بررسی سندی روایات آغاز نزول وحی(۱)

چکیده
 

آخرین کتاب الهی، دربردارنده آیین زندگی و مهارت های آن می باشد، هم چنان که قرآن خود مهم و بزرگ است، دانستن آغاز نزول آن نیز اهمیت دارد؛ زیرا آغاز نزول آن شروع تحول در زندگی بشری است. امّا در مورد زمان آغاز نزول قرآن روایات متعدّدی وجود دارد. این مقاله در پی آن است روایات آغاز نزول وحی را از نظر سندی بررسی کرده و نظریه مختار را تبیین نماید و در پایان، گزارشی اجمالی از مهم ترین آراء مربوط به آغاز نزول ارائه و پس از نقد هر یک از آن دیدگاه ها، شبهات مربوط به آن را پاسخ دهد.
به اعتقاد بیش تر علمای امامیه و گروهی از اهل سنت، آغاز نزول قرآن همزمان بابعثت پیامبر اکرم(ص) بوده است، عده ای از محدثان و مفسران نیز عقیده دارند که آغاز نزول قرآن در ماه مبارک رمضان بوده و در این راستا به آیات: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» (بقره، 185)و «انا انزلناه فی لیله القدر» (قدر،1) استشهاد کردند. گروهی نیز نیمه شعبان و 12 ربیع الاول را تاریخ آغاز نزول وحی دانسته و می گویند: منظور از «لیله مبارکة» در آیه 3 سوره فرقان شب نیمه شعبان می باشد. به منظور بررسی میزان درستی این دیدگاه ها، نگارنده به بررسی سندی روایات آغاز نزول پرداخته است- زیرا بحث و کنجکاوی پیرامون راویان یک حدیث، جستجو درباره استحکام متن حدیث است و استواری متن در گرو متین بودن سند می باشد. جستجو در اسناد روایات به روشنی می نمایاند که وجاهت متن حدیث تا اندازه ای وامدار سند بوده و پریشانی و آشفتگی راویان، متن روایات را متزلزل می سازد- بنابراین، در پایان، نتیجه می گیرد که 27 رجب، آغاز نزول وحی و شب قدر ماه رمضان زمان نزول دفعی قرآن بوده است.
کلید واژه ها: سند، نزول، احادیث، قرآن.

طرح مسئله
 

در واقع آغاز وحی، مبدأ تاریخ تحول بشری و سرآغاز نزول رحمت و نعمت الهی می باشد؛ نزولی که تاریخ بشریت در آن ورق و سرنوشت انسان های بعدی به آن گره خورده است.
در زمینه روز و ماه آغاز نزول قرآن، میان دانشمندان اسلامی اختلاف نظر است، چنان که مورخان و محققان در مورد تاریخ بعثت رسول اکرم(ص) با هم اختلاف دارند.
در این مقاله سعی می کنیم به این سؤالات پاسخ دهیم:
- تاریخ دقیق نزول وحی در چه ماه و روزی بوده است؟
- کیفیت نزول در 27 رجب و شب قدر به چه صورت بوده است؟
- سند احادیثی که در این زمینه آمده، چگونه است؟

