لکنت یا لکنت زبان اختلالی شایع به‌ویژه در کودکان است. در بیشتر کودکان این مشکل بدون درمان خاصی رفع می‌شود. اما لکنت در بزرگسالان به‌سادگی درمان نمی‌شود. مهم‌ترین بخش درمان ایجاد آرامش و اعتماد‌به‌نفس در فرد مبتلاست. متخصصین گفتاردرمانی راهکارهای متعددی را برای درمان لکنت زبان به‌کار می‌گیرند. در ادامه به شرح این اختلال پرداخته شده است. با ما همراه باشید.
لکنت زبان چیست
لکنت زبان اختلالی در گفتار است که به‌موجب آن فرد نمی‌تواند کلمات را پیوسته ادا کند و در خلال صحبت مکث می‌کند. این وقفه‌ها و مکث‌ها باعث می‌شود مخاطب، کلام را به صورت اصوات تکرارشونده بشنود. مثلا: ما…ما…مان (مامان) یا برخی آواها کش می‌آیند و در شکل خروجی واژه‌ها تغییر ایجاد می‌کنند مانند: باااا…د (باد). مشکل دیگرِ اختلال در تکلم وقتی رخ می‌دهد که جریان گفتار در حین صحبت کردن مسدود می‌شود، یعنی فرد قادر به ادای برخی حروف و اصوات نیست و در نتیجه شکل نهایی کلمه خروجی منقطع، متشنج و غیرطبیعی است. در بعضی موارد لکنت زبان خفیف است و مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند، اما در حالتی که شدت این اختلال زیاد باشد، به‌ویژه از نظر روحی فرد با مشکلات متعددی مواجه می‌شود. نحوه بروز این مشکل در افراد مختلف متفاوت است. برای نمونه در بعضی افراد لکنت زبان پس از بازه‌های طولانی‌مدت در سخن گفتن بروز می‌کند و در برخی دیگر تعداد آن در هنگام حرف زدن متغیر است؛ یعنی به تعداد متغیر یا فواصل متغیر در بازه‌ی زمانی هنگام صحبت کردن خود را نشان می‌دهد. افراد مبتلا به لکنت زبان از گفتن برخی کلمات یا حضور در برخی محیط‌ها که آرامش آنها را سلب و حسی ناخوشایند برایشان ایجاد می‌کند، اجتناب می‌کنند. بعضی از این افراد طوری صحبت‌کردن خود را مدیریت می‌کنند که سایرین به‌ندرت به مشکل آنها پی می‌برند. در این حالت به این اختلال «لکنت پنهان» گفته می‌شود. البته این پنهان‌کاری موجب می‌شود که فرد تا جایی که می‌تواند از صحبت‌کردن پرهیز کند.
علت لکنت زبان چیست؟
برای شیوا و روان صحبت کردن، گذرگاه‌های عصبی مختلف در مغز کودکان باید رشد کنند و با سرعت و دقت زیادی با هم در تعامل باشند. لکنت زبان نشان می‌دهد که این تعامل به‌خوبی صورت نمی‌گیرد. از آنجا که درمان لکنت زبان با رشد کودک و افزایش سن سخت و سخت‌تر می‌شود، پیگیری این اختلال در دوران کودکی اهمیت دارد. لکنت زبان در برخی موارد ریشه در مسائل ژنتیکی دارد. در موارد نادری نیز در بزرگ‌سالی سراغ افراد می‌آید که اغلب سکته و آسیب‌های مغزی موجب بروز این اختلال است. از دلایل دیگر لکنت زبان می‌توان به ضربات واردشده به سر و فشارهای احساسی و عصبی اشاره کرد. افراد مبتلا به لکنت زبان به هیچ‌وجه از نظر هوش و استعداد با سایرین تفاوت ندارند. باورهای کلیشه‌ای و مرسوم معمولا آنها را خجالتی، عصبی، حساس، عجول، درون‌گرا و … می‌پندارد که البته هیچ شاهد علمی برای این ادعا وجود ندارد. شاید وقوع لکنت زبان ریشه در اضطراب یا موارد عنوان‌شده داشته باشد، ولی حکمی کلی برای تعمیم آن به تمام مبتلایان موجود نیست.
آیا لکنت زبان مشکلی رایج است؟
لکنت زبان معمولا در میان کودکان رواج دارد و طبق آمارها یک بیستم کودکان قبل از ورود به مدرسه این اختلال را تجربه می‌کنند. دو سوم کودکان با پشت سر گذاشتن دوران کودکی خود‌به‌خود درمان می‌شوند و در این میان تنها یک سوم این اختلال را با خود به بزرگ‌سالی می‌برند. یک درصد بزرگسالان لکنت زبان دارند و مردان نسبت به زنان بیشتر به این عارضه دچار می‌شوند. دانشمندان لکنت زبان را اختلالی شایع می‌دانند که در تمام جوامع و فرهنگ‌ها رخ می‌دهد. در انگلستان تقریبا 720000 کودک و بزرگ‌سال دچار لکنت زبان هستند.
