زیتون، درخت مبارک

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

والتین و الزیتون و طور سنین و هذا البلد الامین لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم .

«سوگند به انجیر و زیتون، سوگند به طور مبارک و سوگند به این شهر ایمن که ما آدمی را در نیکوتر اعتدالی بیافریدیم » .

نام زیتون شش مرتبه ⁽¹⁾ در قرآن آمده است . یک بار نیز در سوره مؤمنون آیه 20 اشاره غیر مستقیم به درختی شده که روغن می دهد و در کوه سینا می روید .

نام علمی زیتون «اولیوا یوروپیا») . (Oliva uropea.l) Oleae uropaea

و به فرانسه: . Olivier d؛europe, Olivir France Olivier

و به انگلیسی: . Olivre Tree و به آلمانی: . Oellbm

و به عربی «شجرة الزیتون » و به فارسی «درخت زیتون » نامیده می شود . و در سرتاسر منطقه مدیترانه کاشته می شود اما مرکز عمده تولید آن، اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، تونس و مراکش می باشد . براساس تخمین در سال 1343، 1964 حداقل 200 میلیون درخت زیتون در اسپانیا و 123 میلیون در ایتالیا وجود داشته است .

زیتون درخت تناور نیست و کمتر اتفاق می افتد که ارتفاع آن به 8 - 21 متر برسد . زادگاه اصلی این درخت احتمالا فنیقیه بوده که حدود 2000 سال قبل از میلاد در این ناحیه کاشته می شده و از آنجا به غرب یعنی اروپا و به شرق یعنی افغانستان و ایران راه یافته است . این حقیقت درباره منشا درخت زیتون در سوره نور آیه 35 بیان شده که می فرماید:

درخت زیتون درختی مبارک است که نه خاوری است و نه باختری (شجرة مبارکة زیتونة لا شرقیة و لا غربیة) . با این وجود بعضی از مفسرین از این آیه تفسیرهای مختلفی کرده اند که مثلا:

درخت زیتون متعلق به همه جهان است و منحصر به شرق و غرب نیست . و منظور از شرق و غرب جهت درخت است .

دیگری گفته است: مزه و کیفیت زیتون به جهت این درخت نسبت به خورشید بستگی دارد، ولی خداوند در واقع به زادگاه و گستره این درخت در دنیا اشاره دارد، نه به چیزی دیگر . درخت زیتون در ناحیه مدیترانه ای اروپا و افریقا درختی معمولی بود . در جنوب اروپا آن چنان فراوان پرورش می یافت که زیتون اروپایی نام گرفت، یعنی درختی که متعلق به اروپا است . اما محققین به این حقیقت پی برده اند که اروپا زادگاه اصلی زیتون نبوده، بلکه فنیقیه یا به عبارت دیگر: بخش شمالی جزیرة العرب بود که زیتون از آنجا نشات گرفت . به سادگی می توان پذیرفت که اعراب در زمان نزول قرآن به این نکته واقف بوده اند که رشد و پرورش گیاهان در منطقه ای، الزاما به معنی نشات گرفتن از آن منطقه نیست، لذا این آیه از سوره نور بر بومی بودن این گیاه دلالت دارد . هم اکنون در اکثر بلاد ایران حتی در قم ⁽²⁾ و در منطقه ای به نام «مزرعه فدک » در جاده کاشان زیتون کاشته می شود و در صدد احداث کارخانجات روغن کشی از آن هستند .

