ضرورت های خاص فرهنگی و محیطی و جغرافیایی در مقبولیت یا عدم مقبولیت برخی از رفتارهای ما نقش بسیار کلیدی و مهمی را ایفا می کند. به عبارت روشن تر فارغ از درستی یا نادرستی وجود برخی از فرهنگ ها و نگرش ها، با شکل گیری این امور نمی توان توجه به برخی از آن ها را نادیده گرفت.
در روایتی نقل شده که امام صادق (ع) روزی در کوچه های مدینه یکی از اصحاب خود را در حال بازگشت از بازار و در حال حمل لوازم منزل دیدند. آن فرد با مواجه شدن با حضرت در آن وضعیت شرمنده شد و بار منزل خود را بر زمین گذاشت. حضرت به او فرمودند: چرا از این که مایحتاج منزل خود را خودت تهیه کردی و به سمت منزل می بری شرمنده شدی؟ سپس حضرت فرمودند: به خدا قسم اگر این مردم مدینه نبودند (اگر رسم مردم مدینه نبود که از مثل من این کار نمی پسندند) من هم دوست می داشتم که مایحتاج منزلم را خودم تهیه کرده و به سوی منزلم حمل کنم.(1)
از این روایت به خوبی روشن می شود که نفس این عمل امری نیکو و ارزشمند است که حضرت به انجام آن مایل هستند. اما در عین حال رسم و عرف شهر محل سکونت خود را - هرچند در حقیقت چندان درست نباشد - تا حدودی رعایت می نمایند.
برهمین مبنا در ازدواج مجدد هم توجه به عرف و فرهنگ هر منطقه و تبعات مختلف انجام آن را نمی توان نادیده گرفت و یقیناً زمینه های اجتماعی و فرهنگی و برخی فشارهای روحی و روانی که ممکن است در این مسیر به درست یا غلط بر خود فرد همچنین همسر اول و فرزندان وارد آید، در معقول و ممدوح بودن این رفتار تأثیر گذار است.
چه بسا بتوان گفت اجازه و مقبولیت این ازدواج در شرایط عادی ( یعنی در فرض عدم ضرورت های خاص شخصی) منوط بر عرف و فرهنگ رایج در مناطق مختلف است. چنان که در برخی کشورهای عربی این امر کاملاً متداول و طبیعی است. اما اگر در برخی مناطق- حتی بر فرض عرف و فرهنگی غلط - این امر مذموم شمرده شود و تبعات منفی و مضری برای فرد یا دیگر اطرافیان داشته باشد، نمی توان آن را نادیده گرفت. در نتیجه در شرایط عادی، این گونه جزئیات باید مورد توجه قرار بگیرد؛ مگر آن وضعیت و شرایطی ویژه حاکم باشد که در آن وضعیت مساله به گونه دیگری است.
به عنوان مثال فردی را در نظر بگیرید که امکان و توانایی اختیار کردن همسر دومی را دارد، اما به روشنی می داند که لازمه این امر - بر اساس فرهنگ غلط جامعه - از دست رفتن حرمت و حیثیت اجتماعی خودش و تحقیر و تمسخر همسر اول و فرزندان او خواهد بود. بر این اساس وضعیت این فرد از منظر حکم عقل و شرع و در مقام عدم ضرورت ازدواج مجدد، با فردی که در محیطی دیگر و بدون این فرهنگ نادرست زندگی می کند متفاوت خواهد بود.
زندگی بر مبنای قانون یا اخلاق؟
اصولا دستورات اسلام در قالب دستورات فقهی و به شکل واجب، حرام، متسحب، مکروه و مباح (مجاز) بیان می شود.
وقتی صحبت از وجوب یا حرمت کاری باشد، تکلیف روشن است و جای اما و اگر و چانه زنی وجود ندارد.