انواع لکنت زبان
به‌طور کلی دو نوع لکنت زبان وجود دارد. نوع اول لکنتی است که در سال‌های آغازین کودکی رخ می‌دهد و نتیجه‌ی برخی اختلالات مغزی است. نوع دیگر لکنت زبانی است که نتیجه ضربات واردشده به مغز یا سکته‌های مغزی در بزرگ‌سالی است که گاهی به علت مصرف بعضی داروها رخ می دهد. در برخی موارد فشارهای عاطفی و احساسی نیز موجب بروز لکنت زبان می‌شود.
توسعه و رشد گفتار
رشد گفتار فرآیندی پیچیده شامل ارتباطات میان نواحی مختلف مغز است. ارتباطات میان مغز و ماهیچه‌هایی که مسئول تنفس و تکلم هستند در این فرآیند بسیار مهم است. اگر هر کدام از این بخش‌ها درست و مؤثر عمل کنند، وقفه‌ها و تأکیدهای لازم در گفتار به‌درستی اجرا و کلمات به شکل صحیح ادا می‌شوند. کودکی که در حال یادگیری ساخت جملات ساده است عملکرد این بخش‌ها را با تمرین توسعه می‌دهد تا قسمت‌هایی از مغز که در فرآیند گفتار دخیل هستند درست عمل کنند و گفتار به شکل روان و شیوا صورت بگیرد. وقتی بخش‌هایی از این سیستم با سایر بخش‌ها هماهنگ نباشد مشکلات گفتاری، تکرار و توقف در سخن گفتن به‌وجود می‌آید، به‌ویژه وقتی کودک دچار هیجان می‌شود یا تحت فشار قرار می‌گیرد. در خلال رشد مغز برخی از این مشکلات رفع می‌شوند.
تفاوت‌های جنسیتی و ژن‌ها
لکنت زبان هم در دختران و هم در پسران رخ می‌دهد، اما آسیب‌پذیری مغز در پسران آنها را بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار می‌دهد. ژن‌ها نیز نقش مؤثری در بروز لکنت زبان دارند و دو سوم افراد مبتلا به این عارضه دارای سابقه خانوادگی هستند.
ضرورت درمان لکنت زبان
در صورتی که این مشکل را در فرزند خود مشاهده می‌کنید، حتما به متخصص مراجعه کنید. درمان لکنت زبان از سنین شروع مدرسه مؤثرتر است. به محض مشاهده این اختلال به پزشک متخصص مراجعه کنید و در صورت لزوم از گفتاردرمانگر کمک بگیرید. وب‌سایت انجمن لکنت زبان بریتانیا (BSA)، اطلاعات و توصیه‌های ارزشمندی در جهت رفع این مشکل ارائه داده است. روش‌های درمان لکنت زبان بسیار متنوع است. مشاوره با پزشک راهکارهای درمانی متناسب با وضعیت شما یا فرزندتان را مشخص می‌کند. نکات مهم در درمان لکنت به شرح زیر است:
- ایجاد محیط امن و مطمئن برای صحبت کردن کودک
- راهکارهایی جهت افزایش مهارت‌های ارتباطی و روان صحبت کردن
- کار کردن روی احساسات مرتبط با لکنت زبان مانند ترس و اضطراب
امروزه ابزارهای الکترونیکی نیز برای کاهش لکنت زبان در دسترس است. این ابزارها به کودکان بزرگتر و بزرگسالان برای رفع این مشکل کمک می‌کند.
درمان لکنت زبان
درمان لکنت زبان بنا به سن و شرایط فرد مبتلا متفاوت است. برای کمک به رفع این مشکل در بزرگسالان نیز می‌توان از کمک متخصصین گفتاردرمانی استفاده کرد. امکان گفتاردرمانی برای تمام سنین است. در برخی موارد درمان‌های روانشناسی روش مناسبی برای حل مشکلات گفتاری ناشی از عوامل روانی و احساسی است.
