از دیگر ویژگیها و اعمال مذهبی مسلمانان پکن، مشرف شدن به زیارت خانه خدا در مکه است. سالیان بسیاری است که انجمن اسلامی شهر پکن کاروانهای حج را سازماندهی کرده، افراد واجد شرایط را به مکه اعزام می کند. سالانه بیش از 200 مسلمان(16) از پایتخت چین در یک دهه گذشته به زیارت خانه خدا نایل آمده اند که بسیاری از آنان تاجر، مهندس، استاد دانشگاه و پزشک بوده اند. با این اوضاع می توان دریافت که بسیاری از مسلمانان پکن همچون گذشته به زندگی اسلامی خود در پرتو تعالیم قرآن ادامه می دهند و پنج وعده نماز را که ستون دین است، همه روزه به جای می آورند.
2 آداب و رسوم و گذران زندگی مسلمانان خویی
تعداد زیادی از کلمات و واژه های عربی و فارسی از زمانهای دور به زبان مسلمانان چینی راه یافته، در گفت و گوهای آنان رایج است و مسلمانان پکن نیز از آنها استفاده می کنند.
برای نمونه مسلمانان اغلب از واژه هایی چون «نیت» (به معنای قصد)، دوزخ (جهنم)، ابلیس (شیطان)، صفات، نصیب، دشمن و میت استفاده می کنند. همچنین مسلمانان در گفته های خود از واژه هایی که در مکاتب و آیینهایی چون بودیسم، کنفوسیوس و تائوئیسم استفاده می شود، بهره می گیرند و در گفتار روزمره خود کلمات زیادی که ریشه پارسی و عربی دارد، بر زبان می آورند(17).
بسیاری از خویی ها در مسجد نیوجیه از لغات چینی که با زبان عربی و فارسی آمیخته است، در مکالمات روزمره خود استفاده می کنند(18). این مسئله باعث شده است تا زبان این مسلمانان تا اندازه ای با دیگر جمیعت نژاد «هان» در چین متفاوت باشد(19).
مسلمانان به واسطه آداب و رسوم خاص زندگی همچون برگزاری مراسم ازدواج، نوع خوراک و مراسم تدفین از دیگران بازشناخته می شوند. آنان از خوردن گوشت خوک پرهیز می کنند و حتی از شنیدن نام این حیوان تنفر دارند. آنان گوشت حلال مصرف می کنند که بر اساس آیات قرآن و احکام اسلامی خوردن آن مجاز اعلام شده است.
مسلمانان پکن همچنین در زندگی خود احکام اسلامی را مراعات می کنند و در هنگام ازدواج صیغه عقد یا نکاح را آخوند برای آنان اجرا می کند. به هنگام جاری شدن صیغه عقد، خانواده زوجین و امام یا روحانی مسجد حضور دارند(20). مراسم تدفین و خاکسپاری مردگان نیز طبق قواعد دین اسلام انجام می شود و جنازه مسلمانان همچون کشورهای دیگر پس از تکفین و خواندن نماز میت به خاک سپرده می شود. مسلمانان همچنین مراسم یادبود و شب هفت و ... را نیز بر اساس آداب اسلامی انجام می دهند و با برپایی مراسمی از حضار پذیرایی می کنند. گذاشتن کلاه سفید برای مردان همانند کلاهی که حجاج بر سر می کنند و داشتن حجاب از جمله استفاده از روسری و مقنعه در میان بسیاری از زنان مسلمان رواج دارد. مسلمانان نوشابه های الکلی نمی نوشند و حتی شمار زیادی از آنها سیگار هم نمی کشند. این مسلمانان باور خاصی به اسلام دارند و اجازه نمی دهند تا فرهنگ چینی در اعتقادات آنان رخنه کند.
معیشت محله های مسلمان نشین در پکن
پس از دو دهه اصلاحات و سیاست درهای باز و تلاش دولت مرکزی چین برای حاکم کردن نظام اقتصاد بازار در این کشور، مسلمانان پکن نیز تلاش کرده اند تا از وضعیت موجود برای توسعه مؤسسات خصوصی خود بهره گرفته، ساختار اقتصادی جامعه مسلمانان را توسعه دهند.
برای نمونه در سال 1990م مسلمانان ساختمان باشکوهی با سبک و سیاق معماری عربی و اسلامی در خیابان مشهور «وانگ فوجینگ» در مرکز شهر پکن که بزرگ ترین و مهم ترین خیابان تجاری پایتخت است، ایجاد کردند که کاربردهای مختلف تجاری و اداری دارد(21).
در سال 1991م یک مؤسسه تولید مواد غذایی «حلال» در پکن با یک هزار و 20 کارمند که 750 نفر از آنان مسلمان هستند ایجاد شد. این شرکت در زمینه آماده سازی، تولید و توزیع اغذیه حلال فعالیت دارد و 20 هزار تُن گوشت گاو و گوسفند خام و 1500 تُن گوشت پخته مصرفی مسلمانان را تأمین می کند. همچنین دولت محلی برای ایجاد سردخانه نگهداری مواد غذایی حلال تولید شده توسط مسلمانان 16 میلیون یوان هزینه کرده است که این سردخانه بزرگ ترین و مدرن ترین سردخانه در سراسر چین محسوب می شود و ظرفیت نگهداری مواد غذایی آن به 15 هزار تن می رسد و هر بار قادر به منجمد کردن 75 تن گوشت است(22).