زیتون از طریق پیوند زدن تکثیر می شود و درختان غیر پیوندی، میوه ای نامطبوع دارند . زیتون نارس طعمی تلخ دارد و در تهیه ترشی و چاشنی غذا از آن استفاده می شود . اما میوه رسیده طعمی بسیار مطبوع دارد . زیتون میوه ای است بیضی شکل به طول 2 تا 3 سانتی متر . هر درخت زیتون 10 - 20 کیلوگرم میوه می دهد . گوشت میوه زیتون منبعی برای روغنی ماندنی با کیفیتی عالی است که 15% یا بیشتر روغن از آن گرفته می شود . روغن با فشردن به دست می آید . اولین افشره بهترین نوع روغن دارد که نیازی به تصفیه آن نیست . ترکیبات اصلی روغن تازه شامل:

«اسید اولئیک » 80% و مقدار کمی جوهر نخل و اسیدهای دیگری مانند «اسید سیتریک » ، «لینولئیک آروشیدونیک » و «سیریستیک » می باشد . از تفاله آن پس از اولین افشره روغنی غیر خوراکی به دست می آید که در صابون سازی مصرف می شود .

روغن زیتون خوراکی، در اروپا خواهان بسیار زیادر دارد و در تهیه سالاد و غذا مصرف می شود . این روغن را می توان درغذا به طور خام هم مصرف کرد . در زمان های قدیم سربازان عرب در لشگرکشیها نان و روغن زیتون با عسل برای غذا همراه خود می بردند و با این کار وقت خود را صرف پختن غذا نمی کردند و نان خورشی خوشگوار با روغن خام با عسل می خوردند . تولید سالانه روغن زیتون در جهان حدود 20 میلیون تن است . ایتالیا و اسپانیا عرضه کننده عمده این روغن به بازار جهانی می باشند . در هندوستان محصول زیتونی که قابل نام بردن باشد، نیست . اما به تازگی کاشت آرایشی این درخت در مناطق کوهستانی هند مرکزی آغاز شده است .

زیتون دارای خواص داروئی فراوانی است در صورتی که به صورت خوراکی مصرف شود ماده ای مغذی، آرام بخش و مسهلی ملایم است و زخم معده و اثنی عشر بیمار را بهبود می بخشد و در مورد نارسائیهای کلیوی به عنوان غذائی بدون ازت تجویز می شود . روغن زیتون دارای ماده ای ملین است و مصرف خارجی آن پوست بدن و تاولهای سودا (اگزما) و داء (الصدف) را نرم می کند . این روغن برای ماساژ دادن نیز مناسب است و در ترکیبات بسیاری از مرهمها و ضمادها به عنوان پایه وجود دارد .

در حدیثی رسول خدا صلی الله علیه و آله به مردم توصیه می کنند که:

از روغن زیتون برای خوردن و ماساژ دادن استفاده کنند زیرا از شجره مبارکه گرفته شده است . روغن زیتون سوخت مناسبی برای چراغ است . در سوره نور آیه 35 این کاربرد زیتون به خوبی وصف شده است . کسانی که روغن زیتون را به کار برده یا دیده اند، به سادگی این آیه را درک می کنند .

نوع مرغوب روغن زیتون زرد کرمی رنگ، گاهی متمایل به سبز و چنان صاف و شفاف است که اگر در ظرفی شیشه ای ریخته شود، حالت شیئی درخشان دارد و چون در چراغی بسوزد، روشنی چراغ افزون می شود . این خاصیت زیتون در قرآن مجید در عبارت «نور علی نور» توصیف شده است .

کبوتری با شاخه ای زیتون در منقار، رمز جهانی صلح و وحدت است . این رمز از کشتی «نوح » علیه السلام سرچشمه می گیرد . بنابر روایتی هنگامی که خشم خداوند، که در طوفان ظاهر شده بود، کاهش یافت کبوتری با شاخه ای زیتون در منقارش ظاهر شد که نشانه آرامش و صلح بود .

آیات مربوط به زیتون

قال الله تعالی:

«والتین و الزیتون و طور سنین » (التین: 1 و 2) .

«قسم به انجیر و زیتون [یا قسم به سرزمین شام و بیت المقدس]» .

«فانبتنا فیها حبا و عنبا و قضبا و زیتونا و نخلا و حدائق و غلبا و فاکهة و ابا» (عبس: 27 - 31) .

«و (نیز) درختی را که از طور سینا می روید [درخت زیتون] و از آن روغن و «نان خورش » برای خورندگان فراهم گردد (آفریدیم) !» .