درمان غیرمستقیم
درمان غیرمستقیم، تغییر رفتار و شیوه برخورد والدین و اطرافیان با فرد دچار لکنت زبان است و مستقیما به رفع موانع تکلمی نمی‌پردازد. درمان غیرمستقیم برای کودکان زیر 5 سال مفید است و اولین گزینه‌ای است که متخصصین پیشنهاد می‌کنند. با این وجود چنانچه کودک شما در سنین زیر 5 سال است و شدت و میزان لکنت او هفته به هفته رو به افزایش است، باید درمان‌های مستقیم را شروع کنید. در درمان غیرمستقیم اغلب به مفاهیمی پرداخته می‌شود که موجب لکنت کودک شده‌اند. منظور از مفاهیم موضوعاتی است که کودک علیرغم میل به گفتن آنها قادر به ادای درستشان نیست. هدف درمان غیرمستقیم، ایجاد محیطی آرام و بدون فشار برای صحبت کردن کودک است. خلق چنین محیطی نیازمند رعایت و درنظر گرفتن موارد زیر است:
- آرام صحبت کردن با کودک
- تشویق کودک به حرف زدن میان جمع خانواده و گوش دادن دقیق به دیگران
- گفت‌و‌گو و صحبت‌کردن درباره موضوعات مختلف و آشنا برای کودک مثل آشپزی، بازی کردن، رفتن به پیش دبستانی، کتاب های داستانی‌اش و…
- پرهیز از متوقف کردن کودک در هنگام صحبت‌کردن و انتقاد از وی
- ایجاد محیطی آرام و بی تشویش در خانه
درمان مستقیم
در این روش، والدین کودک تحت نظارت متخصصین، برنامه‌های ویژه‌ای را پیاده سازی می‌کنند. در این روش والدین باید نسبت به لکنت زبان و صحبت‌کردن کودک واکنشی دوستانه، حمایت‌گونه و غیر قضاوتگر داشته‌باشند. انچمن لکنت زبان بریتانیا و استرالیا، شرح مفصل و کاملی از این برنامه ارایه داده اند.
اگر لکنت زبان بعد از 5 سالگی ادامه پیدا کند، درمان کمی دشوارتر می‌شود. با گذشت زمان عوارض جانبی ناشی از لکنت زبان کار درمان را سخت‌تر می‌کند. تشویش و اضطرابی که در هنگام صحبت‌کردن با لکنت رخ می‌دهد، ترس از لکنت و احساس شرم و خجالت روند درمان را کند و دشوار می‌سازد. به همین دلیل درمان لکنت در بزرگسالان و نوجوانان هم به جنبه‌های اجتماعی،احساسی، روانشناسی می‌پردازد و هم جنبه‌های رفتاری. درمان مستقیم برای کودکان مدرسه‌ای به موارد زیر کمک می‌کند:
- کمک به پیشرفت روانی و یکدستی کلام
- کمک به آشنایی کودک با مشکل خود
- رشد مهارت‌های ارتباطی
- افزایش اعتماد به نفس و نگرش مثبت
- اشتراک‌گذاری تجارب با سایر لکنت زبانان
- از بین بردن احساساتی نظیر شرم و ترس
سایر درمان‌ها
علاوه بر درمان مستقیم و غیرمستقیم، گزینه‌های دیگری برای درمان لکنت زبان به ویژه در بزرگسالان وجود دارد. درمان‌های روانشناسی و ابزارهای واکنشی، نمونه‌ای از این گزینه‌ها هستند. در درمان‌های مبتنی بر روانشناسی، مواردی چون ساختار شخصیت، برنامه ریزی عصبی کلامی و درمان‌های رفتاری-شناختی است. ابزارهای واکنشی نیز گزینه دیگری است که با ارایه ابزارهایی با بازپخش کلام فرد، او را متوجه نقص‌های گفتارش می‌سازد. برای نمونه نوعی از این ابزارها به فاصله چند ثانیه بعد از صحبت‌کردن، صدا را بازپخش می‌کنند یا نوع دیگری از آنها می‌تواند با تغییر فرکانس صوت گوینده، او را متوجه عیوب گفتاری خود کند. فناوری‌های واکنشی در شکل‌های ترکیبی دو روش نیز موجود هستند. این ابزارها معمولا در اطراف یا داخل گوش قرار می‌گیرند و مانند سمعک هستند. برنامه‌های کاربردی مشابه این ابزارها هم برای تلفن‌های هوشمند طراحی شده‌اند اما برای همه مناسب نیستند.
شیوه گفت‌و‌گو با افراد دچار لکنت زبان
برای هم‌کلامی با افرادی که به این مشکل مبتلا هستند باید نکاتی را در نظر گرفت:
- از تکمیل کردن جملات آنها بپرهیزید
- به او فرصت بدهید و به هیچ وجه وسط حرفش نپرید
- نگویید سریعتر یا آرام‌تر حرف بزند
- با او ارتباط چشمی داشته‌باشید و با علاقه صحبت‌هایش را پیگیری‌کنید
وقتی با فردی که لکنت زبان دارد، هم‌کلام می‌شوید؛ آرام و شمرده صحبت کنید و از عبارات کوتاه و ساده استفاده‌کنید. تند و سریع حرف نزنید چون این کار او را آشفته و گیج می‌کند. مطمئن بشوید که حرف شما را فهمیده‌است و منتظر پاسخ و واکنش او باشید.
مطالعات نشان می‌دهد که اختلال گفتار بعضی از کودکان مبتلا به لکنت زبان در حین رشد خود‌به‌خود از بین می‌رود. در هر حال زمان درمان و از بین بردن لکنت زبان در افراد مختلف متفاوت است. روش‌های مختلفی برای درمان این عارضه وجود دارد و با پشتکار در هر سطح و شدتی که درگیر اختلال لکنت زبان باشید، درمان‌ها و انتخاب‌های گوناگونی پیش روی شما خواهد بود.
برگرفته از: patient.infoer nhs.uk