علاوه بر این بسیاری از محلات اسلامی شهر پکن مؤسسات بزرگی تأسیس کرده اند که عمده کارکنان آنها را مسلمانان تشکیل می دهند؛ از جمله می توان به جامعه اسلامی «سی هونگ من» در بخش «داشینگ» اشاره کرد که یک شرکت بزرگ صنایع سبک برای تولید لوازم الکتریکی و ساخت لوازم مصرفی مشابه برای مصارف داخلی و صادرات احداث کرده است. مدیر و بخش اعظم کارکنان این مؤسسه مسلمان و بیشتر از مسلمانان خویی می باشند.
در حقیقت این شواهد بیانگر آن است که مسلمانان و شرکتهای اسلامی وابسته به محلات مسلمان نشین، به ستون مهم اقتصادی جامعه خود مبدل شده اند. درآمد اقتصادی این مؤسسات به آنان امکان می دهد ضمن حل مشکلات مسلمانان و کارکنان خود، بخشی از هزینه های تعمیر مساجد پایتخت را نیز برعهده گیرند(23).
در سال 1992م آماری راجع به وضعیت مؤسسات و شرکتهای محلات مسلمان نشین پکن تهیه شد که نشان می دهد مسلمانان در مجموع 1123 رستوران و مرکز پذیرایی خصوصی و مشارکتی در این شهر ایجاد کرده اند که این رقم در حال حاضر به بیش از 2 هزار رستوران و مرکز پذیرایی رسیده است که همگی اغذیه حلال ارائه می کنند(24).
مسلمانان در حوالی شهر پکن مراکزی برای ذبح اسلامی و آماده سازی گوشت و فرآوری چرم ایجاد کرده اند تا پاسخگوی نیازهای روزمره خود باشند و هر روز بر شمار رستورانها و فروشگاههای اسلامی در پایتخت چین افزوده می شود. این در حالی است که مسلمانان علاوه بر اقتصاد در عرصه های سیاسی، فرهنگی و مسائل اجتماعی نیز فعالیتهای مؤثری دارند.
برنامه های آموزشی مسلمانان در شهر پکن
شهر پکن دارای دو مدرسه رسمی اسلامی است که هدف از تأسیس آنها تربیت و روحانی (آخوند) و امام جماعت برای مساجد و آموزش مطالعات و دروس مذهبی است که به «معهد علوم اسلامی چین» و «معهد علوم اسلامی پکن» معروف هستند.
1 معهد علوم اسلامی چین
جایگاه این مدرسه در سطح ملی است و هدف از ایجاد آن، تربیت و آموزش روحانیان برای مساجد بزرگ و خدمت در انجمنهای اسلامی چین است. این مدرسه در داخل مجتمع انجمن اسلامی سراسر چین و در نزدیکی مسجد «نیوجیه» واقع شده است.
مدرسه مذکور در سال 1953م تأسیس شده و بزرگ ترین مدرسه در نوع خود در سراسر چین می باشد. این مدرسه در سالهای 1966 تا 1976م به مدت یک دهه در دوران انقلاب فرهنگی چین تعطیل و بار دیگر در سال 1979م بازگشایی شد.
دانشجویان و طلاب (خلیفه ها) در این مدرسه که بیشتر همانند حوزه های اسلامی در کشورهای دیگر می باشد، باید برای کسب مقام امامت جماعت چهار سال تحصیل کنند(25). این مدرسه همچنین دوره های ویژه برای دانشجویان و دوره های پیشرفته برای آخوندها به منظور تقویت دانش اسلامی آنان برگزار می کند و فارغ التحصیلان نیز می توانند از برنامه های درسی و آموزشی مختلف آن که شامل دوره های آموزشی برای اعزام به خارج می باشد، استفاده کنند.
تا قبل از سال 2001م این مدرسه فقط یک درس با 25 دانشجو داشت، ولی اخیرا چند کلاس درس دیگر به آن اضافه شده است. در یکی از این کلاسها دانشجویان مسلمان خویی و در کلاسهای دیگر دانشجویانی از سین کیانگ، از اقلیتهای ازبک، قرقیز، تاجیک، سالار و دیگر اقلیتهای مسلمان چین تحصیل می کنند.
تازه ترین آمار حاکی از آن است که این مدرسه شش کلاس درس، 159 دانشجو و 12 استاد و 22 کارمند دارد(26).
هزینه های مدرسه را دولت محلی و بخش دیگری از آن را دانشجویان و کشورهای اسلامی تأمین می کنند(27) و تحصیل در آن اختیاری است.
از سال 1997م به دنبال اجرای سیاست اصلاحات، متون آموزشی اسلامی پیشرفته تری که از کشورهای اسلامی چون مصر و عربستان سعودی به چین آورده شده در این مدرسه تدریس می شود که مطالب آن حاوی دروس قرآنی، احکام عبادی، اخلاق اسلامی، زبان انگلیسی، کامپیوتر، زبان چینی، تاریخ اسلامی، عقاید اسلامی، شریعت، تفسیر قرآنی، حقوق و احکام اسلامی و زبان عربی است. در همین حال دانشجویان باید به هنگام تحصیل، به احکام و وظایف اسلامی مانند خواندن نماز، قرائت قرآن و روزه گرفتن مقید باشند.