«و شجرة تخرج من طور سیناء تنبت بالدهتن و صبغ للآکلین » (المؤمنون: 20) .

«و در آن دانه های فراوانی رویانیدیم، و انگور و سبزی بسیار، و زیتون و نخل فراوان، و باغهای پردرخت، و میوه و چراگاه » .

«و هو الذی انشا معروشات و غیر معروشات و النخل و الزرع مختلفا اکله و الزیتون و الرمان متشابها و غیر متشابه کلوا من ثمره اذا اثمر واتوا حقه یوم حصاده و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین » (الانعام: 141) .

«اوست که باغهای معروش [باغهایی که درختانش روی داربست ها قرار دارد] و باغهای غیر معروش [باغهائی که نیاز به داربست ندارد] آفرید; همچنین نخل و انواع زراعت را، که از نظر میوه و طعم باهم متفاوتند; و (نیز) درخت زیتون و انار را، که از جهتی باهم شبیه، و از جهتی تفاوت دارند; (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است، درحالی که طعم میوه آنها متفاوت می باشد) از میوه آن، به هنگامی که به ثمر می نشیند، بخورید! و حق آن را به هنگام درو، بپردازید و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!» .

درخت زیتون، درختی است مبارک که خداوند به آن سوگند یاد کرده و آن را صاحب منزلتی خاص فرموده و آن درختی است که نفع عامه در آن است . روغن، ساقه، برگ و میوه آن مصارف متعدد صناعی، کشاورزی، درمانی و دامی دارد .

ترکیب میوه

آب 67%، روغن 23%، پروتئین 5%، املاح معدنی 1% که اهم آن کلسیم، آهن، ویتامین ها (آنتی اکسیدان A ، بتاکاروتن D,a , C ، سننیوم می باشند .

زیتون ابتدا سبزرنگ است که پروتئین و املاح و آنتی اکسیدانهای آن زیادتر است و وقتی قرمز رنگ شد، مقدار ماده روغنی آن افزایش می یابد .

چربی زیتون از نوع تک غیر اشباعی MonounsaturatedFATTY Acid می باشد که می تواند مورد استفاده کلیه بیماران قرار گیرد . و جز در موارد بسیار استثنائی چربی خون را بالا نمی برد .

در آیه 10 - 11 سوره نحل خداوند تبارک و تعالی آن را به طور اجمال جزء نباتات طبی ذکر فرموده است:

«هو الذی انزل من السماء ماء لکم منه شراب و منه شجر فیه تسیمون ینبت لکم به الزرع و الزیتون و النخیل و الاعناب و من کل الثمرات ان فی ذلک لآیة لقوم یتفکرون » .

«او کسی است که از آسمان، آبی فرستاد که نوشیدن شما از آن است; و (همچنین) گیاهان و درختانی که حیوانات خود را در آن به چرا می برید، نیز از آن است . خداوند با آن (آب باران)، برای شما زراعت و زیتون و نخل و انگور، و از همه میوه ها می رویاند; مسلما در این، نشانه روشنی برای اندیشمندان است » .

اجداد و آباء ما به این آیات ایمان غیبی و مطلق داشتند ولی امروز با پیشرفت علم و پژوهش دانشمندان، به طور ملموس به این معجزات پی می بریم و روشن شدن مسائل از دیدگاه علم امروز عظمت پروردگار و قدرت او را آشکار می سازد ⁽³⁾ .

پی نوشت:

1) بر اساس استخراج از رایانه . (به تنهائی و با سایر میوه ها) .

2) مسؤول این مرکز زراعی آقای احمد بلند نظر است که از خبرگان کشاورزی و دامداری ایران می باشد .

3) منابع: دمشق آل صبحی الراشد، مجله نور، شماره 127، رمضان، شوال 1422 .

گیاهان در قرآن، محمد اقتدار حسین فاروقی، مؤسسه ملی تحقیقات گیاه شناسی، لکنهو

Plants of The Qur,an