نظریه اوّل: بعثت؛ آغاز نزول قرآن
 

پیامبر گرامی اسلام تقریباً در چهل سالگی، در 27 رجب به رسالت مبعوث شد و بعثت آن حضرت با آغاز نزول قرآن همراه بود. این دیدگاه مبتنی براحادیث و شواهد تاریخی بسیاری است که به چند نمونه اشاره می کنیم:
امام باقر(ع) فرمود:«قبض رسول الله و هو ابن ثلاث و ستین فی سنه عشر من الهجره، فکان مقامه بمکه اربعین سنه ثمّ نزل علیه الوحی فی تمام الأربعین و کان بمکه ثلاث عشره سنه ثمّ هاجر الی المدینه»؛ رسول خدا در 63 سالگی در سال دهم هجرت، از دنیا رفت. آن حضرت چهل سال در مکه اقامت داشت و در سن چهل سالگی وحی بر وی نازل شد و پس از آن سیزده سال در مکّه بود و سپس به مدینه هجرت کرد. (مجلسی، 309/17؛ 206/18)
از امام هادی(ع) نیز روایت شده است که فرمود:«آنگاه که محمد (ص) چهل سالش کامل شد و خداوند قلب او را برترین، عظیم ترین، خاشع ترین و خاضع ترین قلب ها یافت، درهای آسمان را گشود و محمد (ص) بدان می نگریست. فرشتگان را اذن داد تا فرود آمدند و محمد (ص) به آن ها نظری کرد. به فرمان خداوند، رحمت الهی از ساق عرش بر او فرود آمد و بازوی وی را گرفته، تکانش داد و گفت:«ای محمد! بخوان. » گفت:«چه بخوانم؟» گفت: ای محمد! «اقرا باسم ربک الذی خلق. خلق الانسان من علق. اقرا و ربک الاکرم. الذی علم بالقلم. علم الانسان ما لم یعلم» (علق،5-1)
سپس آن چه خداوند به او وحی کرده بود، به آن حضرت وحی کرد و بالا رفت. (همان) بر اساس این حدیث وقوع بعثت در چهل سالگی با نزول پنج آیه از آغاز سوره علق همراه بوده است.
همچنین احادیثی از امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا(ع) وارد شده است که آیات آغازین سوره علق را نخستین آیات نزول شده بر پیامبر (ص) ذکر کرده اند؛ و این، تقارن بعثت با نزول قرآن را تقویت می کند. (کلینی،628/2)
زیرا مفسران و مورخان نوعاً نزول آیات نخست سوره علق را مقارن با بعثت می دانند (طبرسی، 214/2؛ طبری،382/2)
بر اساس احادیث صحیح از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و به تبع ایشان رأی بزرگان امامیه، بعثت در 27 ماه رجب رخ داده است. از این رو، احادیث امامیه و اهل سنت را در این باره ذکر می کنیم:

احادیث امامیه درباره زمان بعثت
 

- المفید عن ابن قولویه، عن محمد بن الحسن الجوهری، عن الاشعری، عن البزنطی، عن ابان بن عثمان، عن کثیر النوار، عن ابی عبدالله (ع): قال فی الیوم السابع و العشرین من رجب نزلت النبوه علی رسول الله (ص) ( مجلسی، 189/18)
- علیٍّ، عن ابیه، عن القاسم، عن جده الحسن، عن ابی عبدالله(ع): قال: لا تدع صیام یوم سبعین و عشرین من رب فإنه الیوم الذی نزلت فیه النبوه علی محمد(ص) (کلینی، 469/3؛ مجلسی،189/18) روزه روز 27 رجب را ترک نکنید که در این روز، نبوت بر محمد(ص) نازل شده است.
- عده من أصحابنا عن، سهل بن زیاد، عن بعض اصحابنا، عن ابی الحسن اول(ع): قال: بعث الله محمداً رحمه للعالمین فی سبع و عشرین من رجب فمن صام ذلک الیوم کتب الله له صیام ستّین شهراً: خداوند محمد (ص) را که رحمت برای جهانیان است، در روز 27 رجب برانگیخت و کسی که آن را روز را روزه بدارد، خدا ثواب شصت ماه روزه گرفتن را برای او می نویسد. (مجلسی، 364/16؛ کلینی، 149/4؛ مجلسی، 189/18)
- علی بن محمد رفعه، عن أبی عبدالله(ع) قال یوم سبعه و عشرین من رجب نبی فیه رسول الله(ص) ( مجلسی، 190/18)