در سالهای گذشته این مدرسه شمار زیادی دانشجو تربیت کرده است که در مساجد و مراکز اسلامی سراسر چین مشغول فعالیت و خدمت شده اند(28).
رئیس مدرسه آقای «چین گوانگ یوان» و امام جماعت مسجد مشهور «دونگ سی» پکن و رئیس انجمن اسلامی چین نیز از این مدرسه فارغ التحصیل شده اند.
2 معهد علوم اسلامی پکن
تاریخ تأسیس این مدرسه به سال 1982م باز می گردد که برای اولین بار پس از پایان دوران انقلاب فرهنگی چین در مسجد «دونگ سی» پکن با 20 دانشجو دایر شد و دروس عربی، قرآن و دیگر عقاید و فرهنگ اسلامی در آن تدریس گردید.
با وجود این، کلاس مذکور جوابگوی نیاز مسلمانان علاقه مند به تحصیل دروس اسلامی نبود تا اینکه در سال 1985م مدرسه اسلامی پکن رسما در این مسجد تأسیس گردید و نخستین گروه از دانشجویان که اکنون به عنوان روحانی مساجد خدمت می کنند، در شهریور سال 1987م از آن فارغ التحصیل گردیدند. این دانشجویان در این مدت به تحصیل قرآن، حدیث و کلام و زبان عربی اشتغال داشتند و پس از آن از میان 14 دانشجو، 11 نفر به عنوان روحانی به خدمت مساجد درآمدند.
27 اوت 1988م هیأت مدیره معهد علوم اسلامی پکن با 56 عضو ایجاد شد و از مجاری مختلف سرمایه هایی برای استمرار و گسترش فعالیتهای آموزشی مدرسه گردآوری گردید(29).
در نخستین مرحله در همین سال 30 هزار یوان از جوامع اسلامی و مسلمانان پکن گردآوری شد و دومین گروه از دانشجویان فارغ التحصیل گردیدند(30) و 9 نفر از آنان به عنوان روحانی کار خود را در مساجد آغاز کردند.
اوایل سال 1990م حدود 19 دانشجو در این مدرسه مشغول تحصیل علوم اسلامی شدند و 80 دانشجوی دیگر به یادگیری زبان عربی در سه کلاس جداگانه مبادرت ورزیدند(31) و به تدریج در سالهای بعد فارغ التحصیلان در مراکز اسلامی و مساجد مختلف مشغول به کار شدند. تا قبل از اواسط سال 1997م بیش از 40 خلیفه از این مدرسه فارغ التحصیل شده، به عنوان امام جماعت در مساجد مختلف پکن به خدمت گرفته شدند.
با توجّه به افزایش تعداد دانشجویان و توسعه نیازهای مدرسه و افزایش کمکهای کشورهای اسلامی، انجمن اسلامی پکن تصمیم گرفت مدرسه را به مکانی جدید منتقل نماید. اکنون این مدرسه در کنار مسجد «تیان چیائو» در نزدیکی معبد آسمانی در مرکز شهر پکن دارای ساختمان خاص خود می باشد.
برای این منظور بانک توسعه اسلامی عربستان سعودی 90 هزار دلار و دولت محلی پکن 6 میلیون یوان اختصاص دادند. ساختمان جدید مدرسه و کلاسهای آن در فضایی به مساحت 6 هزار و 500 متر مربع احداث شده و یک سالن نماز، وضوخانه، سالن غذاخوری، اتاق مباحثه و خوابگاه دانشجویی در آن در نظر گرفته شده است. تاکنون حدود 63 دانشجو از این مدرسه جدید فارغ التحصیل گردیده و در سمتهای مختلف امام جماعت و... در مساجد پکن مشغول خدمت شده اند(32). هفتاد درصد از مباحث و دروس ارائه شده در این مدرسه مربوط به مسائل اسلامی و زبان عربی است و موضوعات مختلفی چون آموزش عقاید، احکام و قرآن، زبان عربی، علوم عربی، حدیث و فقه، ادبیات چینی و آشنایی با ادیان را شامل می شود(33). بر اساس آخرین بررسی انجام شده هم اکنون مدرسه دارای 150 دانشجو از 20 استان و منطقه خودمختار چین است.
بجز دانشجویان شماری از مسلمانانی که در نزدیکی محل مدرسه سکونت دارند، نمازهای پنج گانه را در این مدرسه به جا می آورند. این مدرسه دارای وضوخانه و نمازخانه است(34).
پکن دارای دهها مسجد در مرکز و حاشیه های شهر است که روحانیان و خلیفه های خود را از همین مدارس انتخاب می کنند.
وضعیت اجتماعی محله های مسلمان نشین در پکن
در سال 1979م انجمن اسلامی شهر پکن ایجاد گردید(35) و از سال 1986م تاکنون نزدیک به بیست ناحیه و بخش مسلمان نشین در پکن اقدام به تأسیس انجمن اسلامی مربوط به خود نموده اند. همچنین برای مدیریت بر وضعیت مسلمانان و مساعدت به آنان نیز اداره ویژه مسلمانان و دفاتر خدماتی ویژه کفن و دفن مسلمانان در پکن احداث شده است. همچنین قبرستانهایی برای مسلمانان در منطقه های «لوجینگ» (Lujing)، «لوگوچیائو» (Lu gouqiao) و شی بی وانگ (×i Bei Wang) ایجاد شده است(36).