اما هنگامی که صحبت از استحباب یا کراهت یک عمل در میان است و یا بخصوص وقتی کاری جایز یا مباح شمرده می شود، بدان معنا نیست که مسلمان باید برنامه زندگی خود را به گونه ای تنظیم کند که همه کارهای مجاز را انجام دهد. بلکه شرایط گوناگون فرهنگی و اجتماعی تعیین می کند که انجام یک کار مباح بهتر است یا ترک آن؟!
سیره عملی امامان معصوم و بزرگان دین هم به روشنی نشان می دهد که در چنین مواردی نکات بسیار ظریفی را رعایت می کرده اند تا مبادا به بهانه انجام یک کار مباح یا حتی مستحب، مرتکب گناه یا مفسده ای بزرگ تر نشوند.
در نتیجه هر چند اجازه تعدد زوجات در وضعیت های خاصی به مردان داده شده، اما این تنها بیان معیار و میزان قانونی است که در شرایط خاص و لازم مورد استناد و عمل قرار بگیرد. نه آن که می توان؛ بلکه باید در هر حال این گونه عمل شود که اگر این گونه باشد، زن هم موظف نیست کم ترین کاری برای شوهر در منزل انجام دهد و حتی در برابر شیر دادن به فرزند خود هم می تواند از شوهرش مزد دریافت کند. اگر بنا باشد زندگی بر این مبنا پیش برود، مسلماً چیزی از کانون گرم خانواده مورد نظر اسلام باقی نمی ماند. این جاست که می فهمیم تعبیر برخی از افراد در این موارد که «مگر کار خلاف شرع کردم» تا چه حد اشتباه و نادرست است. زیرا اگر تنها معیار و میزان در زندگی رعایت قوانین شرعی باشد، بسیاری از توقعات مردان از همسراشان کاملا بر خلاف شرع است. آیا مردی تاب می آورد که در کنار کار بیرون منزل، هر روز صبحانه و ناهار و شام را خود تهیه نموده و لباس هایش را هم خود بشوید و منزل را خود نظافت نماید و... در نهایت وقتی به همسر خود که در گوشه منزل روی مبل لم داده برای این عدم همکاری اعتراض کند بشنود که «مگر کار خلاف شرع کردم؟؟؟».
معصومان و زندگی اخلاقی
در روایتی نقل شده که بعد از ازدواج امیرالمومنین (ع) و حضرت زهرا (س)، ایشان از رسول خدا (ص) درخواست نمودند تا وظایف و مسئولیت هر کدام را در زندگی تعیین نماید. حضرت فرمودند: امور داخل خانه با زهرا و کارهای بیرون با علی».
پس از این تقسیم کار حضرت فاطمه (س) فرمودند: «خدا می داند چقدر از این تقسیم خرسند شدم که پدرم مرا از رنج معاشرت با مردان معاف داشت.»(2)
از منظر فقهی و قانونی روشن است که زن و ظیفه ای جز تمکین در برابر مرد در امور مربوط به روابط زناشویی ندارد و همه امور مرتبط با هزینه های زندگی با مرد است، اما ایشان با مراجعه به پیامبر برای زندگی خود دستورالعمل خواستند و....
بر این اساس روشن است که مرد هم هر چند از نظر قانونی اختیار رفتارهایی مانند تعدد زوجات را دارد، اما باید اقتضائات و ضرورت ها و پیامدهای گوناگونی که بر این امر مترتب می شود، مد نظر قرار دهد و تنها به مجاز و مباح بودن این عمل تمسک نکنند. البته طبیعی است که زن هم باید ضرورت هایی را که برای همسر و جامعه به شکل منطقی و طبیعی وجود دارد، مورد ملاحظه قرار دهد و توقع نداشته باشد مرد در فشارهای سخت جنسی و تمایل به ازدواج مجدد، یا میل به سر پرستی زن یا خانواده ای دیگر - که در مواردی واقعاً ضروری است - تنها به احساسات زنانه او توجه نماید.(3).
پی نوشت ها :
1. اصول کافی
شیخ کلینی، ج2، ص123
2. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 14، ص123
3. با استفاده از WWW.Pasokhgoo.ir
منبع: نشریه دیدار آشنا شماره 127