احادیث اهل سنت درباره زمان بعثت
 

- رسول خدا (ص) فرمود: فی رجب یوم و لیله من صام ذلک الیوم و قام تلک اللیله کان کمن صام من الدهر مائه سنه و قام مائه سنه و هو لثلاث بقین من رجب و فیه بعث الله محمداً؛ در ماه رجب شب و روزی است که هر کس آن شب را به عبادت سپری کند و آن روز را روزه
گیرد، مانند کسی است که صد سال عبادت کرده و همه ایام را روزه گرفته است و آن، هنگامی است که سه روز از ماه رجب باقی مانده باشد که در آن روز خداوند محمد (ص) را به پیامبری مبعوث کرد. (زبیدی، 563/5)
- رسول خدا(ص) فرمود: من صام یوم سبعین و عشرین من رجب کتب الله له صیام ستین شهراً و هوالیوم الذی أهبط الله فیه جبرئیل علی محمد(ص) بالرساله. (همان، 566/5)
چهل سالگی سنی است که کمال انسانی و عقلانی شمرده شده و در آن سن عقل به نهایت صفا و اوج کمال خود می رسد. در قرآن کریم هم بدین مرحله از رشد اشاره ای است. ( احقاف،15)
بیشتر اخبار حاکی از آن است که در حدود چنین سنی وحی الهی بر پیامبر خدا نازل و او به تبلیغ مأمور شده است. گفته اند رسول خدا به روز دوشنبه ای در هفدهم رمضان و یا 27 رجب ( 12 سال پیش از هجرت، مطابق ششم اگوست و یا اول فوریه سال 61 میلادی) به هنگامی که چهل سال و شش ماه و هشت روز قمری ( سی و نه سال و سه ماه و هشت روز شمسی) از عمر شریفش می گذشت، مبعوث شد. ( رامیار، 48)
علما، بعثت رسول اکرم را در 27 ماه رجب می دانند و در این زمینه احادیث زیادی از ائمه هدی وارد شده است. اختلاف اصلی بر سر احتساب ایام فترت وحی است. (رامیار، 51)
مسلمانان درباره تاریخ بعثت پیامبر، متفق نبوده، زمان های مختلفی را در این باب ذکر کرده اند که اعلان ماه رمضان نظری شاذ و نادر بود، ولی از نظر شیعه ماه رجب و از نظر اهل سنتّ ماه ربیع الاول از قاطعیتی بیشتر برخوردار است.

نظریه دوم؛ شب قدر؛ آغاز نزول قرآن
 

قرآن کریم، خود این نزول را در سه آیه بیان فرموده است که اگر تربیت نزول را هم در نظر بگیریم، از این قرار می شود:
1. فرمود: «انا انزلناه فی لیله القدر» (قدر،1)
همانا فرود آوردیم آن (قرآن) را در شب قدر» و پس از آن با تعظیم و تفخیمی یاد می کند: «تو چه می دانی شب قدر چیست؟ شب قدر بهتر و برتر از هزار ماه است. در این شب فرشتگاه و روح به اجازه پروردگارشان فرود می آیند از هر امری».
2. در آیه دیگر خداوند درباره این شب که قرآن در آن نازل شده است، توضیح می دهد: «انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منذرین» (دخان،3)؛ «ما آن (قرآن) را در شبی مبارک
فرو فرستادیم». پس معلوم می شود که قرآن در شب قدر مبارک نازل شده است. امّا در چه ماهی؟
3. در تعیین ماه نزول فرمود: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن... » (بقره، 185) «ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است».
روایاتی بسیار از طریق فریقین رسیده است که آغاز نزول قرآن را شب قدر ماه رمضان می دانند. بیشتر این احادیث، از حیث مفاد، تقریباً همسو و همگون ولی از حیث اجمال و تفصیل متفاوتند. شماری از این احادیث، به صراحت از نزول دفعی به بیت المعمور و سپس از نزول تدریجی بر پیامبر (ص) حکایت می کنند و شماری دیگر، صرفاً در نزول یکباره قرآن در شب قدر ظهور دارند، حال، احادیث مزبور را یاد می کنیم:

احادیث امامیه درباره نزول قرآن در شب قدر
 

- حض بن غیاث گوید: از امام صادق(ع) درباره قول خداوند «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن... » پرسیدم: قرآن از آغاز نزول تا پایان آن طی بیست سال نازل شد؟ حضرت فرمود: نزّل القرآن جمله واحده فی شهر رمضان الی البیت المعمور ثمّ نزل فی طول عشرین سنه، ثمّ قال: قال النبی(ص): نزلت صحف ابراهیم فی أول لیله من شهر رمضان... و أنزل القرآن فی ثلاث و عشرین من شهر رمضان؛ قرآن یک باره در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس طی بیست سال ( به تدریج) فرود آمد. سپس گفت: پیامبر(ص) فرمود: صحف ابراهیم در نخستین شب از ماه رمضان... و قرآن در 23 ماه رمضان نازل شد. (کلینی، کتاب الصیام باب لیله القدر،66/4)
- علی بن ابراهیم، عن أبیه، عن ابن ابی عمیر، عن عمر اذنیه، عن الفضل؛ زراره و محمد بن مسلم عن حمران أنه سأل ابا جعفر عن قول الله عزوجل «انا انزلناه فی لیله مبارکه» (دخان،3) قال: نعم لیله القدر و هی فی کلّ سنه فی شهر رمضان فی العشر الأواخر و لم ینزّل القرآن إلا فی لیله القدر، قال الله عزّ و جلّ: «فیها یفرق کل امر حکیم» (کلینی، اصول کافی، 157/4؛ ابن بابویه قمی، 126/1؛ مجلسی،385/16)
مقصود از آن (لیله مبارکه) شب قدر است که هر سال در دهه آخر ماه رمضان می باشد و قرآن جز در شب نازل نشد. خدای عزوجّل فرمود: «در آن شب هر کار مهمی تقدیر می شود».
- و روی علی بن ابی حمزه عن ابی بصیر عن ابی عبدالله(ع) قال نزلت التوراه فی ست مضین فی شهر رمضان و نزل الانجیل فی اثنی عشره مضت من شهر رمضان و نزل الزبور فی لیله
ثمان عشره من شهر رمضان و نزل القرآن فی لیله القدر. (ابن بابویه قمی، 127/2؛ کلینی، اصول، 157/4؛ مجلسی،385/16)
- علی بن ابراهیم، عن أبیه، عن عبدالله بن المغیره، عن عمرو الشامی، عن ابی عبدالله(ع) قال: انّ (عده) الشهور عندالله اثنی عشر شهراً فی کتاب الله یوم خلق السماوات و الارض فغرّه الشهور شهر الله عزّ ذکره و هو شهر رمضان و قلب شهر رمضان لیله القدر و نزل القرآن فی أوّل من شهر رمضان فاستقبل الشهر بالقرآن. (کلینی، اصول،65/4)
این روایت البته بدون ذکر سند در کتاب من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق، ج2، ص76 هم آمده و مصنف این کتاب گفته است: «تکامل نزول القرآن لیله القدر».
- فی علل الفضل الرضا(ع) قال: فإن قال: فلم جعل الصوم فی شهر رمضان خاصّه دون سائر الشهور، قیل: لأن شهر رمضان هو الشهر الذی أنزل الله تعالی فیه القرآن الی قوله(ع) و فیه نبی محمد(ص). ( ابن بابویه قمی، 352/2؛ مجلسی، 190/18)
- أقول فی خبرالمفضل بن عمر الندی مضی بطوله فی کتاب الغیبه أنه قال الصادق(ع): یا مفصل إنّ القرآن نزل فی ثلاث و عشرین سنه، و الله یقول: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن... » (بقره،158) و قال: «انا انزلناه فی لیله المبارکه انا کنا منذرین* فیها یفرق کل امر حکیم* امرا من عندنا انا کنا مرسلین» (دخان، 5-3) و قال :«لو لا نزل علیه القرآن جمله واحده کذلک لنثبت به فوادک و رتلناه ترتیلا» (فرقان،32) قال المفضل: یا مولای فهذا تنزیله الذی ذکره الله فی کتابه و لیکن ظهر الوحی فی ثلاث و عشرین سنه؟ قال: نعم یا مفضل اعطاء الله القرآن فی شهر رمضان و ما کان لا یبتغه الاّ فی وقت استحقاق الخطاب و لا یؤدیه الاّ فی وقت أمر و نهی؛ ای مولای من! تنزیلی است که خداوند آن را در کتابش یاد کرده است، ولی چگونه وحی طی 23 سال ظاهر شد؟ امام(ع) فرمود: آری! ای مفضّل، خداوند قرآن را در ماه رمضان به پیامبر اعطا کرد، ولی پیامبر جز در وقت مناسب خطاب و امر و نهی، آن را ابلاغ نمی کرد. (مجلسی، 38/89)