1 محله مسلمان نشین منطقه شووان وو
محله اسلامی خیابان نیوجیه. این ناحیه دارای 40 هزار مسلمان است و بزرگ ترین منطقه مسکونی مسلمانان در پکن به حساب می آید. مرکز این جامعه و ناحیه، مسجد «نیوجیه» است که قدیم ترین و بزرگ ترین مسجد شهر با فضایی به مساحت 6 هزار متر مربع زمین و 5 هزار متر مربع ساختمان می باشد. طبق یادداشتهای تاریخی موجود، این مسجد در سال 996م پس از میلاد با تلفیقی از معماری چینی و اسلامی ساخته شده، دارای نمازخانه بزرگی به وسعت 600 متر مربع است که یک هزار نمازگزار را در آنِ واحد در خود جای می دهد. در محراب مسجد کنده کاریهایی به خط کوفی و آیات قرآنی مشاهده می شود و راهروهای آن با خطوط پارسی و چینی تزیین شده، مسجد دارای یک ماذنه است.
در حیاط پشت مسجد دو آرامگاه متعلق به دو شیخ بزرگوار از بخارا و قزوین از ایران وجود دارد که مربوط به دوران سلسله «یوان» در قرن سیزدهم است. مسجد نیوجیه یک بنای تاریخی برای بازدید جهانگردان محسوب می شود و در جشنواره ها و اعیاد اسلامی هزاران مسلمان در آن گرد هم می آیند.
از دید مسلمانان این محله، سنتهای اسلامی بخش مهمی از زندگی آنان است. این محله دارای مدارس ابتدایی و متوسطه برای کودکان، نوجوانان و جوانان است. در این خیابان همچنین یک بیمارستان مخصوص مسلمانان در یازده طبقه با یازده هزار متر مربع وسعت وجود دارد. بیمارستان 250 تختخوابی است و روزانه 1500 بیمار می توانند برای درمان به آنجا مراجعه کنند. تمامی تجهیزات جدید و مدرن و رایانه ای در این بیمارستان نصب گردیده است(37). رستورانهای اسلامی، ساختمانهایی با گنبدهای سبز متعلق به انجمن اسلامی، کتابفروشی، مدرسه و فروشگاه اسلامی از دیگر بناهای موجود در این خیابان هستند.
برآوردها نشان می دهد که در دو دهه گذشته وضعیت اقتصادی مسلمانان این محله اسلامی به مراتب بهبود یافته است.
البته بسیاری از مسلمانان این محله تجارت می کنند و یک فروشگاه بزرگ اسلامی (سوپرمارکت) خصوصی با مساعدت جامعه اسلامی در این ناحیه در سال جاری میلادی ایجاد شده که ماهانه 100 هزار نفر از آن خرید می کنند. سود این فروشگاه در اولین ماه سال جاری میلادی به یک میلیون یوان رسید(38).
2 محله مسلمان نشین «تیائوجو»
مسجد تیائوجو در این منطقه واقع شده که دارای حدود 800 خانوار مسلمان و 2282 نفر جمعیت و دو روحانی و دو خادم است که در مسجد «تیائوجو» خدمت می کنند. مسجد دارای نمازخانه جداگانه برای زنان و مردان و فروشگاه عرضه محصولات و اقلام فرهنگی اسلامی، مهد کودک و محل صرف نوشیدنی و فروش طعام حلال است و درآمد خالص سالانه آن از طریق اجاره برخی اموال غیر منقول به 10 هزار یوان می رسد که صرف نوسازی مسجد می شود.
3 ناحیه مسلمان نشین «چائویانگ»
چائویانگ یکی از بزرگ ترین مراکز مسلمان نشین خویی در پکن با 10 هزار و 976 نفر جمعیت است که 2 هزار خانوار با 6 هزار و 349 نفر جمعیت از اقلیت خویی در آن ساکن هستند.
4 محله مسلمان نشین «گوانگ جوانگ»
مسجد «گوانگ جوانگ» حدود 100 سال قدمت دارد و 10 خانوار با 300 مسلمان خویی در این محله اسلامی زندگی می کنند.
مسجد دارای یک مدرسه برای کودکان مسلمان اقلیت خویی و یک صندوق خیریه با 20 هزار یوان کمک سالانه از سوی هیأت مدیره محله اسلامی بالی جوانگ می باشد. برگزاری مراسم ویژه با حضور زنان مسلمان و «عید فاطمه» مراسم سالگرد تولّد حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام از دیگر فعالیتهای مسجد محسوب می شود که صدها نفر در آن حضور می یابند و در ششمین ماه تقویم اسلامی برگزار می گردد. در این ایام زنان مسلمان خویی و امام جماعت مبالغی برای تأمین غذا اهدا می کنند، نماز به جای می آورند، قرآن تلاوت می کنند و داستان زندگی حضرت فاطمه توسط یک طلبه زن برای خانمها تشریح می گردد.
5 ناحیه مسلمان نشین «دونگ چنگ»
مسجد معروف «دونگ سی» در این ناحیه واقع است و محل استقرار انجمن اسلامی شهر پکن می باشد. این مسجد با معماری کهن 550 سال قدمت دارد. مسجد از دو صحن و اتاقهای جانبی تشکیل شده، 500 نفر می توانند همزمان در آن نماز به جای آورند. در این مسجد، یک قرآن خطی با 700 سال قدمت نگهداری می شود و دارای کتابخانه ای با صدها جلد کتاب است که از سال 1930م در آن نگهداری می گردد و اهدایی کشور مصر است(39). در این مسجد یک مهد کودک برای نگهداری کودکان مسلمان بنا شده که یکهزار و 157 متر مربع مساحت دارد و در سال 1986م بنا گردیده، از موقوفات مسجد به شمار می آید.
6 ناحیه مسلمان نشین «شی چنگ»
مسجد «جینگ شی فانگ» با 700 سال قدمت یکی از قدیم ترین مساجد پایتخت چین به شمار می رود. مسجد دارای یک سنگ نبشته به زبان عربی است که نشان می دهد در گذشته مسجد در واقع یک مدرسه آموزش دروس اسلامی بوده است. در حوالی آن 2 هزار و 500 خانوار اقلیت خویی با 11 هزار جمعیت زندگی می کنند و سه روحانی در خدمت مسجد هستند که یکی از آنها وظیفه تدریس را برعهده دارد. «خلیفه» نیز در خدمت مسجد می باشد.
7 ناحیه مسلمان نشین «چونگ ون»
این مسجد یکی از کهن ترین مساجد پکن است و ساخت آن به دوران حکمرانی سلسله «مینگ» (قرن 14 تا 17) باز می گردد. چندین لوح یادبود سنگی با کنده کاریهای تاریخی در آن نصب شده، سالن نمازخانه گنجایش 500 نفر را دارد. انجمن اسلامی ناحیه «چونگ ون» در این مسجد قرار دارد. مسجد دارای املاک و مستغلاتی است که از اجاره آن در سال 10 هزار یوان به دست می آید و این مبلغ صرف هزینه های روزانه مسجد می گردد. مسجد مذکور یک شرکت تجاری «مسلمانان» برای فعالیتهای تجاری و اقتصادی ایجاد کرده است. همچنین دو میلیون یوان صرف ساخت یک مهد کودک اسلامی نموده است که از بهترین مهدهای کودک در پایتخت چین محسوب می شود(40).
مسلمانان، جامعه و دولت
1 رابطه مسلمانان و غیر مسلمانان
اگر برای نمونه رابطه مسلمانان «خویی» محله شی هوی هوی را در نظر بگیریم، می توان گفت که رابطه بین آنان و غیر مسلمانان در مجموع بسیار خوب است. برای نمونه خانواده های چینی برای مراسم خاصی چون ازدواج از مسلمانان نیز دعوت به عمل می آورند و با پخت طعام اسلامی حلال از آنان پذیرایی می کنند. چینیها نیز برای موارد خاص همچون برگزاری مراسم اعیاد اسلامی به مساجد کمک می کنند و در مقابل، در صورت پیش آمدن مشکلی برای غیر مسلمانان، خویی ها به آنان مساعدت می کنند(41). در برخی محله های اسلامی حتی غیر مسلمانان رغبتی به خوردن گوشت خوک ندارند که برای نمونه می توان به محله «جانگ جیاوان» اشاره کرد. علت این امر نفوذ فرهنگی و آگاهیهای مذهبی مسلمانان در زندگی اجتماعی آنان است(42).
بسیاری از مسلمانان در محله های اسلامی شهر پکن با غیر مسلمانان وصلت می کنند و در شادی و غم یکدیگر شریک اند. دختر غیر مسلمان با پسر مسلمان و بالعکس می توانند به عقد یکدیگر درآیند، امّا به شرط اینکه دختر یا پسر غیر مسلمان قبل از ازدواج مسلمان شوند و قواعد و مقررات شرع اسلام را مراعات کرده، برخی از اطلاعات اسلامی لازم و قرآن را فراگیرند. این گونه ازدواجها غالبا در مسجد انجام می شود و صیغه عقد را روحانی و امام مسجد می خواند.
در ایام مذهبی و اعیاد نیز گاه مسلمانان از غیر مسلمانان با غذا پذیرایی می کنند و برابری بین آنان کاملاً مشاهده می شود. این وضعیت در بسیاری از محله ها چون «مادیان»، «های دیان»، «چانگ اینگ» و «نیوجیه» نیز وجود دارد(43).
با این حال در برخی از موارد مسلمانان از خوردن یا آویختن گوشت خوک توسط غیرمسلمانان در نزدیکی مغازه ها و اطراف مساجد انتقاد کرده، در مواردی به درگیری بین آنان و غیر مسلمانان می انجامد و در صورتی که موضوع با مداخله مناسب دولت پایان نیابد، ممکن است وضعیت جدی و بحرانی شده، به خشونت گراید.
در مجموع روابط مسلمانان و غیر مسلمانان بر اساس برابری و دوستی است و اغلب آنان به صورت مشترک درصدد توسعه اقتصادی و بهبود زندگی اجتماعی خود و کشورشان هستند.