روایات اهل سنت درباره نزول قرآن در شب قدر
 

- أخرج احمد و ابن حریر و محمد بن نصر و ابن ابی حاتم و الطبرانی و البیهقی فی شعب الایمان و الأصبهانی فی التراغب عن و اثله بن أسقع و أن رسول الله (ص) قال: أنزلت صحف ابرهیم فی أول لیله من رمضان و أنزلت التوراه ست مضین من رمضان، (أنزل) انجیل لثلات عشره خلت من رمضان، و أنزل الزبور لثمان عشره خلت من رمضان، أنزل الله القرآن لأربع و عشرین خلت من رمضان» صحف ابراهیم در نخستین شب ماه رمضان و تورات در ششم
و انجیل در سیزدهم و زبور در هجدهم و قرآن در بیست و چهارم ماه رمضان نازل شد (سیوطی، 342/1) و این حدیث با آیه «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن... » و آیه «انا انزلناه فی لیله القدر»تطبیق می کند.
- و أخرج ابوبعلی و ابن مردویه عن جابربن عبدالله قال: انزل الله صحف ابراهیم أول لیله من رمضان و أنزل التوراه علی موسی ست خلون من رمضان و أنزل الزبور علی داود لا ثنتی عشره خلت من رمضان و أنزل الانجیل علی عیسی لثمانی عشره خلت من رمضان، و أنزل الفرقان علی محمد لأربع و عشرین خلت من رمضان. (سیوطی، 342/1)
-و أخرج ابن الفریس و النسایی و محمد بن نصر و ابن جریر و الطبرانی و الحاکم و صححه و ابن مردویه و البیهقی عن ابن عباس قال: أنزل الله القرآن کل جمله واحده فی لیله القدر فی رمضان الی السماء الدنیا، فکان الله اذا أراد أن یحدث فی الارض شییء انزله منه حتی جمعه؛ قرآن تماماً یکباره در شب قدر به آسمان دنیا نازل شد، پس هرگاه خداوند اراده می فرمود که در زمین چیزی ایجاد کند، بخشی از آن را نازل می کرد تا ان که آن را گرد آورد. (همان،343/1)
- أخرج ابن القریس عن سعید بن جبیر قال: نزل القرآن جمله واحده فی شهر رمضان فی لیله القدر فجعل فی بیت العزه، ثمّ أنزل النبی(ص) فی عشرین سنه جواب کلام الناس. قرآن در ماه رمضان، در شب قدر، یکباره نازل شد و در بیت العزّه نهاده شد، سپس طی بیست سال، در پاسخ به پرسش مردم، بر پیامبر(ص) نازل شد. (همان،343/1)
- و أخرج ابن الفریس و ابن جریر و ابن المنذر و ابن أبی حاتم و صححه و ابن مردویه و البیهقی فی الدلائل عن ابن عباس فی قوله «انا انزلناه فی لیله القدر» قال: أنزل القرآن فی لیله القدر جمله واحده من الذکر الذی عند رب العزه حتی وضع فی بیت العزه فی السماء الدنیا ثم جعل جبرئیل ینزل علی محمد بحراء بجواب کلام العباد و اعمالهم؛ قرآن، به طور کامل در شب قدر فرود آمد تا این که در بیت العزه آسمان دنیا گذاشته شد و جبرئیل آن را بر محمد(ص) در جواب سخنان بندگان و کارهایشان فرود آورد. ( همان،628/6)
- شعبی درباره «انا انزلناه فی لیله القدر» می گوید: ابتدأ أنزاله فی لیله القدر، ثم نزل بعد ذلک منجّماً فی أوقات مختلفه، من سائر الأوقات. ( سیوطی،118/10)