2 رابطه محله های مسلمان نشین و مسلمانان با دولت محلی شهر پکن
دولت محلی پکن همچون نقاط دیگر چین در حال اجرای برنامه هایی جهت بهبود وضعیت اقتصادی و ارتقای استاندارد زندگی و آموزش اقلیتها از جمله اقلیتهای مسلمان است. این برنامه به ویژه زمینه های اقتصادی و آموزشی اقلیتها را شامل می شود و اجرای آن در مورد اقلیتهای مسلمان و غیر مسلمان یکسان است.
با اجرای همین تدابیر و برنامه ها در شهر پکن تاکنون 8 هزار جوان دانش آموز مسلمان فارغ التحصیل دبیرستانها بین سالهای 1983 تا 1997م(44) با ورود به دانشکده ها و دانشگاهها مشغول تحصیل شده اند. همچنین در سال 1985م بر اساس سهمیه اختصاص داده شده به مسلمانان 1543 دانشجوی مسلمان از دانشگاه فارغ التحصیل شده، یا ادامه تحصیل می دادند و حدود 34 هزار و 810 نفر از دبیرستانها فارغ التحصیل شدند. طبق آمار سال 2002م در شهر پکن جمعا 38576 نفر دانشجوی مسلمان در مقطع لیسانس مشغول تحصیل و یا فارغ التحصیل شده بودند. در حال حاضر در پکن 1766 مسلمان ساکن این شهر دارای تحصیلات دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد هستند(45).
همچنین بر اساس آمار سال 1998م دولت محلی شهر پکن 43 مدرسه ویژه برای دانش آموزان اقلیتهای مختلف اختصاص داده است که 32 باب از آنها ویژه مسلمانان در نظر گرفته شده و اداره آنان هم بر عهده مسلمانان و معلمان خویی است. در حوالی سال 1998م حدود 30 مهد کودک ویژه مسلمانان فعالیت می کرد که در این مهدهای کودک 3170 کودک مسلمان دوره های آموزشی و تفریحی می گذراندند(46).
به رغم این تلاشها و حضور مسلمانان در امور مختلف شهری، همچون گذشته مشکلاتی در رابطه بین مسلمانان و دولت محلی پکن وجود دارد؛ برای نمونه در سال 2000م مسلمانان محله «شوئه جیااینگ» پکن به دلیل عدم برخورد مناسب دولت برای حل اختلاف مسلمانان و غیر مسلمانان در استان «شاندونگ» در شرق چین، در شهر دست به تظاهرات و اعتراضات گسترده ای زدند. علت درگیری در شاندونگ آویختن تابلویی بر سر درِ یک مغازه چینی با عنوان «گوشت خوک اسلامی» در بخش یانگ شین (Yang xin) بود که خشم مسلمانان منطقه را برانگیخت و پلیس نیز در حل آن کوتاهی نمود. در درگیری شاندونگ شش تن از مسلمانان از اهالی روستای «منگ چون» (Menhcun) کشته شدند. مسلمانان محله «شوئه جیانگ» پکن به دلیل همین درگیری و برای تحت فشار قرار دادن مقامات محلی برای حل و فصل قضیه یک بزرگراه را مسدود کردند و پس از آن نیز از سرنوشت امام مسجد این محله اطلاعی در دسترس نیست(47).
این مسئله نشان می دهد که ارتباط مسلمانان با یکدیگر در سراسر چین عمیق و ناگسستنی است. حتی در پکن تحت کنترل دولت مرکزی ممکن است اعتراضاتی از این قبیل صورت گیرد. با این حال مسلمانان پکن نسبت به مسلمانان مناطق دیگر بیشتر به منافع خصوصی و شخصی خود توجّه دارند و ترجیح می دهند چندان در مسائل سیاسی مداخله نکنند.
مسلمانان و ارتباط با جهان اسلام
1 مراودات دوستانه مسلمانان با کشورهای اسلامی
پس از اجرای اصلاحات و درهای باز در اواخل سالهای دهه 80، مسلمانان پکن نیز توانستند مراودات دوستانه خود را با دیگر کشورهای اسلامی بهبود بخشیده، افزایش دهند. بین سالهای 1979 تا 1995م مساجد «نیوجیه»، «دونگ سی»، «شیاپو»، «چانگ اینگ»، «ارلی جوانگ» و مسجد «هایدین» پذیرای بیش از 100 هزار مسلمان از کشورهای اسلامی آسیایی، افریقایی، خاورمیانه و مسلمانان مناطق هنگ کنگ، ماکائو و تایوان بوده اند و رهبران مسلمانان و رؤسای انجمن اسلامی پکن چون «آن سی وی»، «شی کان بین» و «چن گوانگ یوان» در رأس هیأتهایی از کشورهای عربستان سعودی، ایران، اردن، مصر، سودان، مراکش، الجزایر، سوریه، پاکستان، تونس، یمن، اندونزی، سنگاپور، کره جنوبی، ژاپن، امارات متحده عربی، عمان، مالزی، لیبی، ترکیه، جمهوریهای آسیای مرکزی، کویت، آمریکا و مناطق هنگ کنگ و ماکائو دیدار کرده و پذیرای همتایان خود از این کشورها و مناطق بودند که در نتیجه این مراودات و تبادلات، مناسبات دوستانه دوجانبه تقویت شده است(48).
همچنین بسیاری از مسلمانان و کودکان آنان برای تحصیل دروس اسلامی و دینی روانه برخی از کشورهای مسلمان شده، در امور تجاری نیز با آن کشورها به مبادله می پردازند. روابط تجاری مسلمانان چین به ویژه با کشورهای هم مرز و همسایه چین و کشورهای مسلمان آسیای جنوب شرق و مرکزی افزایش یافته است.
2 تعامل مسلمانان با
مسائل سیاسی بین المللی
مسلمانان چین احساس خاصی نسبت به برادران مسلمان خود در دیگر نقاط جهان دارند، به ویژه در مورد مسائل سیاسی بین المللی همواره در کنار دیگر مسلمانان جهان ایستاده و با آنان همکاری و همدردی کرده اند. بسیاری از ائمه جمعه و جماعات مساجد پکن مانند «جانگ جیاون» و «تونگ جو» بمباران افغانستان توسط آمریکا و انگلیس را محکوم کرده، با آنان ابراز مخالفت کردند.
آنان به هیچ وجه علاقه ای به فرهنگ غربی ندارند و از آن بیزاری می جویند و بسیاری از مسلمانان چین و از جمله مسلمانان پکن که در اطراف مساجد بزرگ زندگی می کنند، هرگز به تماشای برنامه ها و فیلمهای تلویزیونی غربی مبادرت نمی ورزند. آنان این گونه برنامه ها را غیر اسلامی می دانند و نمی خواهند چنین فرهنگ بیگانه ای در فرهنگ مذهبی آنان نفوذ کنند(49).
مسلمانان چین مانند خویی ها همچنین سعی می کنند از آداب و رسوم نژاد «هان» اصلی ترین نژاد چین دوری کنند و در پکن مسلمانان به شدت اسرائیل را به دلیل اشغال فلسطین محکوم کرده، از مبارزه فلسطینیان با اسرائیل حمایت به عمل می آورند. آنان سیاستهای خصمانه آمریکا در قبال عراق را محکوم نموده(50) با دنیای اسلام و مسلمانان همدردی می نمایند.
آینده اسلام در پکن
فرصتهای ایجاد شده برای مسلمان پکن موجب تغییراتی در نگرش آنان نسبت به آینده شده که این تحولات چندین دلیل دارد؛ اولاً سیاست دولت محلی پکن در دادن امتیازهای ویژه به مسلمانان قطعا ادامه خواهد داشت و هیچ نشانه ای از تغییر احتمالی در جهت گیریهای سیاسی تاریخی بر جای مانده از دورانهای مختلف چین وجود ندارد. این روند در طول تاریخ چین ادامه داشته و به رغم تغییر امپراتوران، مسلمانان پکن به ویژه اقلیت خویی همچنان از آزادی عبادات دینی و مذهبی برخوردار بوده و خواهند بود و جوامع و محله های اسلامی همچون گذشته با ساختار نظام مذهبی، آموزش و پرورش اسلامی، مدیریت مساجد و ارتباطات داخلی و خارجی به حیات خود ادامه خواهند داد. به احتمال قوی دولت تلاش خواهد کرد تا همگامی با جامعه اسلامی را در اصول سیاسی خود حفظ کرده، آن را تقویت نماید.
ثانیا روند اصلاحات و سیاست درهای باز چین ادامه خواهد یافت و مسلمانان پکن نیز با استفاده از این فرصتها و زمینه ها و با برخورداری از سنتها و ارزشهای اسلامی خود در زمینه تجارت و مبادلات بازرگانی، هر چه بیشتر در اقتصاد اجتماعی بازار نقش آفرینی خواهند کرد و به موقعیتهای بهتری دست خواهند یافت و مسلمانان و محله های مسلمان نشین بیش از گذشته زیرساختهای اقتصادی خود را تقویت خواهند کرد؛ زیرا مسلمانان نسبت به چینیها از تعامل و تساهل و خود آگاهیهای بیشتری برخوردار هستند. بنابراین بافت اجتماعی مسلمانان پکن در آینده مسیر آزادسازی اقتصادی چین، بیش از پیش توسعه یافته و همبستگی آنان با پیوستن چین به سازمان تجارت جهانی گسترش خواهد یافت.
اسلام و مسلمانان در پکن توانایی بهره گیری از عنصر زمان برای ساخت آینده مطلوب را دارند، امّا همواره نگران مشکلات سیاسی هستند که می تواند بحرانی جدی برای آنان و کشورشان به وجود بیاورد. آنان چنین بحرانهایی را در گذشته نیز تجربه کرده اند.
1 بر اساس اظهارات دانشجویان اویغور دانشگاه زبانهای خارجی پکن، در پایتخت چین 10 هزار اویغور زندگی می کنند که شامل مهاجران اویغور نیز می گردد.
2 مصاحبه نویسنده با یانگ جی مین، روحانی و معاون انجمن اسلامی پکن، مسجد دونگ سی، بعد از ظهر 13 ژوئن 2002م. سایت اینترنتی کمیته امور اقلیتهای شهر پکن تعداد جمعیت مسلمانان خویی در سال 2000 م در این شهر را 23600 نفر و آمار جمعیت اویغورها را 3000 نفر اعلام کرده است.