نظریه سوم، 12 ربیع الاول؛ آغاز نزول قرآن
 

این نظریه که بیشتر مطلوب اهل سنتّ است و در میان اهل سنتّ و جماعت، طرفداران بسیاری دارد، بعثت را در ماه ربیع الاول و بر حسب اختلاف روایات، روزهای دوم، هشتم و یازدهم می داند و برای اثبات رأی خود به روایت زیر استناد می کند.
قال ابن المسّیب و ابن عباس ثلاث و اربعون سنه و کان لإحدی عشر خلون من ربیع الأول قیل عشر خلون من ربیع الأول؛ از ابن مسیّب و ابن عباس نقل شد: زمانی که پیامبر در 43 سالگی از عمر خود قرار داشت و در 11 ربیع الأول و یا بنابر قولی در 10 ربیع الأول مبعوث شد. (مجلسی،190/18)
علامه مجلسی می نویسد: عامه در زمان بعثت پیامبر اختلاف کردند.
الاول: سبع عشره خلت من شهر رمضان
الثانی: لثمان خلت من رمضان
الثالث: لأربع و عشرین خلت من شهر رمضان
الرابع: لثانی عشرین ربیع الاول
الخامس: لسبع و عشرین من رجب و علی الأخیر اتفاق الامامیه (مجلسی،190/18)
یعقوبی نیز، در تاریخ خود یکی از اقوالی را که به عنوان تاریخ بعثت ذکر می نماید، ماه ربیع الاول است. ایشان می نویسد: هنگامی رسول خدا مبعوث شد که چهل سال تمام از عمر او سپری شد و بعثت آن بزرگوار در ماه ربیع الاول و به قولی در رمضان و از ماه های عجم در شباط و سالی که بعثت در آن واقع شد، سال قرآنی در دلو بود. (یعقوبی،377-376)
ایشان می گوید: جبرئیل در شب شنبه و یک شنبه نزد او آمد و در روز دوشنبه و به قول بعضی پنج شنبه با دستور رسالت بر او آشکار شد و به قول کسی که آن را از جعفر بن محمد(ص) روایت کرده است، روز جمعه ده روز به آخر رمضان بوده است و برای همین است که خدا جمعه را روز عید مسلمانان قرار دارد و اولین آیاتی که بر او نازل کرد، آیات سوره «علق» بوده است. (یعقوبی،377-376)

نظریه چهارم: نیمه شعبان؛ آغاز نزول قرآن
 

بعضی از مفسران معتقدند که نیمه شعبان، تاریخ آغاز نزول قرآن است و می گویند: منظور از «لیله مبارکه» در آیه های «انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منزلین*فیها یفرق کل امرحکیم*امراً من عندنا انا کنا مرسلین» (دخان،5-3) شب نیمه شعبان می باشد. (خویی،224/1؛ طبرسی،91/9)
«انا انزلناه فی لیله مبارکه» که جواب قسم است؛ یعنی ما قرآن را در شبی مبارک نازل کردیم و منظور از شب مبارک شب قدر است که ابن عباس و قتاده و ابن زید چنین تفسیر نموده اند و نیز به همین سبک از حضرت باقر(ع) و حضرت صادق(ع) روایت شده است. (طبرسی،91/9)
از عکرمه نقل شده است که شب قدر، شب نیمه شعبان است، ولی از اسحاق بن عمار روایت شده، می گوید: از حضرت شنیدم که در پاسخ کسانی که می گفتند: آیا ارزاق مردم در شب نیمه شعبان تقسیم می شود؟ فرمودند: نه خدا قسم، ارزاق بندگان جز در شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان در شب دیگری نخواهد بود، در شب نوزدهم دو دسته جمع می شود و در شب بیست و یکم هر امر محکمی مجزا می شود و خداوند در شب بیست و سوم آن چه را که از این امور خواسته است، امضا می کند و این همان شب قدری است که خداوند درباره آن فرموده است: «بهتر از هزار ماه است». راوی می گوید: گفتم: سپس معنای اجتماع دو دسته چیست؟ فرمود: یعنی خداوند در این شب می خواهد جلو اندازد تا عقب اندازد و اراده و قضایش را جمع کند. راوی می گوید: گفتم پس این که فرمودید در شب بیست و سوم آن ها را امضا می کند، یعنی چه؟ فرمودند: خداوند امور را در شب بیست و یکم روشن می کند بدون امضا، ولی هنوز در آن امور بداء دارد، وقتی شب بیست و سوم رسید، آن را امضا می کند؛ یعنی ثابت می سازد و دیگر این امور حتمی شده که در آن بدا هم راه ندارد. (طبرسی،91/9؛ کلینی،158/4)
عکرمه گوید: این شب عبارت است از شب نیمه شعبان که در آن شب کار سال قطعی می شود و زنده ها از مرده ها مشخص و حاجیان نوشته می شوند، به طوری که نه یک نفر به آن ها اضافه و نه یک نفر از آن ها کم می شود. (طبرسی،91/9)
اما قول اول صحیح است؛ زیرا «انا انزلناه فی لیله القدر» و «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن... » دلالت می کند که شب قدر از ماه رمضان خارج نیست.