3 «خوجن خوا» مسلمانان خویی در چین، اینگ چوان، خانه انتشارات خلق نینگ شیا، 1993م، ص 19.
4 پنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، پکن، 1996م، ص 14.
5 مصاحبه با آخوند «یانگ» در انجمن اسلامی پکن، مسجد دونگ سی، سوم مه 2003م؛ پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، پکن، 2001م، ص 65.
6 رجوع شود به: پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 54.
7 داده های سرشماری جمعیت پکن، سال 2000م، همان منبع، ص 35-16.
8 همان، ص 439-420. این آمار همچنین بر اساس مشاهدات شخصی نگارنده در محله اسلامی پکن از ژانویه 2000 تا اکتبر 2002م به دست آمده است.
9 در مجموعه مقالات پنگ نیان تعداد مساجد پکن 68 باب و در آمار انجمن اسلامی پکن 72 باب ذکر شده است.
10 مصاحبه با آخوند «یانگ» معاون انجمن اسلامی پکن، مسجد دونگ سی، 13 ژوئن 2002م.
11 پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 55، 56 و 65.
12 همان، ص 57-45.
13 پنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، ص 304.
14 رقم 71 شامل مسجد خی اینگ در بخش چانگ پینگ که امام جماعت ندارد و مسلمانان برای نماز به این مسجد رجوع نمی کنند، نمی شود. این مسجد تنها در اعیاد اسلامی مراسم ضیافت برپا می کند.
15 پنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، ص 304.
16 مصاحبه با برخی مقامهای انجمن اسلامی چین، مارس 2002م، پکن؛ پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 61.
17 یادداشتهای نگارنده از مصاحبه و مشاهدات عینی؛ پنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، ص 126-125.
18 لین سونگ، اشکال، تفکر و وضعیت مسلمانان در محله نیوجیه در پکن، انتشارات خلق نینگ شیا، 1991م، ص 163-160.
19 جیان پنگ وانگ، تشریح واژه های اسلامی چین، لندن، انتشارات کروزون، 2001م.
20 برای ارتباطات تاریخی با سنتهای اسلامی، رجوع کنید به: جیان پنگ وانگ، مناقشات و مراودات محله های مسلمانان خویی در استان «یون نان» در یک چشم انداز تاریخی، استکهلم، انتشارات Almqvist، 1996م، ص 69-65.
21 رجوع کنید به: پنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، ص 306.
22 همان، ص 183.
23 مشاهدات نگارنده در محله شی هونگ من، پکن، 6 ژوئن 2002م.
24 مصاحبه با آخوند «یانگ جی مین» معاون انجمن اسلامی پکن، 13 ژوئن 2002م.
25 تا قبل از سال 1996م تکمیل برنامه تحصیلی پنج سال طول می کشید.
26 مصاحبه با «چونگ این لین»، مدرس و معلم انجمن اسلامی پکن، 26 فوریه 2003م.
27 تا قبل از سال 2001م هر دانشجو باید سالانه 800 یوان به عنوان شهریه می پرداخت و بعد از دو سال این میزان به یکهزار یوان افزایش می یافت؛ امّا این مبلغ در واقع با تأمین محل اقامت و اعطای یارانه به دانشجو جبران می شد.
28 پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 74-73؛ یادداشتهای نگارنده در مصاحبه با چونگ این لین از انجمن اسلامی پکن، 26 فوریه 2003م.
29 پنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، ص 309.
30 همان، ص 310.
31 همان، ص 39.
32 همان، ص 76.
33 همان، ص 39.
34 یادداشتهای نگارنده، مدرسه پکن و مسجد تیان چیائو، 12 مه 2002م.
35 پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 269-266.
36 همان، ص 5.
37 مصاحبه با یای زنگ فو، محله نیوجیه، 26 فوریه 2003م.
38 پنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، ص 105-104.
39 بنگ نیان، مجموعه آثار تاریخی مسلمانان خویی و اسلام در پکن، ص 271.
40 پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 38.
41 یادداشتهای نگارنده، محله اسلامی شی خویی، ناحیه چائویانگ، 26-19 مه 2002م.
42 مصاحبه آقای «لین» تاجر اهل استان جه جیانگ که در محله اسلامی جانگ جیاوان زندگی می کند، ناحیه تونگ جو، 19 مه 2002م.
43 یادداشتهای نگارنده در مساجد مختلف پکن، آوریل ژوییه 2002م.
44 پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 37.
45 داده های سرشماری جمعیت پکن سال 2000م، چاپ اداره سرشماری پنجم جمعیت و اداره آمار پکن، ص 217-210.
46 پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 37.
47 یادداشتهای نگارنده، محله اسلامی شوئه جیااینگ، بخش داشنیگ، 14 ژوئن 2002م.
48 پنگ نیان، مجموعه مقالات سمپوزیوم ملیت خویی در پکن، ص 57.
49 مصاحبه با خلیفه ها در مسجد جانگ جیاوان، پکن، 19 مه 2002م.
50 یادداشتهای نگارنده در مسجد نیوجیه، فوریه 2002م و مدرسه اسلامی پکن، 2 مه 2002م.