نظریه پنجم: 27 رجب، آغاز وحی، و آغاز نزول قرآن؛ در ماه رمضان ( نظر آیت الله معرفت)
 

آغاز وحی رسالی(بعثت) در 27 ماه رجب، 13 سال پیش از هجرت (690 میلادی) بود، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی سه سال تأخیر داشت. این سه سال را به نام «فترت» می خوانند.
ایشان می گوید: مدت نزول تدریجی قرآن بیست سال است، سه سال بعد از بعثت آغاز و تا آخرین سال حیات پیامبر(ص) ادامه داشت. ( معرفت،33-32)
و اوضح من ذلک ماوراه الامام احمد بسند متصل الی عامر الشعبی: أنّ رسول الله(ص) نزلت علیه النبوه و هو ابن أربعین سنه، فقرن بنبوّته إسرافیل ثلاث سنین، فکان یعلمه الکلمه و الشیء و لم ینزل القرآن. فلمّا مضت ثلاث سنین، قرن بنبوّته جبرئیل فنزل القرآن علی لسانه
عشرین سنه، عشراً بمکه و عشراً بالمدینه. فمات (ص) و هو ابن ثلاث و ستین سنه. قال ابن کثیر: و هو اسناد صحیح الی الشعبی و هده الروایه و إن کانت فیها أشیاء لا نعرفها و لعلّها من اجتهاد الشعبی الخاّص لکن الذی نریده من هذه الروایه هو جانب تحدید نزول القرآن فی مده عشرین عاماً و أن نزوله تأخر عن البعثه بثلاث سنین و هذا شیء متفق علیه. (معرفت، 110/1-109) طبق نظر فوق، نزول قرآن جدای از مبعث پیامبر اسلام است و آن چه در این میان مسلم است اینکه، نزول قرآن در ماه رمضان به وقوع پیوسته و مبعث پیامبر طبق نظر شیعه در 27 رجب روی داده است.

بررسی سندی روایات
 

بحث و کنجکاوی در مورد راویان احادیث در حوزه دانشی به نام «رجال الحدیث» صورت می گیرد. علم رجال الحدیث هدفی بلند را جستجو می کند و به همین جهت است که بزرگان و دانشمندان همان گونه که به شناسایی متن حدیث پرداخته اند، بخشی از تلاش های خود را به أسناد روایات اختصاص داده اند.

پی‌نوشت‌ها:
 

1-دانشیار دانشگاه مازندران.
نشانی الکترونیکی:sm.rabinataj@yahoo.com.
2-کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
نشانی الکترونیکی:A.Roh@yahoo. com
*تاریخ دریافت مقاله:1388/9/7
*تاریخ پذیرش مقاله:1388/11/14
 

منبع:نشریه علوم و معارف قرآن کریم، شماره5.